Ο Θανάσης Δρίτσας είναι γιατρός (καρδιολόγος) αλλά και καλλιτέχνης. Παίζει πιάνο, συνθέτει και ζωγραφίζει. Ο εγκλεισμός του πρώτου πανδημικού κύματος λειτούργησε πάνω του καταλυτικά, ωθώντας τον αφενός στο να ξαναζωγραφίσει ύστερα από πολύ καιρό και αφετέρου να παρατηρήσει συστηματικά και να καταγράψει τις κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας.
Τα εικαστικά έργα και τα κείμενα που προέκυψαν, και τα οποία θα κυκλοφορήσουν σύντομα σε βιβλίο από τις εκδόσεις Παπαζήση, ο συγγραφέας και δημιουργός τα ονομάζει έργα του Homo Novus Epidemicus, καθώς εκτιμά ότι η πανδημία πυροδότησε την ανάδυση ενός μετα-Ανθρώπου τα χαρακτηριστικά του οποίου είναι ακόμη νωρίς για να προσδιοριστούν.
Θανάσης Δρίτσας
Πανδημιολόγιον Homo Novus Epidemicus: Σχέδια και κείμενα του Μετα-Ανθρώπου
Εκδόσεις Παπαζήση, 2021
Για την προδημοσίευση που ακολουθεί επιλέξαμε καίρια σημεία από μια σειρά κεφαλαίων του βιβλίου (οι τίτλοι των οποίων σημειώνονται με μαύρα γράμματα). Ευχαριστούμε τόσο τον συγγραφέα όσο και τον εκδότη για την «ζουμερή» πρόγευση.
Το έργο της επιστήμης μετά την επικράτηση της κοινής λογικής
«Η έννοια της υγείας νοείται ολιστικά με βάση τον ορισμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO). Δηλαδή η Υγεία ορίζεται ως πολυεπίπεδη ευεξία όχι μόνο σε σωματικό-βιολογικό επίπεδο αλλά επίσης σε επίπεδο ψυχικό και κοινωνικό. Εργο της σύγχρονης επιστήμης οφείλει να είναι η διάσωση του «Ανθρώπου» συνολικά και όχι μόνο η απλή βιολογική του επιβίωση. Αυτό προσδοκά ο κοινός νους από τη νικηφόρα επιστήμη της μοριακής εποχής. Δηλαδή ο θρίαμβος της επιστήμης θα πρέπει να περιλαμβάνει τη βιολογική επιβίωση, τη διάσωση της κοινωνικής σύνδεσης, την επανένταξη στην εργασία, τη διάσωση της σύνδεσης με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Αν είναι να διασωθεί η ζωή μας και να βιώσουμε απλά έναν βιολογικό στοιχειώδη βίο, όπως οι πρωτόγονοι οργανισμοί, η ζωή μας θα αποτελεί πλήρη ματαιότητα. Δεν επιθυμώ προσωπικά να ζήσω τη μοναδιαία ζωή της αμοιβάδας ούτε να ζήσω έναν αβίωτο μελλοντικό βίο μόνιμης κοινωνικής απόστασης, με 24ωρο monitoring των βιοχημικών μου λειτουργιών σε μια κόλαση μιας ασφυκτικά ιατροποιημένης μελλοντικής εποχής. Η σύγχρονη επιστήμη, φερόμενη ως θριαμβεύουσα επιστήμη, οφείλει λοιπόν να βάλει μέσα ολόκληρο τον Ανθρωπο (με κεφαλαίο άλφα) και να ανταποκριθεί έτσι στον ολιστικό ορισμό της διατήρησης της Υγείας κατά τον WHO».
Η κυρίαρχη θέση του ιατρικού επαγγέλματος στη φροντίδα υγείας
«Η πανδημία της νόσου COVID-19 έγινε αφορμή σκέψης, προτεραιοτήτων και φώτισε μέσα από μια άλλη ματιά την αξία των γιατρών όχι μόνο ως πολύτιμων επαγγελματιών αλλά και ως δημοσίων λειτουργών του Ιπποκράτη που χρήζουν σεβασμού. Το μέλλον του ιατρικού επαγγέλματος θα καθοριστεί βέβαια μέσα από όλο και μεγαλύτερες προκλήσεις που επιβάλλει η νέα ψηφιακή εποχή. Αναγκαία πλέον προσόντα των μελλοντικών γιατρών θα πρέπει να γίνουν: (1) η εκπαίδευση στη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία κατά προτεραιότητα, (2) η παράλληλη εκπαίδευση (πέραν του κλινικού επιπέδου) στη μοριακή βιολογία ή κάποια βασική επιστήμη και (3) μια επιπλέον επαρκής κατάρτιση στις οικονομικές επιστήμες. Ο μελλοντικός γιατρός (Doctor of Medicine) για να είναι επαρκής θα πρέπει, πέραν του πτυχίου της Ιατρικής (MD), να έχει διδακτορικό ή ανάλογη μεταπτυχιακή σοβαρή εμπειρία στη μοριακή βιολογία και ίσως κάποιο επιπρόσθετο μεταπτυχιακό δίπλωμα σε οικονομική επιστήμη ή διοίκηση (π.χ. MBA). Πολλά προηγμένα πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ευρώπης προτείνουν ακόμη και την ένταξη μαθημάτων Φιλοσοφίας και μορφών Τέχνης στα μελλοντικά προγράμματα εκπαίδευσης των Ιατρικών Σχολών. Βαδίζουμε πιστεύω ολοταχώς προς την πολυδύναμη εποχή των ουσιαστικών προσόντων και αφήνουμε πίσω (ολοταχώς) την εποχή των τυπικών προσόντων, των χαρτιών και της επιβλητικής κορνίζας του επαγγελματικού τίτλου. Τέλος εποχής για κάθε μορφή επιβαλλόμενης Αυθεντίας. Πρέπει να αποδεικνύεις συνέχεια ποιος είσαι και τι μπορείς να κάνεις πλέον. Τέλος εποχής των εύκολων δρόμων. Ετσι τουλάχιστον ελπίζω να γίνει».
Προβλήματα στον διάλογο επιστήμης και κοινωνίας
«Πέραν της αντικειμενικής αλήθειας, των δοξασιών, της φημολογίας, των ψευδών ειδήσεων και των καθαρών επιστημονικών αποδείξεων παραμένει το θλιβερό γεγονός ότι η νόσος COVID-19 έχει προκαλέσει πρωτόγνωρης μορφής εμφύλιο πόλεμο και διχασμό στην παγκόσμια κοινωνία. Το ανησυχητικό φαινόμενο δεν είναι μόνο η μεγάλη διάδοση των μη θεμελιωμένων, επιστημονικά αυθαιρέτων απόψεων, οι οποίες πολύ συχνά αποκαλούνται θεωρίες συνωμοσίας. Ισως όμως και η Ορθολογική Επιστήμη των ημερών μας θα πρέπει να αναρωτηθεί για ποιους λόγους υπάρχουν αμφισβητίες της, για ποιον λόγο δεν γίνεται αυτονόητα (100%) αποδεκτός ο καθαρός λόγος της επιστήμης; Ο κόσμος του Ορθού Λόγου οφείλει λοιπόν να προβληματιστεί σοβαρά γύρω από την αποτυχία του διαλόγου της επιστήμης με τη σύγχρονη κοινωνία. Ισως τελικά η επικοινωνία της επιστήμης με την κοινωνία να παρουσιάζει σήμερα κάποιο σοβαρό ρήγμα. Αν κάτι πρωτοποριακό δεν μπορείς να το εξηγήσεις με απλότητα σε έναν εξάχρονο μαθητή τότε σημαίνει ότι δεν το έχεις καταλάβει ούτε ο ίδιος, έλεγε ο σοφός φυσικός Albert Einstein…
Η μεγάλη διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εποχή μας καλλιεργεί έναν παθολογικό ναρκισσισμό ο οποίος ευνοεί αυτοματικούς μηχανισμούς διάδοσης των αντιεπιστημονικών θέσεων. Ο επιστημονικός κόσμος οφείλει όμως να εξετάσει με ποιον τρόπο μπορεί να βελτιώσει τον διάλογο με τη σημερινή κοινωνία της παθολογικής αμφισβήτησης κάθε αξίας και αυθεντίας».
Η κοινωνική κουλτούρα ως κλειδί στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19
«Δυστυχώς η δημοκρατική Ευρώπη και οι φιλελεύθερες ΗΠΑ απέτυχαν παταγωδώς να εφαρμόσουν ένα σοβαρό και αξιόπιστο πρόγραμμα αντιμετώπισης της πανδημίας COVID-19. Το αλγεβρικό άθροισμα πολιτικής, ιατρικής επιστήμης και δημοκρατίας παράγει μηδενικό αποτέλεσμα, μέχρι σήμερα, όσον αφορά τη συνεισφορά του στη διευθέτηση της πανδημίας στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Ετσι η έκρηξη των κρουσμάτων του δεύτερου κύματος στην Ευρώπη οδηγεί αναπόφευκτα σε παρατεταμένα ακραία και οριζόντια μέτρα ακρωτηριασμού (total lockdown) της ζωής, της οικονομίας και του πολιτισμού. Η Ευρώπη βιώνει δυστυχώς μια διπλή κρίση: υγειονομική κρίση αλλά και ταυτόχρονα κρίση πανικού. Αντιθέτως, πολλές ασιατικές χώρες κατάφεραν (ήδη από το πρώτο κύμα της πανδημίας) να ακολουθήσουν με συνέπεια ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα δράσης που απέδωσε γρήγορα. Και σε αυτές τις χώρες, πέραν της απολυταρχικής Κίνας με τις σκληρές μεθόδους καταστολής ατομικών δικαιωμάτων, περιλαμβάνονται όμως και δημοκρατικές χώρες, όπως η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη, η Ιαπωνία, η Ταϊβάν, το Χονγκ Κονγκ. Ποια είναι όμως τελικά η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της διαφορετικής απόκρισης ασιατικών χωρών και Δυτικού Κόσμου στην πανδημία; Κατά τον νοτιοκορεάτη κοινωνικό φιλόσοφο Byung Chul Han (ο οποίος ζει και διδάσκει στο Βερολίνο) η επιτυχία των ασιατικών χωρών βασίζεται κυρίως σε μια προεγκατεστημένη κοινωνική κουλτούρα εμπιστοσύνης στις Αρχές και υπευθυνότητας των πολιτών, η οποία στη Δύση του Θεοποιημένου Ατομικισμού έχει δυστυχώς υποστρέψει. Κατά τον Byung Chul Han η νίκη των ασιατικών χωρών απέναντι στον ιό δεν οφείλεται αποκλειστικά στο ψηφιακό σύστημα ιχνηλάτησης μέσω κινητών (Corona-App) ή στην αυστηρή παρακολούθηση των κινήσεων credit cards ή μέσω κάμερας. Κυρίως οφείλεται στην εγκατεστημένη κοσμοθεωρία εθελοντικής συνεισφοράς και συλλογικής συνείδησης (Civility το αποκαλεί ο Han) των πολιτών στις προαναφερθείσες ασιατικές χώρες. Οταν ερωτήθηκε ο ιάπωνας υπουργός Οικονομικών πού οφείλεται η επιτυχής αντιμετώπιση της πανδημίας στην Ιαπωνία, απάντησε ότι το κλειδί είναι η ιαπωνική λέξη Mindo. Η έννοια του mindo ερμηνεύεται ως είδος συλλογικής συνείδησης που σχετίζεται με μια κοινωνική υπεροχή. Του ασκήθηκε κριτική ότι η εξήγηση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί σοβινιστική δήλωση αλλά αυτό δεν είναι αληθές για την ουσία της δήλωσής του. Το Mindo συνδέεται με μια κοινωνική κουλτούρα αυτονόητης συμμετοχής όλων των πολιτών σε έναν αγώνα που απαιτεί θυσίες από τον καθένα αλλά με έναν ανώτερο σκοπό που αφορά το κοινό καλό. Το Mindo έχει ίσως να κάνει περισσότερο με αυτό που περιγράφει ο δικός μας (ήρωας) Στρατηγός Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του όσον αφορά την κοινή ιδεολογία των οπλαρχηγών-επαναστατών του 1821: «Εμείς είχαμε φύγει από το Εγώ και είχαμε πάει στο Εμείς». Ισως το πρόβλημα των Ευρωπαίων και του ευρύτερου Δυτικού Κόσμου είναι θέμα κοινωνικής κουλτούρας: Η Ευρώπη μάλλον έφυγε από το Εμείς και πήγε στο Εγώ. Η αποκατάσταση του συλλογικού κοινωνικού αντανακλαστικού (ως επιστροφή στο Εμείς) και όχι τo lockdown θα είναι τελικά το κλειδί για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο ευρωπαϊκός δρόμος προς την κουλτούρα του «Εμείς» προβλέπεται όμως μακρύς και δύσβατος».
Ερωτας στα χρόνια του κορωνοϊού
«Ο νοτιοκορεάτης σύγχρονος φιλόσοφος Byung Chul Han σε πρόσφατη συνέντευξή του σχετικά με τις επιπτώσεις του κορωνοϊού στις κοινωνικές εξελίξεις δήλωσε ότι ελπίζει σε μια πραγματική επανάσταση του Ανθρώπου η οποία να μην έχει καμία σχέση με τις μέχρι σήμερα «ιδεολογικές» επαναστάσεις στην Ιστορία. Ετσι ώστε να μπορέσουμε να διασώσουμε όχι μόνο τον εαυτό μας, αλλά τις αξίες, το κλίμα και τον πλανήτη, όχι όμως με την ψηφιακή αστυνόμευση και τη μέθοδο της Κίνας. Παραθέτω το πρωτότυπο κείμενο: «Let us hope that behind the virus comes a human revolution. There is however, a light at the end of this tunnel-full of what the West seems to have become and that is to rethink the system, this destructive capitalism. Although not in the sense of China, with a digital police regime». Είμαι βέβαιος ότι στα χρόνια του κορωνοϊού η νέα τάξη πραγμάτων της κοινωνικής απόστασης δεν θα αποτρέψει τελικά τα αναρίθμητα ζευγάρια των ερωτευμένων να επινοήσουν νέους τρόπους και τόπους συναντήσεων. Γιατί όσα μέτρα ελέγχου και περιορισμού της ανθρώπινης δραστηριότητας και αν επιβληθούν, τα βάθη της ψυχής και του μυαλού του ανθρώπου είναι αδύνατον να παραβιαστούν».
Η εξορία της τέχνης από τον κόσμο της χρησιμότητας
«Τέλος, ένα πολύ μεγάλο χτύπημα κατά την πανδημία COVID υπέστη ο χώρος των καλλιτεχνών και των ανθρώπων της τέχνης γενικότερα. Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες πρώτες σταμάτησαν και τελευταίες άνοιξαν (ούτε μάλιστα έχουν επιτραπεί τυπικά ακόμη). Δεν είναι μόνο οι σφοδρές οικονομικές επιπτώσεις στη ζωή όσων βιοπορίζονται μέσα από την τέχνη αλλά η αντίληψη, την οποία -έμμεσα – διατύπωσε μάλιστα στα ΜΜΕ μέλος της επιστημονικής επιτροπής διαχείρισης της πανδημίας, ότι η τέχνη και οι καλλιτέχνες «δεν είναι τόσο αναγκαία – χρήσιμα» συστατικά της ζωής σε περίοδο πανδημίας και έτσι μπορεί να καταργηθεί η λειτουργία τους για αόριστο χρόνο! Πιθανά ο φόβος σε συνδυασμό με την ανάληψη ευθύνης να οδήγησε κάποιους επιστήμονες σε άστοχες διατυπώσεις και ακραίες τοποθετήσεις».
