«Μια άποψη της ιδιωτικής περιπέτειας των ηθοποιών» χαρακτηρίζει ο Θανάσης Νιάρχος το βιβλίο Ηθο[ποιείν], μια ανθολογία ποίησης ηθοποιών που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιωλκός. Εδώ οι καλλιτέχνες της σκηνής και της οθόνης αναμετρούνται με έναν άλλον ρόλο, αυτόν του ποιητή. Και είναι αυτός ο άλλος ρόλος που έρχεται να κουμπώσει με την ίδια τη φύση της δουλειάς τους και της ανάγκης να «ξεγυμνώνουν» κάθε φορά την ψυχή και τον εαυτό τους.
Μεγάλοι ερμηνευτές, ηθοποιοί της τραγωδίας, της κωμωδίας, πρόσωπα οικεία και γνωστά, αναζήτησαν και ακόμα αναζητούν μια ακόμα διέξοδο έκφρασης. Στο χαρτί αυτή τη φορά και όχι στο σανίδι, πάντα όμως με λέξεις.
Η ιδέα και η πρωτοβουλία ανήκει στον Θανάση Νιάρχο, που υπογράφει την ανθολόγηση, την επιμέλεια και το επίμετρο (με βιογραφικά στοιχεία των ηθοποιών-ποιητών). Μια ιδέα που έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια, υποσυνείδητα.
«Ημουν μαθητής του Γυμνασίου όταν διάβασα ποιήματα του Κώστα Μουσούρη στο περιοδικό «Νέα Εστία» και από τότε μου είχαν εντυπωθεί. Οπως και του ηθοποιού Θάνου Αρώνη που έγραφε ποίηση με το ψευδώνυμο Αλέξανδρος Φερέντης. Είμαι φίλος με τον Χρήστο Βαλαβανίδη από το ’62 και από τότε ήξερα ότι έγραφε ποιήματα, τα οποία και μου έδινε να διαβάζω – ορισμένα τα ξέρω απ’ έξω. Κάποια στιγμή, αργότερα, θυμήθηκα ότι το ’83 στη «Λέξη» είχαμε δημοσιεύσει ποιήματα του 17χρονου τότε Δημήτρη Τάρλοου… Ολες αυτές οι σκόρπιες αναμνήσεις με οδήγησαν στη σκέψη να γίνει ένα βιβλίο με τα ποιήματα των ηθοποιών. Και επειδή έχω ισχυρή μνήμη ήξερα πού να τα αναζητήσω».
Διαφορετικές περιπτώσεις
Κάποιοι έχουν εκδώσει τις ποιητικές τους συλλογές – όπως είναι η Κατερίνα Γώγου, ο Κάρολος Κουν αλλά και ο Μίμης Φωτόπουλος (που έγραφε και πεζά), ο Χρήστος Βαλαβανίδης και πιο πρόσφατα ο Δημήτρης Καταλειφός. Κάποιοι άλλοι έχουν κάνει δημοσιεύσεις σε περιοδικά, ενώ ορισμένα ποιήματα παρέμεναν αδημοσίευτα, και δόθηκαν ειδικά για αυτή την έκδοση.
Με την έννοια να μην έχει αδικήσει κανέναν, ο Νιάρχος προχώρησε στη συγκέντρωση του υλικού και στη συνέχεια στην τελική επιλογή των προς δημοσίευση ποιημάτων.
Η λίστα με τα ονόματα των ηθοποιών είναι μεγάλη: Χρήστος Βαλαβανίδης, Αιμίλιος Βεάκης, Κατερίνα Γώγου, Γιώργος Ζιόβας, Τζαβέλας Καρούσος, Δημήτρης Καταλειφός, Χρήστος Κατσιγιάννης, Κάρολος Κουν, Πάνος Κυπαρίσσης, Θάνος Κωτσόπουλος, Μήτσος Λυγίζος, Γιώργος Μετσόλης, Κώστας Μουσούρης, Περικλής Μουστάκης, Τιτίκα Νικηφοράκη, Δημήτρης Ποταμίτης, Δημήτρης Τάρλοου, Αλέξανδρος Φερεντίτης, Μίμης Φωτόπουλος, Ιάκωβος Ψαρράς.
Αντίστοιχα μεγάλη και ποικίλη είναι η θεματολογία των στίχων τους, που σε πολλές περιπτώσεις καθρεφτίζει τα σημεία των καιρών τους – τις συνθήκες διαβίωσης, την πείνα. Αλλα αφορούν την πατρίδα, τη φύση, τον έρωτα, τον θάνατο, σκηνές και στιγμιότυπα της καθημερινότητας, ενώ δεν λείπουν και τα ποιήματα που πραγματεύονται το θέατρο και τις δυσκολίες της τέχνης τους. Οι εκπρόσωποι των νεότερων χρόνων καταπιάνονται λιγότερο με συγκεκριμένα θέματα και περισσότερο με τις ανησυχίες, τις αφηρημένες έννοιες και τα αδιέξοδα της σύγχρονης εποχής.
«Ο,τι ο καθαρόαιμος ποιητής δημιουργεί με τις λέξεις, ο ηθοποιός το πλάθει με το όλον σώμα του και την ψυχή του. Αρα ένας ηθοποιός θεωρητικά είναι ο πλέον ευαίσθητος δέκτης ποιητικής δημιουργίας. Και ως εκ τούτου είναι αυτονόητο να μπορεί να διατυπώσει ποιητικά ό,τι μιμητικά κατορθώνει στη σκηνή» γράφει στο προλογικό του σημείωμα με τίτλο «Η τέχνη είναι ποίηση» ο Κώστας Γεωργουσόπουλος.
Προλογίζουν επίσης ο δημοσιογράφος-λογοτέχνης Γιάννης Κορίδης («Ηθοποιός και ποιητής, το μεγάλο θαύμα») και ο συγγραφέας και εκδότης Γιώργος Χρονάς («Ηθοποιοί στον ρόλο της ποιήσεώς τους»).
«Ηθο[ποιείν]»
Ανθολόγηση – Επιμέλεια Θανάσης Θ. Νιάρχος.
Εκδόσεις Ιωλκός, 2021, σελ. 152, τιμή 15 ευρώ
Αιμίλιος Βεάκης «Της ταβέρνας»
Στην ταβέρνα
Ολόγυρα καπνοί κι εμπρός μας παίζει,
Χοροπηδά, σπιθοβολά κι αφρίζει
Στο ξεβαμμένο επάνω στο τραπέζι
Ξανθό κρασί, που μας ζαλίζει.
Ο,τι ο καθένας μας βαθιά του κρύβει,
Απάνω στο τραπέζι το ξαπλώνει.
Ο ταπεινός το μπόι ξεδιπλώνει.
Κι ο αγέρωχος λυγάει και σκύβει.
Ισότης κι αδελφότης. Ολα δικά μας
Τις πίκρες σπρώχνει το κρασί βαθιά μα
Αθάνατος κανείς – ούτε ο Θεός!
Και μοναχά στου ποτηριού τον πάτο
Ο πόνος μας κρυμμένος κάτω, κάτω
Ζαρώνει και δαγκώνεται βουβός.
* * *
Κάρολος Κουν «Ο χτύπος στην πόρτα»
Ακούστηκε ένας χτύπος στην πόρτα,
Ομως δεν σηκώθηκε κανείς ν΄ ανοίξει.
Ηταν νύχτα
και ήταν αργά
κι είχαν βάλει την αμπάρα
κι ήταν όλοι τους αποκαμωμένοι απ’ τη δουλειά της μέρας
απ΄ την εξαντλητική δουλειά της μέρας.
Το άλλο πρωί
όλοι σηκώθηκαν
αμίλητοι και σκεφτικοί.
Γιατί τη νύχτα είχε ακουστεί ένας χτύπος
και τώρα πια δεν θα μάθαιναν ποτέ
ούτε ποιος χτύπησε
ούτε τι σήμαινε αυτός ο χτύπος.
* * *
Μίμης Φωτόπουλος «Ενα γράμμα»
(το έγραψε ένας νέος ηθοποιός που βγήκε για πρώτη φορά να παίξει στην επαρχία)
Παράξενο το γράμμα μου θα σου φανεί.
Σου γράφω βιαστικά μέσα στο καμαρίνι,
Στο διάλειμμα. Σε λίγο βγαίνω στη σκηνή.
Παίζω ένα καλό ρολάκι στο «Μπουρίνι».
Προχτές παίζαμε ένα δράμα ιψενικό,
κι ήταν λιγοστός ο κόσμος μες στη σάλα.
Μάθε πως το Λελάκι έμεινε νηστικό,
πέρασε μόνο μ’ ένα ποτήρι γάλα.
Και βλαστήμησα την τέχνη την υψηλή,
όλους, τον Ιψεν, τον Σαίξπηρ, τον Μολιέρο…
Είναι αλήθεια πως πεινούσαμε πολύ,
μα και πότε θα χορτάσουμε δεν ξέρω.
Είναι σκληρός ο αγώνας μας για το ψωμί.
Γυρίζουμε όλη την ώρα σαν τσιγγάνοι.
Κι ήρθε στ’ αλήθεια, Τάκη μου, κάποια στιγμή
που είπα πια καλύτερα να ΄χα πεθάνει.
* * *
Δημήτρης Τάρλοου «Υπόθετο»
Αν δεν νιώσατε την ευτυχία της απελπισίας
την πίκρα που αναδεύει σ’ ένα φιλί ζεστό ακόμα,
αν δεν ερωτευτήκατε παράφορα το θάνατο
που καραδοκεί στο τετέλεσθαι της κάθε πράξης μας,
αν δεν πνιγήκατε ποτέ σε μια κουταλιά νερό,
αν δεν βραχνιάσατε ποτέ σε γήπεδο,
αν δεν επιθυμήσατε σε καμιά στιγμή τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής
και ποτέ σας δεν είπατε «γαμώ το Χριστό μου»,
αν δεν παρηγορήσατε τη σιωπή της νύχτας με δάκρυα ανώφελα,
τότε,
καλά να πάθετε.
