Μια σημαντική πλευρά της λιβυκής κρίσης είναι ότι η τρέχουσα συμφωνία για την πορεία προς τις εκλογές και την έξοδο από την κατάσταση του εμφυλίου πολέμου δεν ήρθε επειδή κάποια πλευρά με σαφήνεια είχε κυριαρχήσει έναντι της άλλης. Πιο σωστό θα ήταν να πούμε ότι η ειρήνευση ήρθε επειδή καμία πλευρά δεν μπορούσε να κερδίσει την άλλη.
Οι δυνάμεις του «στρατάρχη» Χαφτάρ δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Τρίπολη, παρά την υποστήριξη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και οι δυνάμεις της κυβέρνησης της Τρίπολης δεν μπορούσαν να κινηθούν πέραν ενός σημείου προς τα ανατολικά, παρά την υποστήριξη της Τουρκίας (που εκτός των άλλων συνείσφερε και διευκολύνοντας στη μετακίνηση μισθοφόρων από τις ένοπλες ισλαμικές ομάδες στη Συρία), εκτός όλων των άλλων γιατί συναντούσαν και τις δυνάμεις της ρωσικής μισθοφορικής εταιρείας Wagner.
Επιπλέον, η ανοιχτή παρέμβαση ξένων δυνάμεων διαμόρφωνε μια συνθήκη όπου γύρω από τη Λιβύη, μια χώρα με σημαντική στρατηγική θέση και σημαντικά στρατηγικά αποθέματα υδρογονανθράκων, παίζονταν ευρύτερα και «τεμνόμενα» γεωπολιτικά παιχνίδια.
Όλα αυτά συγκεφαλαιώνονται και σε πολύ συγκεκριμένα προβλήματα που πρέπει να λυθούν. Στη χώρα υπάρχουν συνολικά χιλιάδες μισθοφόροι από τη Ρωσία, τη Συρία και την Υποσαχάρια Αφρική (ιδίως από το Τσαντ και το Σουδάν), καθώς και Τούρκοι στρατιωτικοί, παρά τη συμφωνία να αποχωρήσουν. Ταυτόχρονα έχει σημασία ότι δεν είναι δεδομένο ότι υπάρχει συμφωνία για τη διαδικασίας των εκλογών. Εάν γίνουν εκλογές δεν είναι δεδομένο ότι όποιος εκλεγεί δεν θα αντιμετωπίσει τη δυσπιστία και την εχθρότητα μεγάλου μέρους του υπόλοιπου πληθυσμού.
Το ζήτημα των ξένων στρατιωτών και ο ρόλος Τουρκίας και Ρωσίας
Αυτή τη στιγμή τυπικά η Λιβύη κυβερνάται από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Αμπντελχαμίντ Ντμπεϊμπά. Όμως, η κυβέρνηση αυτή, στην οποία συμμετέχουν και οι δύο πλευρές εμφύλιας διαμάχης, έχει ως βασικό ορίζοντα να πραγματοποιήσει τις εκλογές στις 24 Δεκεμβρίου.
Όμως, την ίδια στιγμή η παρουσία ξένων στρατευμάτων στο λιβυκό έδαφος δείχνει ότι η πραγματική της εξουσία είναι περιορισμένη. Και ο λόγος είναι ότι και οι δύο παρατάξεις στηρίζονται και στην παρουσία των ξένων στρατευμάτων. Είτε μιλάμε για την παρουσία της Τουρκίας και των μισθοφόρων από τη Συρία που έφερε, είτε για τους Ρώσους μισθοφόρους της Wagner, είναι προφανές ότι αυτοί που τους κάλεσαν εξακολουθούν να τους θεωρούν σημαντικούς για τη διατήρηση ενός συσχετισμού δύναμης.
Την ίδια στιγμή ούτε η Τουρκία ούτε η Ρωσία είναι διατεθειμένες να απεμπολήσουν τη δυνατότητα διεθνούς παρουσίας σε μια κρίση γεωπολιτική ζώνη που τους δίνεται.
Οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις της μεταβατικής κυβέρνησης
Την ίδια οι στιγμή οι εσωτερικές αντιθέσεις της μεταβατικής κυβέρνησης στη Λιβύη αποτυπώθηκαν και στη σύγκρουση γύρω από την υπουργό Εξωτερικών.
Με βάση τις ειρηνευτικές συμφωνίες η Λιβύη έχει αυτή τη στιγμή δύο κέντρα εξουσίας. Την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Ντμπεϊμπά και το προεδρικό συμβούλιο υπό τον Μοχάμεντ αλ-Μένφι. Όμως, υπάρχουν προβλήματα στην κοινή τους λειτουργία που αποτυπώθηκαν στο ότι απηλλάγη των καθηκόντων της η επικεφαλής της λιβυκής διπλωματίας Νάζλα Μανγκούς, με απόφαση του Προεδρικού Συμβουλίου και γι’ αυτό δεν πήγε στο Παρίσι για τη διεθνή διάσκεψη.
Την ίδια στιγμή ακόμη και για τις εκλογές υπάρχουν ανοιχτά ζητήματα καθώς δεν έχει αποσαφηνιστεί ούτε το ακριβές νομοθετικό πλαίσιο των εκλογών της 24ης Δεκεμβρίου, που κανονικά επρόκειτο να είναι και προεδρικές και βουλευτικές εκλογές όμως τελικά ανακοινώθηκε ότι θα είναι μόνο προεδρικές με τις βουλευτικές να μεταφέρονται για το 2022, ούτε το συνταγματικό πλαίσιο για το πώς θα ασκεί την εξουσία ο όποιος πρόεδρος. Τυπικά υπάρχει ένας νόμος που ψήφισε πρόσφατα το κοινοβούλιο (με έδρα τα ανατολικά της χώρας) αλλά πρέπει να το εγκρίνει και το Ανώτερο Κρατικό Συμβούλιο. Μέχρι τώρα αυτή η συμφωνία για το θεσμικό πλαίσιο δεν έχει υπάρξει
Το μόνο που έχει γίνει είναι να ξεκινήσει η Ανώτερη Επιτροπή Εθνικών εκλογών να δέχεται υποψηφιότητες για τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές.
Ως προς τους πιθανούς υποψηφίους πρόεδρους αυτοί περιλαμβάνουν τον Χαλίφα Χαφτάρ, τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ Καντάφι (γιού του δολοφονημένου ηγέτη της χώρας), τον επικεφαλής του κοινοβουλίου Αγκίλα Σάλεχ και τον πρώην υπουργό Εσωτερικών Φάθι Μπασάγκα. Ταυτόχρονα, εκτιμάται ότι και ο Ντμπεϊμπά σκέφτεται σοβαρά την υποψηφιότητά του, παρότι τυπικά το γεγονός ότι τώρα κατέχει ανώτερη θεσμική θέση, σημαίνει ότι δεν μπορεί να κατέβει στις εκλογές.
Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα είναι ότι ακόμη δεν έχει αναδυθεί μια υποψηφιότητα που να μπορεί να εκπροσωπήσει μια νέα ενότητας της Λιβύης και να αποφευχθεί το ενδεχόμενο όποιος εκλεγεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζει μια εχθρική αντιμετώπιση από όσους δεν τον στήριξαν στις κάλπες και άρα να διατηρηθεί η διαίρεση της χώρας.
Το συνολικότερο διακύβευμα
Είναι σαφές ότι το πρόβλημα στη Λιβύη είναι συνολικό και αφορά το εάν θα μπορέσει να υπάρξει ενότητα σε αυτή τη χώρα αλλά και ποιον προσανατολισμό θα πάρει.
Αυτό έχει να κάνει και με τα πολιτικά ρεύματα στη Λιβύη. Για παράδειγμα η κυβέρνηση της Τρίπολης θεωρείτο ότι εκπροσωπούσε σε μεγάλο βαθμό τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η επιρροή αυτού του ρεύματος πολιτικού Ισλάμ στην κυβέρνηση της Τρίπολης εξηγεί και γιατί η Τουρκία έσπευσε να στηρίξει την κυβέρνηση της Τρίπολης, αλλά και γιατί τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος στήριξαν στην πλευρά Χαφτάρ γιατί θεωρούν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα σημαντική πολιτική απειλή.
Από την άλλη πλευρά, ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη ήταν και ένα περιφερειακό ζήτημα για τις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Για παράδειγμα τόσο η Αίγυπτος όπως και η Αλγερία έχουν μεγάλα σύνορα με τη Λιβύη, όμως ενώ η Αίγυπτος υποστήριξε τον Χαφτάρ, η Αλγερία ήταν αντίθετη στην επίθεση που εξαπέλυσε ο τελευταίος το 2019, όμως την ίδια στιγμή απάντησε και αρνητικά στο αίτημα του Ερντογάν να χρησιμοποιήσει το έδαφος της Αλγερίας για τη στρατιωτική παρέμβαση στη Λιβύη. Είχε, όμως, προειδοποιήσει ότι θα παρενέβαινε εάν έβλεπε ότι έπεφτε τη Τρίπολη στα χέρια του Χαφτάρ, με τον Αλγερινό πρόεδρο Αμπντελματζίντ Τεμπούν να δηλώσει ότι δεν θα επιτρέψουν να πέσει μια πρωτεύουσα χώρας του Μαγκρέμπ στα χέρια μισθοφόρων.
Πάντως τους τελευταίους μήνες αποτυπώνεται μια συνεννόηση ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Αλγερία και μια κοινή στάση. Άλλωστε, για λόγους που έχουν να κάνουν με την ιστορία της ίδιας της χώρας, το στρατιωτικό κατεστημένο της Αλγερίας είναι εχθρικό προς το πολιτικό Ισλάμ και ποτέ δεν είδε με καλό μάτι την παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη.
Την ίδια ώρα υπάρχει ένα γενικότερο γεωπολιτικό ενδιαφέρον, εάν κρίνουμε και από την ιδιαίτερα καθοριστική παρουσία της Ρωσίας, έστω και με τη μορφή μισθοφορικών δυνάμεων, αποτυπώνοντας τη σταθερή προσήλωση της Μόσχας στο να διεκδικεί να είναι μια δύναμη που μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά την εξέλιξη τοπικών συγκρούσεων και φυσικά να διατηρεί παρουσία σε κρίσιμες περιοχές του πλανήτη.
Η Γαλλία, που σε γενικές γραμμές στήριξε την πλευρά Χαφτάρ, δείχνει να πιστεύει ότι μπορεί να διαμορφώσει ένα συσχετισμό που να εγγυηθεί και την πραγματοποίηση των εκλογών και την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων. Όμως, αυτό δεν είναι δεδομένο και δεν είναι τυχαίο ότι ως ένα βαθμό και η Ρωσία και η Τουρκία αντιμετώπισαν αρχικά την πρωτοβουλία ως επικεντρωμένη κυρίως στη μείωση της δικής τους παρουσίας, παρότι συμμετείχαν στη Διάσκεψη του Παρισιού και η Ρωσία ειδικά φάνηκε να αποδέχεται τη δρομολόγηση της αποχώρησης ξένων στρατευμάτων, ενή η Τουρκία είχε κάποιες αρχικές αντιρρήσεις σε διατυπώσεις. Ούτως ή άλλως, το ζήτημα της παρουσίας των ξένων στρατευμάτων σε αυτή την περίπλοκη σύγκρουση είναι υπόθεση περισσότερο πραγματικών συσχετισμών παρά διατυπώσεων σε ανακοινωθέντα.
Από την άλλη, μεριά το αδύναμο σημείο της στρατηγικής της Δύσης σε σχέση με τη Λιβύη, όπως φάνηκε και στην ειρηνευτική διαδικασία και στις τρέχουσες παρεμβάσεις, είναι ότι αυτή η στρατηγική στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο να γίνουν οι εκλογές του Δεκεμβρίου. Όμως, αυτό δεν είναι αυτονόητο, ούτε και δεδομένο. Αντίθετα, υπάρχει ο κίνδυνος οι εκλογές αντί για αποφασιστικό βήμα προς την επανένωση της χώρας να γίνουν ο καταλύτης για έναν νέο γύρο βίας. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η Τουρκία και η Ρωσία θα μπορούσαν να διεκδικήσουν ξανά μεγαλύτερο ρόλο.
Σε αυτό το φόντο μπορεί κανείς να δει πρωτοβουλίες όπως αυτές της Γαλλίας και τη Διεθνή Διάσκεψη για τη Λιβύη στο Παρίσι. Πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στο να μπορέσει να εξασφαλιστεί και η συμφωνημένη πολιτική διαδικασία και κυρίως οι εκλογές του Δεκεμβρίου αλλά και δρομολογηθεί η αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων από τη Λιβύη, κάτι που εξηγεί και το εύρος των χωρών που έχουν προσκληθεί. Όμως, την ίδια στιγμή παραμένει ερώτημα εάν μπορεί από μόνη της η πίεση της διεθνούς κοινότητας να υποκαταστήσει την πραγματική αδυναμία να αναδυθεί ακόμη μια ενωτική δυναμική εντός της ίδιας της Λιβύης.
Με αυτή την έννοια το κοινό ανακοινωθέν από τη Διεθνή Διάσκεψη για τη Λιβύη που έγινε στις 12 Νοεμβίου στο Παρίσι, αποτυπώνει περισσότερο την επιθυμία και την πίεση, ιδίως των δυτικών δυνάμεων να τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα των εκλογών και τα δρομολογημένα βήματα για την πολιτική λύση, έστω και με την ασάφεια του να αναφέρει σε ένα σημείο την πραγματοποίηση των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών στις 24 Δεκεμβρίου και σε άλλο τις εκλογές που «που ξεκινούν στις 24 Δεκεμβρίου», παρά μια βεβαιότητα ή πραγματική δέσμευση και των ίδιων των εμπλεκόμενων πλευρών, καταδεικνύοντας ότι οι όποιες ισορροπίες παραμένουν ουσιωδώς εύθραυστες.
