Στη σκηνή ανέβηκε μωρό, σε περιοδεία των γονιών της που ήταν κι εκείνοι ηθοποιοί. Πέντε χρόνων πήρε τον πρώτο της ρόλο και έκτοτε δεν κατέβηκε ποτέ από τη σκηνή. «Εγώ δεν γεννήθηκα άνθρωπος, θεατρίνα γεννήθηκα» συνήθιζε να λέει. Και έτσι ήταν. Η Μαρίκα Κοτοπούλη (1887-1954) αφιερώθηκε στο θέατρο με τρόπο απόλυτο και μοναδικό, αφήνοντας παρακαταθήκη, εκτός από το ταλέντο, το πάθος της γι’ αυτό που διάλεξε – ή που τη διάλεξε – να κάνει. Αυτή τη διαδρομή, στη σκηνή και στη ζωή, αποτυπώνει η παράσταση «Μαρίκα» με τη Νένα Μεντή στον ρόλο του τίτλου, σε κείμενο και σκηνοθεσία του Πέτρου Ζούλια
«Φαίνεται ένα πολύ μικρό και περιορισμένο κοριτσάκι, την ευρίσκετε πάντοτε με το μειδίαμα εις τα χείλη. Εις την σκηνήν δεν την γνωρίζετε – άλλη γυνή, μεγάλη και γεμάτη φωτιά» γράφει η κριτική ήδη από το 1901 για τη 14χρονη τότε ηθοποιό…
«Η Μαρίκα ήταν ο πιο γήινος άνθρωπος, ήταν της ζωής» λέει η Νένα Μεντή. «Ελεγε και ξανάλεγε ότι δεν είχε σπουδάσει, ότι δεν είχε μορφωθεί, κι ότι ό,τι έμαθε το έμαθε από την ίδια τη ζωή, με το μυαλό και την εξυπνάδα της. Ηταν ένας διάολος η Μαρίκα που είχε όλα τα χαρίσματα. Γενναιόδωρη ηθοποιός, αγαπούσε πολύ τους νέους και τους έδινε μια σπρωξιά να βγουν και να γίνουν σπουδαίοι κι αυτό είναι κάτι μοναδικό. Γιατί οι ηθοποιοί είμαστε τόσο ανταγωνιστικοί μεταξύ μας και τόσο ανασφαλείς». Και θυμάται τις μαθήτριές της, την Ελλη Λαμπέτη, την Ολυμπία Παπαδούκα, να μιλάνε με μεγάλη αγάπη, σχεδόν λατρεία, για τη Μαρίκα και για όσα τους έμαθε. Ανάμεσα στους ηθοποιούς που «έσπρωξε» και στήριξε, ο Βασίλης Λογοθετίδης και ο Ντίνος Ηλιόπουλος.
Γι’ αυτό και όταν τιμήθηκε για την προσφορά της στο θέατρο εκείνη θέλησε να μετατρέψει αυτή την βράβευση σε επιβράβευση της νεότερης γενιάς. Ετσι γεννήθηκε το «Επαθλο Κοτοπούλη», που ξεκίνησε από την Ελλη Λαμπέτη και συμπεριέλαβε, μεταξύ άλλων, τη Μελίνα Μερκούρη και την Αννα Συνοδινού…
«Από την άλλη η Μαρίκα», συνεχίζει η Νένα Μεντή, «είχε αυτό της πατριώτισσας, όχι όμως με την έννοια του εθνικισμού. Αλλά αυτό το γνήσιο αγαπάω τον τόπο μου και τη γλώσσα μου, αγαπάω την ιστορία μου. «Εγώ είμαι εθνική», έλεγε, «είμαι με το έθνος μου», κι είχε μια αφοπλιστική αλήθεια, μια ωμότητα, στον τρόπο που μιλούσε, πέρα από την αθυροστομία που τη χαρακτήριζε».
Με αυτή την ίδια αλήθεια απευθυνόταν είτε στους συναδέλφους, στους μαθητές και στους γείτονές της είτε στις προσωπικότητες της εποχής, από τον βασιλιά και τον Μεταξά ως τον Βενιζέλο. «Παρούσα σε όλα τα μεγάλα ζητήματα της εποχής, τα εθνικά, τα πολιτικά, έδινε τον δικό της αγώνα, όπως στο γλωσσικό, που πρωτοστάτησε. Φίλη των σπουδαίων ποιητών της εποχής, του Παλαμά, του Ξενόπουλου, διέθετε μια προσωπικότητα με επιρροή. Κι ας ήταν ένα μαυροτσούκαλο από το Μεταξουργείο, ένα αλάνι» προσθέτει η ηθοποιός.
Ο έρωτας και ο γάμος
Το 1908 η Μαρίκα Κοτοπούλη γνώρισε τον Ιωνα Δραγούμη. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε ένας μεγάλος έρωτας που κράτησε ως τη δολοφονία του Δραγούμη, τον Ιούλιο του 1920. Η σχέση τους ήταν θυελλώδης. Παρότι συζούσαν, κάτι που φάνταζε εξαιρετική προκλητικό και πρωτοποριακό για την εποχή, η Μαρίκα δεν έγινε ποτέ αποδεκτή από τη μεγαλοαστική οικογένεια των Δραγούμηδων. Για εκείνους ήταν πάντα μια θεατρίνα.
Τρία χρόνια μετά τη δολοφονία του Δραγούμη παντρεύτηκε τον θεατρικό επιχειρηματία Γιώργο Χέλμη, έναν άνθρωπο που στάθηκε δίπλα της με πίστη και αφοσίωση, στηρίζοντας τα όνειρα και τους θεατρικούς της στόχους.
«Η σχέση της με τον Χέλμη, από αυτά που έχω καταλάβει, ήταν μια σχέση συνεταίρων» αναφέρει η Νένα Μεντή. «Τον παντρεύτηκε μεγάλη. Εκείνος είχε θεατρικές επιχειρήσεις. Ηταν συνεργάτες. Δεν νομίζω ότι ερωτεύτηκε ποτέ τον Χέλμη η Μαρίκα, μόνο τον Δραγούμη ερωτεύτηκε. Τους ένωνε το θέατρο και τα θέματα της δουλειάς τους».
Κι αυτό γίνεται φανερό στην παράσταση, καθώς ο Χέλμης είναι εκεί, συνοδοιπόρος και «ξεναγός» στη ζωή της. «Ο Γιώργος Χέλμης έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή της Μαρίκας» λέει ο Γιώργος Δεπάστας που τον ερμηνεύει. «Ηταν ένας άνθρωπος που την αγαπούσε πάρα πολύ, με όλα τα θετικά και αρνητικά της, και μαζί της αγάπησε και το θέατρο. Της δόθηκε. Και εκείνη τον αγάπησε. Τον γνώρισε σε μια στιγμή δύσκολη, μετά τον μεγάλο έρωτα με τον Δραγούμη, ήταν και λίγο μεγάλη – 36 χρόνων τότε. Της έφτιαξε το θέατρο. Μοιράζονταν μια αγάπη, μια σχέση δύο ανθρώπων που συνεργάζονταν, που έκαναν πράγματα μαζί. Αλλωστε δεν ξέρω αν μετά τον Δραγούμη θα μπορούσε να ερωτευτεί ξανά».
Μια ζωή θέατρο
Από τις περιοδείες με τα οικογενειακά μπουλούκια στο τέλος του 19ου αιώνα ως τον θάνατό της, τον Σεπτέμβριο του 1954, η Μαρίκα Κοτοπούλη υπηρέτησε το θέατρο χωρίς να πάρει ανάσα… Επαιξε τα πάντα, συνεργάστηκε με τους κορυφαίους, ξεδιπλώνοντας όλες τις πτυχές του πολύπλευρου ταλέντου της και της ισχυρής προσωπικότητάς της.
«Το μεγάλο της πάθος ήταν το μουσικό θέατρο, η επιθεώρηση, το βουλεβάρτο. Ηταν του λαϊκού θεάτρου, με τη σπουδαία έννοιά του, να κατεβαίνει στο κοινό, να το συγκινεί, να του τονίζει το ηθικό. Ηταν και το πολιτικό σκηνικό της εποχής τέτοιο τότε που ο κόσμος το είχε ανάγκη. Τραγωδίες είχε παίξει δύο ή δυόμισι…» αναφέρει σχετικά η Νένα Μεντή. «Ηταν όχι μόνο ένα μεγάλο ταλέντο, αλλά μια γυναίκα μύθος – και δεν χτίστηκε τυχαία αυτός ο μύθος. Νιώθω ότι ήταν μια αγαπησιάρα γυναίκα. Στα καλά της τα χρόνια, γύρω στο ΄30, οι θίασοι που έφτιαχνε, με 20-25 ηθοποιούς, είχαν μέσα όλο το θέατρο. Ηξερε πώς να φτιάχνει καταστάσεις. Ο Ξενόπουλος πρώτα πήγαινε το έργο του να το διαβάσει η Κοτοπούλη και ύστερα το έδινε στους άλλους. Ηταν αυθεντική» προσθέτει ο Γιώργος Δεπάστας.
Το θέατρο που φέρει το όνομά της στο κέντρο της Αθήνας (Κοτοπούλη-Rex) το εγκαινίασε η ίδια το 1937…
Θέατρο Χώρα: Τετάρτη 20.00, Παρασκευή και Σάββατο 21.00, Κυριακή 18.00.
