Οσο οι επιστήμονες πασχίζουν να εξακριβώσουν πόσο επικίνδυνη είναι και πόσο γρήγορα μεταδίδεται η νέα παραλλαγή του κοροναϊού, άνθρωποι από όλο τον κόσμο – μεταξύ τους αρχηγοί κρατών – προσπαθούν να βρουν πώς… πρέπει να την προφέρουν. Για εμάς τους Ελληνες, ασφαλώς, δεν γεννάται θέμα. Για τους αγγλόφωνους, όμως, η παραλλαγή Όμικρον έχει αναχθεί σε γλωσσικό (εκτός από ιατρικό) γρίφο.
Την περασμένη εβδομάδα, στο τέλος ενός μπρίφινγκ στην Ντάουνινγκ Στριτ με θέμα το κυβερνητικό έργο, η εκπρόσωπος του βρετανού πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον με ρώτησε με αγωνία αν… προφέρει σωστά το Ομικρον. Η ικανοποίησή της όταν της απάντησα καταφατικά ήταν έκδηλη. Οπως μου εξήγησε, ήταν μπερδεμένη από τις τόσο πολλές εκδοχές που έχει ακούσει.
Πώς, αλήθεια, προφέρεται το Ομικρον; Στο «καυτό» ερώτημα κλήθηκαν να απαντήσουν δεκάδες γλωσσολόγοι, φιλόλογοι, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, ακόμη και ειδικοί στο αρχαίο δράμα, οι οποίοι πρότειναν τουλάχιστον έξι (!) διαφορετικές προφορές για την τελευταία παραλλαγή της Covid-19. Οι αναρτήσεις στο Twitter για το θέμα πέφτουν βροχή, ενώ ρεπορτάζ με τίτλο «Πώς να προφέρετε την παραλλαγή Ομικρον» έχουν κατακλύσει τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης – από το BBC και το Sky News, έως τους «Νιου Γιορκ Τάιμς» και το «Σπεκτέιτορ».
Η «Ντέιλι Μέιλ» έκανε λόγο για «πόλεμο» με μήλον της Εριδος το δέκατο πέμπτο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Η «Ντέιλι Τέλεγκραφ» υπερθεμάτισε, κηρύσσοντας τον… «Γλωσσικό Τρωικό Πόλεμο». Κατόπιν αυτών, «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» απευθύνθηκαν σε έναν από τους πλέον ειδικούς: τον Πολ Κάρτλετζ, ομότιμο καθηγητή Ελληνικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, ο οποίος θεωρείται διεθνώς αυθεντία στη μελέτη της Αρχαίας Ελλάδας. «Γιατί πολλοί συνάδελφοί σας (και συνάδελφοί μου) «σκοτώνουν» το Ομικρον, κύριε καθηγητά;» τον ρώτησα.
«Ας τα πάρουμε από την αρχή. Τα αρχαία ελληνικά γράμματα υπάρχουν παντού στην καθημερινότητά μας: από το Δέλτα του Νείλου και τα ονόματα των φοιτητικών αδελφοτήτων στα αμερικανικά πανεπιστήμια, έως τα μαθηματικά (π) και την αστρονομία, όπου χρησιμοποιούνται για να ονομάσουν τα φωτεινότερα αστέρια ενός αστερισμού. Εσχάτως, δυστυχώς, μπήκαν στη ζωή μας ξανά εξαιτίας του κορωνοϊού». Ξέρουμε, αλήθεια, πώς πρόφεραν τα γράμματα αυτά οι αρχαίοι μας πρόγονοι; «Οχι» απαντά ο διάσημος βρετανός κλασικιστής. «Γνωρίζουμε, φυσικά, πώς προφέρονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική, αλλά – φευ – δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πώς προφερόταν μία λέξη στις διάφορες διαλέκτους των Αρχαίων Ελληνικών». Γιατί συμβαίνει αυτό; «Εν μέρει επειδή υπάρχει διαφωνία σχετικά με το τι σήμαιναν τα τονικά σημάδια σε ένα αρχαιοελληνικό κείμενο. Ηταν δυναμικός τόνος (stress); Ηταν μουσικός τόνος (pitch); Μήπως το ένα διαδεχόταν το άλλο; Και, αν ναι, πότε; Ασφαλείς απαντήσεις δεν υπάρχουν» μου λέει ο 74χρονος διαπρεπής ελληνιστής.
«Ακόμη και εμείς οι μελετητές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας διαφωνούμε μεταξύ μας ως προς το πώς πρέπει να προφέρουμε τις αρχαιοελληνικές λέξεις. Πάρτε, για παράδειγμα, το όμικρον. Προφερόταν «o-mike-ron» (ο-μάικ-ρον); Ή, μήπως, «o-mick-ron» (ό-μικ-ρον); Κατ’ αρχάς, η ίδια η λέξη σημαίνει «μικρό ο» – σε αντίθεση με το ωμέγα, που σημαίνει «μεγάλο ο» -, επομένως το πρώτο «ο» στο όμικρον πρέπει να προφέρεται κοφτά, όπως στη λέξη «hot»» επισημαίνει ο Κάρτλετζ, ο οποίος έχει περάσει περισσότερο από μισό αιώνα μελετώντας την αρχαία Ελλάδα.
Πού οφείλεται η σύγχυση; «Σε αντίθεση με τον σημερινό κανόνα, διδαχθήκαμε στο (αγγλικό) πανεπιστήμιο να προφέρουμε τα αρχαία ελληνικά όπως θα τα πρόφεραν οι αρχαίοι Ελληνες αν ήταν… βρετανοί ευγενείς! Επομένως, το όμικρον γίνεται «o-mike-ron» (ο-μάικ-ρον). Τονίζεται, δηλαδή, στο «μάικ»» εξηγεί ο διεθνούς φήμης ιστορικός και συγγραφέας, προσθέτοντας ότι «πρόκειται για μια καθαρά αγγλική προφορά, η οποία, φωνητικά, είναι εντελώς λανθασμένη». Συνεπώς, πώς το πρόφεραν οι Αρχαίοι Ελληνες; επιμένω. «Το πιο πιθανό είναι να προφερόταν και τότε «ό-μικ-ρον», όπως σήμερα, αν και εξαρτάται από τη χρονολογία της αρχαιότητας στην οποία αναφερόμαστε. Το γεγονός ότι οι Ελληνες είχαν διαφορετικά σύμβολα, υποδηλώνει ότι τα ίδια γράμματα προφέρονταν διαφορετικά σε διαφορετικές περιόδους» καταλήγει ο Κάρτλετζ, ο οποίος είναι πρόεδρος της Hellenic Society του Λονδίνου.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αποφάσισε, τον περασμένο Μάιο, να ονομάζει τις παραλλαγές της Covid-19 με γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Δεν υπολόγισε, όμως, τις… αντιδράσεις. Ηγέτες κρατών, δημοσιογράφοι και επιστήμονες διαφωνούν για την προφορά του Ομικρον, προτείνοντας διαφορετικές παραλλαγές για την παραλλαγή του κορωνοϊού. Υπάρχουν δύο βασικά στρατόπεδα: αυτό των «πουριστών», με επικεφαλής τη διάσημη ιστορικό Μέρι Μπίαρντ, οι οποίοι προκρίνουν την προφορά «ομάικρον», και εκείνο του BBC, αλλά και του ΠΟΥ, που υιοθετούν τη νεοελληνική προφορά «όμικρον». Η κυρίαρχη προφορά, σύμφωνα με το Merriam-Webster, το εγκυρότερο αμερικανικό λεξικό, είναι «OH-muh-kraan», (όου-μα-κρααν). Στις ΗΠΑ, όμως, το γράμμα προφέρεται συνήθως «AH-muh-kraan» (ά-μα-κρααν), μας πληροφορεί το λεξικό. Σπανιότερα, απαντώνται οι προφορές «ah-ma-CRON» (α-μα-κρόν), «OH-mee-kraan» (όου-μι-κρααν), την οποία επέλεξε ο κλασικιστής Μπόρις Τζόνσον, και «OH-my-kraan» (όου-μαϊ-κρααν).
Ο δε αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν το… τερμάτισε, προφέροντάς το «omni-chron» (όμνικρον). Από την άλλη, το Oxford English Dictionary καταγράφει έξι διαφορετικές προφορές, μία εκ των οποίων είναι το… «o-MIKE-ron» (ο-μάικ-ρον). «Στα ελληνικά της κλασικής εποχής, η λέξη προφερόταν με τη δεύτερη συλλαβή να ακούγεται όπως το αγγλικό «me»», δήλωσε στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» ο Αντρέας Βίλι, καθηγητής Συγκριτικής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Η Μίριαμ Λέοναρντ, καθηγήτρια Ελληνικής Λογοτεχνίας στο University College του Λονδίνου, και η Εμα Αστον, καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, προκρίνουν την προφορά «όμικρον» – και οι περισσότεροι Ελληνες συμφωνούμε μαζί τους.
