Η χθεσινή αθηναϊκή πρεμιέρα της ταινίας «Καλάβρυτα 1943», στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, είχε όσα έχει κάθε επίσημη πρεμιέρα.
Χαμόγελα (πίσω από μάσκες), φωτογραφικά φλας, αγωνία από τους συντελεστές και ανυπομονησία από το κοινό.
Είχε (ευτυχώς) και σχολαστικό έλεγχο πιστοποιητικών εμβολιασμού.
Όπως μαρτυρά ο τίτλος της ταινίας, κεντρικό της θέμα είναι το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, όπου στις 13 Δεκεμβρίου του 1943, εκατοντάδες άμαχοι Καλαβρυτινοί εκτελέστηκαν και εκατοντάδες σπίτια καταστράφηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής.
Πριν καν η ταινία βγει στις αίθουσες, το τρέιλέρ της είχε ήδη προκαλέσει αντιδράσεις.
Αιτία, η πρωτοβουλία ενός Ναζί στρατιώτη (τον υποδύεται ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος), ο οποίος εμφανίζεται στο τρέιλερ να σώζει εγκλωβισμένες γυναίκες και παιδιά, που οι ανώτεροί του είχαν εγκλωβίσει στο φλεγόμενο κτίριο του σχολείου.
Η Ένωση Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος διέψευσε την ύπαρξη τέτοιου γεγονότος και κατήγγειλε τους υπεύθυνους της ταινίας για «παραχάραξη των ιστορικών γεγονότων και αναβίωση μύθων που εξυπηρετούν αλλότριους σκοπούς»
Οι συντελεστές απάντησαν πως πρόθεσή της ταινίας ήταν ακριβώς το αντίθετο, να καταδείξει δηλαδή τις φρικαλεότητες των Ναζί.
Η προβολή
Στις ολιγόλεπτές εισαγωγικές τοποθετήσεις τους, οι συντελεστές θέλησαν να επαναλάβουν τη θέση τους απέναντι στις αντιδράσεις των τελευταίων ημερών.
Ο συμπαραγωγός της ταινίας, Στέλιος Κοτιώνης, μίλησε για «τις ψυχές των αδικοχαμένων ανθρώπων» και την «προσπάθεια να αναδείξουμε τη μεγάλη θηριωδία σε όλον τον κόσμο, με τον σεβασμό που απαιτείται» ενώ ο σκηνοθέτης, Νικόλας Δημητρόπουλος, ανέφερε πως «σκοπός της ταινίας μας δεν υπήρξε ποτέ άλλος από το να δείξει τα αίσχη και τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι Ναζί στα Καλάβρυτα. Υπενθυμίζοντας έτσι ότι ο φασισμός αποτελεί μία από τις πιο σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης φύσης και πρέπει να εξαλειφθεί».
Υπό τον ήχο των χειροκροτημάτων και καθώς τα φώτα έσβηναν, προσπάθησα να μείνω όσο το δυνατόν πιο ανεπηρέαστος, από όσα εκατέρωθεν είχαν ειπωθεί.
Η υπόθεση
Η πλοκή της ταινίας εξελίσσεται παράλληλα στο σήμερα και στο 1943
Από τη μία, η Καρολάιν Μάρτιν (την υποδύεται η Astrid Roos) είναι νομική εκπρόσωπος της γερμανικής κυβέρνησης εναντίον της ελληνικής αξίωσης πολεμικών αποζημιώσεων για την περίοδο της ναζιστικής κατοχής. Θέλοντας να σχηματίσει την επιχειρηματολογία που θα καταρρίψει τις ελληνικές αξιώσεις, η Καρολάιν επισκέπτεται την Ελλάδα και συναντά, έναν από τους τελευταίους εν ζωή επιζήσαντες της Σφαγής των Καλαβρύτων, τον Νικόλα Ανδρέου, που τον υποδύεται ο θρυλικός Max von Sydow, ο οποίος έφυγε από τη ζωή λίγο μετά το τέλος των γυρισμάτων.
Από την άλλη, οι μνήμες και οι αφηγήσεις του Νικόλα Ανδρέου μάς μεταφέρουν πίσω στο 1943 και στις τραγικές ημέρες της Επιχείρησης «Καλάβρυτα» (Unternehmen “Kalavryta”).
Τον νεαρό Νικόλα υποδύεται ο Μάξιμος Λιβιεράτος, τους γονείς του η Δανάη Σκιάδη και ο Νικόλας Παπαγιάννης και τον μεγαλύτερο αδερφό του, Ανέστη, ο Τάσος Καρλής.
Οι κριτικοί κινηματογράφου θα σας κατατοπίσουν εμπεριστατωμένα για τις αρετές και τις αδυναμίες της ταινίας, η οποία, ασχέτως του πόσα «αστεράκια» τελικά θα συγκεντρώσει, αποτελεί μια αξιοπρεπέστατη παραγωγή από ανθρώπους που αγαπούν και σέβονται αυτό που κάνουν.
Μια σειρά από προθέσεις όμως της ταινίας δυστυχώς απέτυχαν. Με πρώτη και καλύτερη, αυτό που με κάθε τρόπο υπογραμμίζουν τις τελευταίες ημέρες οι συντελεστές της, ότι κύριος στόχος τους ήταν να καταδείξουν τις θηριωδίες των Ναζί.
Ο καλός ναζί
Στην πραγματικότητα, παρακουλουθώντας την ταινία αυτή, αν κάποιος αγνοεί την ιστορία της Σφαγής των Καλαβρύτων κινδυνεύει να οδηγηθεί σε εντελώς λανθασμένα συμπεράσματα.
Κι αυτό δυστυχώς δεν οφείλεται μόνο στην ήδη πολυσυζητημένη σκηνή του απεγκλωβισμού των γυναικών και των παιδιών από το φλεγόμενο σχολείο, αλλά στη συνολική προσέγγιση, σκηνοθετική και σεναριακή, της δράσης και συμπεριφοράς των γερμανών κατακτητών.
Ο θεατής παρακολουθεί ευγενικούς αξιωματικούς της Βέρμαχτ να δίνουν σοκολάτες σε παιδιά, να παίζουν μαζί τους και να φέρονται με σπάνια ευγένεια και διακριτικότητα στους καλαβρυτινούς ιδιοκτήτες των σπιτιών που επίταξαν για τη διαμονή τους.
Ο διοικητής της μονάδας της Βέρμαχτ παρουσιάζεται σαν σχεδόν να εξαναγκάζεται να πάρει την απόφαση αφανισμού του ανδρικού πληθυσμού του χωριού.
Κάποια σκόρπια ειρωνικά χαμόγελα γερμανών στρατιωτών, κάποιες σπρωξιές και κάποια «raus!» προς τους Καλαβρυτινούς είναι αρκετά αδύναμα για να ανατρέψουν την προαναφερθείσα εντύπωση.
Παράλληλα, από την αρχή της κινηματογραφικής εξιστόρησης, ο κινηματογραφικός φακός εστιάζει στον αυστριακό στρατιώτη που κοιτάζει συμπονετικά τους Έλληνες, που τους βοηθάει να μαζέψουν από το χώμα τα χαρτιά τους, που πριν λίγο είχε ρίξει κάτω ο ανώτερός του, και που τελικά φωνάζοντας «Oh my God!» σπάει τις αλυσίδες της κεντρικής εισόδου του σχολείου για να σώσει δεκάδες γυναίκες και παιδιά από τις φλόγες.
Μυθοπλασία
«Εμείς έχουμε πει ότι είναι μυθοπλασία η ταινία», απαντά ο σκηνοθέτης Νικόλας Δημητρόπουλος.
Σύμφωνοι, όμως και η μυθοπλασία, αν θέλει να πετυχαίνει τον σκοπό της, που στην προκειμένη περίπτωση είναι«να δείξει τα φρικαλέα πράγματα που έχουν κάνει οι ναζί στα Καλάβρυτα και στην Ελλάδα και το ποσό κακό έχει κάνει ο φασισμός γενικότερα», οφείλει να λαμβάνει υπόψιν της και την ιστορική αλήθεια.
Σε όλους τους πολέμους, στα πιο αιμοβόρα στρατεύματα, ακόμα και σε αυτά των Ναζί, υπήρξαν στρατιώτες που δεν συμφωνούσαν με όσα έβλεπαν να συμβαίνουν γύρω τους και που με δική τους πρωτοβουλία μπόρεσαν και έσωσαν κάποιες αθώες ζωές.
Όμως όταν η σκηνοθεσία και το σενάριο θέλουν να τονίσουν τόσο πολύ αυτές τις εξαιρέσεις, και μάλιστα με γεγονότα μυθοπλαστικά και όχι πραγματικά, τότε μοιραία η Ιστορία παραμορφώνεται.
Είτε από απροσεξία, είτε από υπέρμετρη προσπάθεια να υπογραμμιστεί η ελπίδα πως οι άνθρωποι (ακόμα και ένας στρατιώτης των Ναζί) μπορούν να αλλάξουν, η ταινία «Καλάβρυτα 1943» χάνει τον στόχο της.
Χαρακτηριστική στιγμή, η ατάκα της συζύγου του αυστριακού στρατιώτη «Ο γλυκός μου, ο Φρίντριχ» λίγα μόλις καρέ μετά το συγκλονιστικό πλάνο με τις πραγματικές φωτογραφίες των πραγματικών εκατοντάδων νεκρών Καλαβρυτινών.
Αν η σκηνοθετική και σεναριακή ματιά είχαν βλέμμα ίδιο με αυτό του Max von Sydow στη σκηνή της αφήγησης της μαζικής εκτέλεσης, τότε η ταινία χωρίς αμφιβολία θα είχε κατορθώσει όντως να δείξει τα αίσχη και τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι Ναζί, σε μία από τις τραγικότερες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
