«Ενόσω ευρίσκομαι χειροδέσμιος έμπροσθέν σου, Σούλι μη ελπίζης να λάβης». Ο Λάμπρος Τζαβέλλας δεν μασούσε τα λόγια του ακόμα και όταν βρέθηκε αιχμάλωτος του Αλή να ακούει από τον πασά των Ιωαννίνων ότι θα τον ψήσει ζωντανό μαζί με τον γιο του, Φώτο. Η δε, πρώτη εικόνα που αντίκρυσε στην πόλη των Ιωαννίνων ο νεαρός Μπάιρον μαζί με τον φίλο του Χομπχάους ήταν ένα μπράτσο αποκομμένο από τον ώμο και κρεμασμένο από το κλαδί ενός δέντρου (ανήκε σε έναν ιερέα που είχε εκτελεστεί για ανταρσία). Αμφότεροι ανακουφίστηκαν όταν έμαθαν ότι ο πασάς απουσίαζε έχοντας ωστόσο αφήσει εντολή να τους παρασχεθεί ό,τι χρειάζονταν. Τότε ήταν που δοκίμασαν αλβανικές φορεσιές, αμφίεση με την οποία ζωγράφισε τον Μπάιρον ο ζωγράφος Τόμας Φίλιπς στην Αγγλία (το πορτραίτο βρίσκεται στην κατοικία του Βρετανού πρέσβη στην Αθήνα).
«Τα μικρά της Επανάστασης» (εκδόσεις Διόπτρα) του Παύλου Κουτουζή δεν είναιsplatterιστορίες αν και είναι γνωστό ότι σε μια καταγραφή της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου δεν μπορείς να τις αποφύγεις. Ο Παύλος Κουτουζής είναι ιστορικός με ειδίκευση το Βυζάντιο αλλά και πολυπράγμων γενικότερα αν αναλογιστεί κανείς ότι είναι και θεολόγος με ειδίκευση στην ορθόδοξη θεολογία, έχει σπουδάσει παιδαγωγικά και ολοκληρώνει σπουδές Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Εγραψε λοιπόν 200 αυτοτελή επεισόδια με ευρεία οπτική από την προεπαναστατική, την επαναστατική αλλά και την μετεπαναστατική περίοδο για να ρίξει φως στις «υποφωτισμένες οπτικές» του 1821. Μικρά επεισόδια που γράφτηκαν για το ραδιόφωνο εξ ου και έχουν μια γλώσσα άμεση και εύληπτη.
Όλα τα κείμενα του βιβλίου γράφτηκαν για το ραδιόφωνο;
«Όλα τα κείμενα γράφτηκαν για τις μονόλεπτες αναγνώσεις στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθήνα 9,84, με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης των διακοσίων ετών από την έναρξη της Επανάστασης. Στη συνέχεια έγινε επεξεργασία για την έκδοσή τους από τη Διόπτρα».
Πώς διαφοροποιείται το βιβλίο σας από τα υπόλοιπα που έχουν κυκλοφορήσει με την αφορμή της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση;
«Βασικό διαφοροποιητικό στοιχείο είναι η ευρύτατη χρονική περίοδος που καλύπτει, από τον ξεσηκωμό του Κροκόνδειλου Κλαδά το 1463 ως την έξωση του Όθωνα το 1862. Γνωρίζουμε τους ανθρώπους και την εποχή, ανασυνθέτοντας τη μεγάλη εικόνα μέσα από μικρές ψηφίδες. Η βιβλιογραφική τεκμηρίωση τέλος, δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να επεκτείνει την έρευνά του στα σημεία που επιθυμεί».
Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που δεν ξέραμε για αυτή την περίοδο; Για παράδειγμα, διαβάζοντας το βιβλίο μου έκανε εντύπωση ο παραγνωρισμένος ρόλος των γυναικών στο Σούλι και η επίθεσή τους στο τουρκαλβανικό στράτευμα.
«Τα μεγάλα γεγονότα είναι λίγο πολύ γνωστά. Αυτές που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι οι λεπτομέρειες που συνθέτουν την ιστορική δράση των προσώπων και τις νοοτροπίες, οι οποίες είναι η «βαθιά ιστορία». Ο ιστορικός οφείλει να σκύβει στις πηγές και να αναδεικνύει αυτά που δεν έχουν τονιστεί από τους προηγούμενους. Αυτό που πρέπει να αποφύγει κάθε «ιστορική ανάγνωση» είναι ο πειρασμός ότι τα έχουμε καταλάβει όλα».
Ποιο από τα γεγονότα που παραθέτετε στο βιβλίο σας έκανε να αναστοχαστείτε πάνω στη δική σας τη ζωή;
«Αυτό που με συγκλόνισε ήταν η αποφασιστικότητα με την οποία ξεκίνησαν οι πρώτοι επαναστάτες και η άκαμπτη βούληση τους να ελευθερωθούν ή να πεθάνουν. Αυτό είναι δίδαγμα για κάθε άνθρωπο σε κάθε εποχή. Οι αποφάσεις οφείλουν να υπηρετούνται με κάθε θυσία. Κατά τον Απόστολο Παύλο: «Η Βασιλεία των Ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν»(Ματθ. 11, 12). Όσες φορές έχω πισωπατήσει στις αποφάσεις μου , έχω καταβάλει τίμημα».
Το βιβλίο έχει μια γλώσσα απλή, παιγνιώδη. Φαντάζομαι ότι απευθύνεται και σε ένα πιο νεανικό κοινό. Πιστεύετε ότι οι νέοι ενδιαφέρονται για την Ιστορία;
«Η γραφή δεν περιβάλλει απλώς το ιστορικό περιεχόμενο, το συγκροτεί. Η εμπειρία μου από τη διδασκαλία της ιστορίας σε με δίδαξε ότι αν δεν «μιλήσουμε απλά» δεν θα ενδιαφερθούν οι νέοι. Όταν το μάθημα προσεγγιστεί σωστά από τον εκπαιδευτικό, γίνεται το αγαπημένο τους».
Ποιος είναι ο τρόπος για να τη διδαχτούν έτσι ώστε να μη της γυρνάνε την πλάτη;
«Αυτό αφορά καθαρά τους εκπαιδευτικούς που καλούνται να ‘υπηρετήσουν’ την ιστορία ως γνωστικό αντικείμενο. Γίνεται το πρώτο βήμα όταν όσοι διδάσκουμε ιστορία κατανοήσουμε ότι η προετοιμασία είναι ευπρέπεια».
Εγιναν πολλές εκδηλώσεις για την επέτειο, διοργανώθηκαν εκθέσεις, κυκλοφόρησαν βιβλία. Τράβηξε κάτι την προσοχή σας που εμπλούτισε τις υπάρχουσες γνώσεις σας;
«Υπήρξαν εκδηλώσεις , βιβλία και εκθέσεις , που στάθηκαν ‘στο ύψος της κλήσεως’. Υπήρξε από την άλλη μια ‘πανεπιστημιοποίηση΄, η οποία δεν πέρασε στο ευρύ κοινό. Η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, ήταν εξαιρετική. Μελέτησα καινούργια βιβλία που θεωρώ ότι ανανέωσαν τη γνώση μας και την οπτική μας για το ΄21».
Eίμαστε τελικά ως έθνος ανιστόρητοι; Γνωρίζουμε την Ιστορία αυτής της περιόδου ή απλώς ανακυκλώνουμε τα κλισέ που μάθαμε ως παιδιά;
«Χρειαζόμαστε ο καθένας τρεις ζωές, για να μάθουμε και να κατανοήσουμε την υπερτρισχιλιετή ιστορία μας. Τα κλισέ που όντως ανακυκλώνουμε είναι οι πέτρες στο ποτάμι, στις οποίες πατάμε, για να περάσουμε απέναντι. Μια ζώνη ασφαλείας για να μην ‘ολισθήσουμε’ και χαθούμε στην άβυσσο της ιστορικής γνώσης. Έχω την εντύπωση ότι ζητάμε πολλά χωρίς να εξηγούμε το λόγο για τον οποίο πρέπει κανείς να κοπιάσει τόσο πολύ. Αν δεν εξηγήσουμε τη χρησιμότητα της ιστορίας, δεν θα υπάρξει θετικό αποτέλεσμα».
