Η Διεθνής των αντιεμβολιαστών – Η πολιτικοποίηση της κρίσης και ο ρόλος της Ακροδεξιάς

Η Ευρώπη βράζει. Το τέταρτο κύμα της πανδημίας του κορωνοϊού έχει ενσκήψει, οι επιστήμονες εκφράζουν την ανησυχία τους, εκατομμύρια ευρωπαίοι πολίτες αγωνιούν. Οχι μόνο για την έξαρση της πανδημίας – αύξηση του αριθμού των νεκρών και αύξηση των κρουσμάτων – αλλά και για την έξαρση της πανδημίας των αντιεμβολιαστών. Εναν χρόνο μετά την έναρξη της εμβολιαστικής εκστρατείας, οι αντιεμβολιαστές υπονομεύουν την προσπάθεια να απαλλαγεί ο πλανήτης από τον ιό.

Χώρες όπως η Αυστρία προχωρούν σε πρωτοφανή μέτρα, όπως επιβολή νέου καθολικού λοκντάουν, με ανοιχτά όμως τα σχολεία, από την περασμένη Δευτέρα και για δύο εβδομάδες. Το ίδιο μέτρο υιοθέτησε και η Σλοβακία. Εχοντας εξαντλήσει όλα τα περιθώρια, της προσφιλούς σε πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις «προσπάθεια πειθούς» των αντιεμβολιαστών, η Αυστρία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που καθιστά υποχρεωτικό τον εμβολιασμό για όλους, από την 1η Φεβρουαρίου 2022. Το υψηλού πολιτικού ρίσκου μέτρο του δεξιού αυστριακού καγκελαρίου Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ, δεν είναι όμως τόσο απευκταίο: επτά στους δέκα Γερμανούς αποφαίνονται, σε έρευνα της Civey (Economist 22/11/2021), ότι θα επιθυμούσαν την εφαρμογή του και στη χώρα τους.

Παλιό φαινόμενο

Το φαινόμενο των αρνητών του εμβολίου είναι παλιό όσο και τα εμβόλια. Το 2019, προ κορωνοϊού, το Ευρωβαρόμετρο κατέγραφε ότι το 48% των πολιτών της ΕΕ πιστεύει ότι τα εμβόλια προκαλούν σοβαρές παρενέργειες, το 38% ότι προκαλούν τη νόσο για την πρόληψη της οποίας χορηγούνται και το 31% ότι εξασθενίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Αν προσθέσουμε τον λαϊκισμό των κομμάτων και την παραπληροφόρηση κυρίως μέσω των social media, το μείγμα γίνεται εκρηκτικό και απειλεί σοβαρά τη δημόσια υγεία. Θυμίζουμε ότι στην Ιταλία, η ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά του Ματέο Σαλβίνι και το «πολυσυλλεκτικό» λαϊκιστικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων εκμεταλλεύτηκαν για αρκετό διάστημα τον φόβο των ψηφοφόρων για την πανδημία. Στη Γαλλία, τόσο ο ακροδεξιός Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν όσο και το ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα Ανυπότακτη Γαλλία, του Ζαν-Λικ Μελανσόν, συνδέθηκαν με το αντιεμβολιαστικό κίνημα.

Προβάδισμα στον Νότο

Τα στερεότυπα ως προς τους αντιεμβολιαστές ανατράπηκαν: ο «τεμπέλης» ευρωπαϊκός Νότος (τη εξαιρέσει της Ελλάδας), με προεξάρχουσα την Πορτογαλία (88%), αλλά και την Ισπανία (80,7%) και την Ιταλία (72,3%), σημειώνει καλύτερες επιδόσεις στην εμβολιαστική κάλυψη σε σχέση με τον ορθολογικό ευρωπαϊκό Βορρά, τη Γερμανία (68,4%), το Βέλγιο (76,2%) και την Ολλανδία (72,3%). Στην Ισπανία το αντιεμβολιαστικό κίνημα είναι πολύ περιορισμένο ενώ στην Ιταλία η κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Μάριο Ντράγκι, χάρη στην επιβολή του υγειονομικού «πράσινου πάσου» ήδη από την περασμένη άνοιξη και την πρόσφατη αναβάθμισή του επί το αυστηρότερο, αντιμετωπίζει τους αντιεμβολιαστές, κυρίως πολίτες 30-40 ετών και μαθητές 12-19 ετών που χειραγωγούνται από τους γονείς τους.

Οι ουραγοί

Ουραγοί στους εμβολιασμούς είναι οι πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης: η Πολωνία (53,1%), η Τσεχία (58,7%), η Σλοβακία (42,9%), η Ρουμανία, (34,5%), η Βουλγαρία (22,8%). Η δυσπιστία έναντι του κράτους μετά από δεκαετίες κομμουνισμού θεωρείται το κύριο αίτιο για την απροθυμία των χωρών αυτών να εμβολιαστούν. Επίσης ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν υπήρξε ενθαρρυντικός για τους εμβολιασμούς στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία και στη Σερβία. Στην Πολωνία, συντηρητική καθολική χώρα, η αντιπολίτευση επιρρίπτει ευθύνες στην κυβέρνηση για πλημμελή εκστρατεία υπέρ του εμβολιασμού: δεν εξηγεί επαρκώς στους Πολωνούς ότι το εμβόλιο δεν αλλοιώνει το ανθρώπινο DNA. «Σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες η άποψή μας για τον εμβολιασμό διαμορφώνεται με βάση προλήψεις και μαγικά ξόρκια» τονίζει στην εφημερίδα «Gazeta Wyborcza» ο κοινωνιολόγος Τόμας Σομπιεράτσκι. Απογοητευτική είναι και η κατάσταση στα Βαλκάνια, που επιβεβαιώνουν την κακή φήμη του ονόματός τους με «βαλκανικά» ποσοστά εμβολιασμού (Βόρεια Μακεδονία 37,7%, Σερβία 42,3%, Μαυροβούνιο 40%, Βοσνία-Ερζεγοβίνη 21,8%).

Διαδηλώσεις και βία

Στον αντίποδα θα περίμενε κανείς ότι η προηγμένη Δυτική Ευρώπη δεν θα ζούσε τέτοια έξαρση αντιεμβολιαστικού μένους με «ηλιθίους», κατά δήλωσιν του ολλανδού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε, οι οποίοι προκάλεσαν βίαια επεισόδια το περασμένο Σαββατοκύριακο. Ολλανδοί, Βέλγοι και Αυστριακοί διαμαρτυρήθηκαν κατά χιλιάδες στους δρόμους, φορώντας μέχρι και κίτρινο αστέρι στο πέτο, όπως επέβαλλαν οι Ναζί στους Εβραίους. Για να ακουστεί «βροντώδης» η φωνή τους, οι αντιεμβολιαστές διαπράττουν ύβρι έναντι των θυμάτων του ναζισμού και αδιαφορούν για τη μεγάλη πίεση στα συστήματα υγείας και τον κίνδυνο στον οποίο θέτουν τις ζωές των συνανθρώπων τους.

Στο «όργιο βίας», όπως το χαρακτήρισε ο δήμαρχος του Ρότερνταμ, πρωταγωνιστές ήταν χούλιγκαν, νεαροί άνεργοι, λιμενεργάτες με χαμηλούς μισθούς αλλά και άλλοι που διαμαρτύρονταν για την έλλειψη προσιτής στέγης στην Ολλανδία. Προφανώς τα αιτήματα όλων αυτών δεν σχετίζονται με την άρνηση των εμβολιασμών, μέσω όμως αυτής της άρνησης εναντιώνονται στην κυβέρνηση Ρούτε. Στην κοινωνική δυσαρέσκεια και στην πολιτικοποίηση της κρίσης του κορωνοϊού οφείλει την ίδρυσή του και το ολλανδικό ακροδεξιό κόμμα «Φόρουμ για τη Δημοκρατία» (FVD), το οποίο δηλώνει «εναντίον των εμβολιασμών και κατά των ελίτ». Παράλληλα, η κουλτούρα της ελευθερίας και της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, βαθιά ριζωμένη στους Ολλανδούς, φαίνεται ότι γίνεται εμπόδιο στη συμμόρφωσή τους ακόμη και σε απλά μέτρα προστασίας. Η βρετανή δημοσιογράφος Σενέι Μπόζτας, η οποία ζει στην Ολλανδία, γράφει στον ιστότοπο Unherd ότι «εκπλήσσεται από την έντονη αντίδραση των Ολλανδών για τις μάσκες και την επίδειξη του πιστοποιητικού εμβολιασμού».

Τα στοιχεία στο Βέλγιο

Στο Βέλγιο, σύμφωνα με το ειδησεογραφικό δίκτυο VRT/NWS, το 90% της ολλανδόφωνης Φλάνδρας (Βόρειο Βέλγιο) είναι πλήρως εμβολιασμένο, το 79% της γαλλόφωνης Βαλονίας (Νότιο Βέλγιο) και μόνο το 63% στις Βρυξέλλες – περιοχή με υψηλότερα ποσοστά φτώχειας και ποσοστά μεταναστών. Στις Βρυξέλλες πρόβλημα αποτελεί και ο μικρότερος αριθμός των γενικών γιατρών (1.000) από ό,τι στη Φλάνδρα (1.400), με συνέπεια τη μικρότερη εμπιστοσύνη μεταξύ ασθενών και γιατρών. Ο επικεφαλής λοιμωξιολόγος του Βελγίου Μαρκ βαν Ρανστ, αντίστοιχος του δρος Αντονι Φάουτσι στις ΗΠΑ, μιλώντας στο Politico, αναφέρθηκε και στο δαιδαλώδες σύστημα αρμοδιοτήτων των υπηρεσιών υγείας του Βελγίου – μια χώρα 11 εκατομμυρίων πολιτών έχει εννέα υπουργούς αρμόδιους για ζητήματα υγείας! Ο Βαν Ρανστ, ο οποίος δέχεται απειλές για τη ζωή του, έχει καταφερθεί και εναντίον των εθνικιστών του ακροδεξιού φλαμανδικού κόμματος Vlams Belang, ως εκ των υποκινητών του αντιεμβολιαστικού κινήματος.

Οι δύσπιστοι της Γαλλίας και ο φόβος της αναζωπύρωσης

Στη Γαλλία, οι αντιεμβολιαστικές κορόνες δεν είναι τόσο ηχηρές όσο το περασμένο καλοκαίρι, όταν ο πρόεδρος Μακρόν επέβαλε τη χρήση του υγειονομικού πάσου για την είσοδο σε κλειστούς χώρους. Οι πιο δύσπιστοι έναντι του εμβολιασμού είναι γυναίκες κυρίως αναπαραγωγικής ηλικίας αλλά και Γάλλοι των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, για τους οποίους το υγειονομικό πάσο δεν ήταν τόσο απαραίτητο: πρόκειται για ανθρώπους που δεν πηγαίνουν στο θέατρο, σε εστιατόρια ή σε κινηματογράφους, ούτε ταξιδεύουν με τρένο ή αεροπλάνο. Με τους πολίτες εμβολιασμένους σε ποσοστό 75,6%, η γαλλική κυβέρνηση θεωρεί ότι η κατάσταση της πανδημίας είναι προς το παρόν ελεγχόμενη. Ωστόσο «η αισιοδοξία που είχε εμπνεύσει η εμβολιαστική εκστρατεία την περασμένη άνοιξη διαλύεται», όπως σημείωσε ο «Monde» (23.11.2021), με αφορμή την αναζωπύρωση της πανδημίας.

Η Γαλλία έχει έναν επιπλέον λόγο να τελεί εν εγρηγόρσει το επόμενο διάστημα: το 2022 είναι έτος προεδρικών εκλογών και η πορεία της πανδημίας θα καθορίσει τις εξελίξεις. Ο Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε ότι «προχωρούμε υπό το φως της επιστήμης, με γνώμονα τον πραγματισμό», αναγνώρισε ωστόσο ότι η πανδημία μπορεί να πυροδοτήσει κρίσεις ανά πάσα στιγμή: εδώ και δέκα ημέρες η Γουαδελούπη, νησί των Αντιλλών και υπερπόντια κτήση της Γαλλίας, έχει κηρύξει γενική απεργία σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την επιβολή αυστηρότερων υγειονομικών μέτρων. To παράδειγμά της ακολούθησε στα μέσα της εβδομάδας η Μαρτινίκα και η Γαλλική Πολυνησία, επίσης υπερπόντιες κτήσεις της Γαλλίας. Φευ, ούτε οι παραδείσιοι τόποι γλιτώνουν από τον υγειονομικό κίνδυνο και τις κοινωνικές αναταραχές του προκαλεί ο κορωνοϊός.

Ισχυρό ρεύμα στη γερμανόφωνη Ευρώπη

Τα υψηλότερα ποσοστά ανεμβολίαστων στη Δυτική Ευρώπη καταγράφονται στη γερμανόφωνη Ευρώπη: στη Γερμανία, στην Αυστρία, στη γερμανόφωνη Ελβετία και στη γερμανόφωνη Βόρεια Ιταλία, στα σύνορα με την Ελβετία – ένας στους τέσσερις κατοίκους είναι ανεμβολίαστος (τα αντίστοιχα ποσοστά στη Γαλλία και στην Ιταλία είναι ένας στους δέκα). Σύμφωνα με ανάλυση των «New York Times», η απροθυμία των πολιτών σε αυτές τις χώρες και περιοχές ερμηνεύεται από την ισχυρή παράδοση αποκεντρωμένης διακυβέρνησης, ένα μοντέλο σύμφωνα με το οποίο οι πολίτες αρνούνται να λαμβάνουν εντολές από την κεντρική κυβέρνηση. Δεν παραγνωρίζεται ωστόσο και η ύπαρξη ενός «ακροδεξιού οικοσυστήματος» το οποίο εκμεταλλεύεται αυτή την τάση των πολιτών, οι οποίοι, επιπλέον, διάκεινται θετικά στις εναλλακτικές ιατρικές θεραπείες (με βότανα των βουνών κ.λπ.). Αυτές οι τάσεις εγγράφονται όπως επισημαίνει η Πία Λάμπερτι, του CeMAS, οργάνωσης στο Βερολίνο η οποία ερευνά τα φαινόμενα παραπληροφόρησης και θεωριών συνωμοσίας, στο μεγάλο ρεύμα του εθνολαϊκισμού που χαρακτήρισε την ευρωπαϊκή πολιτική κατά την τελευταία δεκαετία. Ενα ρεύμα που οι παραδοσιακοί πολιτικοί δεν φάνηκε να λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψιν.