Η Αφρική είναι η απόλυτη λογοτεχνική πρωταγωνίστρια της χρονιάς. Την Τετάρτη 3 Νοεμβρίου απονεμήθηκαν (την ίδια ημέρα μάλιστα, κάτι ασυνήθιστο) δύο από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά βραβεία της Ευρώπης και του πλανήτη, το Booker και το Goncourt, οι κορυφαίες ετήσιες διακρίσεις για τα καλύτερα βιβλία μυθοπλασίας που γράφονται, αντιστοίχως, στην αγγλική και στη γαλλική γλώσσα.
Μετά και το εφετινό Νομπέλ Λογοτεχνίας στον Αμπντουλραζάκ Γκούρνα από την Τανζανία (σημειώνουμε ότι από τις εκδόσεις Ψυχογιός πρόκειται να δούμε τέσσερα μυθιστορήματά του, η αρχή θα γίνει το καλοκαίρι του 2022 με το πλέον πρόσφατο, το Afterlives, σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά), οι μεγάλες τιμές τις οποίες απέσπασαν δύο ακόμη αφρικανοί συγγραφείς, ένας πεπειραμένος από τη Νότια Αφρική και ένας νεαρός από τη Σενεγάλη, σηματοδότησαν κάτι – μια εξέλιξη, αν μη τι άλλο, αρκούντως ενδιαφέρουσα και εξόχως συμβολική – που μάλλον δεν έχει προηγούμενο στα χρονικά των γραμμάτων. Η λεγόμενη Μαύρη Ηπειρος κατά το έτος που διανύουμε, το 2021, αναδεικνύεται ως κοιτίδα της τέχνης του λόγου και καθίσταται το επίκεντρο του αναγνωστικού ενδιαφέροντος σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ είπε ότι δεν βλέπει «σαν χάρη» το Goncourt, στο πνεύμα κάποιας συμπερίληψης, πολιτικής ή πολιτισμικής, αλλά ως μια ακραιφνώς καλλιτεχνική αναγνώριση
Ανεκπλήρωτη υπόσχεση
Ο 57χρονος Ντέιμον Γκάλγκουτ απέσπασε το Βραβείο Booker για το ένατο μυθιστόρημά του με τίτλο The Promise (Η υπόσχεση, εκδ. Chatto & Windus). Η εντυπωσιακή αφήγησή του τοποθετείται σε ένα αγρόκτημα κοντά στην Πρετόρια της Νότιας Αφρικής και μέσω αυτής (στην οποία η κριτική επιτροπή εντόπισε επιρροές, υφολογικές και αισθητικές, τόσο του Γουίλιαμ Φόκνερ όσο και της Βιρτζίνια Γουλφ) παρακολουθεί τις σχέσεις των μελών μιας οικογένειας λευκών, τις επανασυνδέσεις (σε διαφορετικές κηδείες μάλιστα) και τις συγκρούσεις τους, από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 μέχρι σήμερα, αποτυπώνοντας ταυτόχρονα τη δύσκολη μετάβαση της τραυματισμένης χώρας από το ρατσιστικό καθεστώς του απαρτχάιντ στη δημοκρατική της περίοδο. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται, ακριβώς, από μια ανεκπλήρωτη υπόσχεση που δόθηκε σε μια μαύρη γυναίκα, τη Σαλώμη, η οποία εργάστηκε ως υπηρέτρια στο σπίτι τους για μια ολόκληρη ζωή και πίστευε ότι κάποια στιγμή όντως θα αποκτούσε τη δική της γη.
Ο συγγραφέας είχε διεκδικήσει το Booker (από τη βραχεία λίστα κιόλας) άλλες δύο φορές κατά το πρόσφατο παρελθόν, το 2010 με το μυθιστόρημά του In a Strange Room και το 2003 με το μυθιστόρημά του Ο καλός γιατρός (The Good Doctor), το μοναδικό του έργο που είχε κυκλοφορήσει και στα ελληνικά, πριν από μία δεκαπενταετία και πλέον. Την τρίτη φορά, λοιπόν, έφτασε στην επιτυχία αυτός ο πολύ αξιόλογος πεζογράφος και έγινε έτσι και ο τρίτος συγγραφέας από τη Νότια Αφρική που λαμβάνει το περίβλεπτο βραβείο του αγγλόφωνου κόσμου μετά τη Ναντίν Γκόρντιμερ και τον Τζ. Μ. Κουτσί. Ο Ντέιμον Γκάλγκουτ, εμφανώς συγκινημένος στην τελετή απονομής που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο, υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, την αξία και τη σημασία της αφρικανικής λογοτεχνίας και ευχήθηκε να αγκαλιαστεί με την αρμόζουσα προσοχή από εδώ και πέρα. Η Υπόσχεση θα κυκλοφορήσει την άνοιξη του 2022 από τις εκδόσεις Διόπτρα, σε μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ.
Ο Ντέιμον Γκάλγκουτ υπογράμμισε την αξία και τη σημασία της αφρικανικής λογοτεχνίας και ευχήθηκε να αγκαλιαστεί με την αρμόζουσα προσοχή από εδώ και πέρα
Στα χνάρια του Μπόρχες
Στη Γαλλία, πάλι, τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα εδώ και κάμποσες εβδομάδες. Δεν θυμόμαστε να έχει συμβεί κάτι ανάλογο τα τελευταία χρόνια, με έναν λογοτέχνη που δεν είναι ευρέως γνωστός, εννοούμε. Ηταν πάντως σαν να περιμέναμε απλώς την επίσημη ανακοίνωση του νικητή, ο οποίος, αξίζει να σημειωθεί, δεν ανήκει στον κατάλογο κάποιου παραδοσιακού ή ισχυρού εκδότη, αντιθέτως το βιβλίο του αποτέλεσε συμπαραγωγή του ανεξάρτητου οίκου Philippe Rey με τον σενεγαλέζικο Jimsaan. Είχε ήδη διαμορφωθεί ένα θετικότατο κλίμα, τόσο από την κριτική όσο και από τους βιβλιοπώλες, υπέρ του 31χρονου, γεννημένου στο Ντακάρ, συγγραφέα Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (αν έπρεπε να προφέρουμε το ονοματεπώνυμό του όπως ακούγεται θα ήταν κάπως έτσι: Μοαμέντ Εμπουγκάρ Σαρ). Και το πανθομολογούμενο φαβορί επικράτησε εν τέλει με το τέταρτο μυθιστόρημά του La plus secrète mémoire des hommes (Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων – θα κυκλοφορήσει εντός του 2022 από τις εκδόσεις Πατάκη).
Ο ίδιος (σοβαρός και μετρημένος στις δηλώσεις του, τόνισε ότι δεν βλέπει «σαν χάρη» το Goncourt, στο πνεύμα κάποιας συμπερίληψης, πολιτικής ή πολιτισμικής, αλλά ως μια ακραιφνώς καλλιτεχνική αναγνώριση) έγινε ο πρώτος συγγραφέας από την Υποσαχάρια Αφρική που κατακτά την ύψιστη τιμή της γαλλόφωνης λογοτεχνίας. Το μυθιστόρημά του, λαβυρινθώδες ως προς τη δομή, στα χνάρια των Χόρχε Λούις Μπόρχες, Ρομπέρτο Μπολάνιο και Βίτολντ Γκομπρόβιτς, και εκλεπτυσμένο ως προς τη χρήση της γλώσσας, χαρακτηρίζεται «ένας ύμνος στην ίδια τη λογοτεχνία». Οργανώνεται γύρω από μια έρευνα στο παρόν, στην οποία επιδίδεται ένα alter ego του νεαρού συγγραφέα, για έναν άλλο, μυστηριώδη και επινοημένο, κάποιον Ελιμάν, τον λεγόμενο και «νέγρο Ρεμπό» εξαιτίας ενός αριστουργήματος που υποτίθεται ότι εκείνος είχε δημοσιεύσει στη δεκαετία του ’30. Ο Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ έχει εμπνευστεί από μια αληθινή μορφή ωστόσο, τον Γιάμπο Ουολογκέμ, έναν γαλλόφωνο συγγραφέα από το Μάλι, ο οποίος είχε βραβευτεί με το Renaudot το 1968, αλλά λίγα χρόνια μετά κατηγορήθηκε μάλλον άδικα για λογοκλοπή, με αποτέλεσμα να περιπέσει στη λήθη.
