Είναι μια διαπίστωση την οποία επιβάλλουν και η παρατήρηση της παγκόσμιας πραγματικότητας και η ιστορική έρευνα: ζούμε σε μια εποχή διαμαρτυρίας. Μια νέα μελέτη που δημοσιοποιήθηκε την περασμένη Πέμπτη έδειξε πως μέσα σε λιγότερο από 15 χρόνια ο αριθμός των κινημάτων διαμαρτυρίας ανά τον κόσμο υπερτριπλασιάστηκε.
Το 2006 καταγράφηκαν μόλις 73, το 2020 έγιναν 251.
Το φαινόμενο είναι πιο έντονο στην Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία, οι διαμαρτυρίες ήταν περισσότερες στις χώρες υψηλού εισοδήματος, αυξήθηκαν ωστόσο σε όλες τις περιοχές του κόσμου και συμπεριέλαβαν μερικά από τα μεγαλύτερα κινήματα διαμαρτυρίας που έχουν καταγραφεί ποτέ – τις διαδηλώσεις αγροτών που ξεκίνησαν το 2020 στην Ινδία, τις διαδηλώσεις εναντίον του ακροδεξιού προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρου στη Βραζιλία, τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις του κινήματος Black Lives Matter από το 2013 στις ΗΠΑ.
Γιατί όμως διαδηλώνει τόσο πολύ ο κόσμος;
Η έρευνα έχει τίτλο «Παγκόσμιες διαδηλώσεις: Μια μελέτη κρίσιμων ζητημάτων διαμαρτυρίας τον 21ο αιώνα» και φέρει την υπογραφή ερευνητών του γερμανικού think-tank Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) καθώς και της Initiative for Policy Dialogue, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης με έδρα το Πανεπιστήμιο Columbia.
Μελετώντας περισσότερα από 900 κινήματα ή επεισόδια διαμαρτυρίας σε 101 χώρες και εδάφη, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως διανύουμε μια ιστορική περίοδο αντίστοιχη με εκείνες περί του 1848, του 1917 ή του 1968, «όταν μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων εξεγέρθηκαν εναντίον του status quo, αξιώνοντας αλλαγή».
Δημοκρατικό έλλειμμα
Οι λόγοι είναι πολλαπλοί, οι ερευνητές ωστόσο επισημαίνουν ιδιαίτερα το πρόβλημα του δημοκρατικού ελλείμματος. Ενα 54% των διαμαρτυριών που κατέγραψαν πυροδοτήθηκε από μια αίσθηση αποτυχίας των πολιτικών συστημάτων ή της εκπροσώπησης.
Ενα 28% περιλάμβανε αξιώσεις για αυτό που οι συντάκτες της μελέτης περιέγραψαν ως «πραγματική δημοκρατία» – όταν βέβαια ερωτήθηκε από τη «Washington Post» πώς ορίζεται αυτή, η Σάρα Μπερκ, ειδική παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής στο FES, παραδέχθηκε πως είναι κάτι το υποκειμενικό, «η δημοκρατία του ενός είναι η απολυταρχία του άλλου» σχολίασε χαρακτηριστικά, οι ερευνητές ωστόσο επέλεξαν να θεωρήσουν ως δεδομένη την ειλικρίνεια των διαμαρτυρομένων.
Ενα ακόμα ευρύ θέμα διαδηλώσεων ανά τον κόσμο είναι η αύξηση των ανισοτήτων, συντελεί σε σχεδόν 53% των διαμαρτυριών που μελετήθηκαν.
Στον ίδιο κατάλογο θεμάτων περιλαμβάνονται η διαφθορά, οι εργασιακές συνθήκες, η ανάγκη μεταρρύθμισης των δημόσιων υπηρεσιών αλλά η έλλειψη επαρκούς δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Πολλοί ηγέτες δεν ακούνε
Οπως σημειώνει εντούτοις η Μπερκ, «υπερβολικά πολλοί ηγέτες δεν ακούνε. Η μεγάλη πλειοψηφία των διαδηλωτών ανά τον κόσμο εγείρει λογικές αξιώσεις, στις οποίες έχουν ήδη συμφωνήσει οι περισσότερες κυβερνήσεις. Ζητούν αξιοπρεπείς δουλειές, έναν καθαρό πλανήτη για τις μελλοντικές γενιές και λόγο στις αποφάσεις που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής τους».
Οι ερευνητές αναγνωρίζουν πως η δουλειά τους είναι εγγενώς πολιτική: «Δεν υπάρχουν ουδέτεροι αριθμοί στις διαδηλώσεις» λέει η Μπερκ, αναγνωρίζοντας αφενός πως η ασάφεια ορισμένων αριθμών, όπως οι εκτιμήσεις για τον όγκο των συμμετεχόντων, αφήνει ποικίλα περιθώρια ερμηνειών, αφετέρου πως μια μελέτη που έγινε με βάση το Internet, μέσω ειδησεογραφικών Μέσων σε επτά διαφορετικές γλώσσες, είναι αναγκαστικά πεπερασμένη: «Μπορούμε να μελετήσουμε μόνο αυτό που βλέπουμε και αυτό επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από το πού και ποιοι είμαστε».
Αυτό που είδαν, σε κάθε περίπτωση, οι ερευνητές είναι μια σημαντική αύξηση στις αξιώσεις για φυλετική ή εθνοτική δικαιοσύνη, αλλά και έναν μικρό – αυξανόμενο όμως – αριθμό διαδηλώσεων επικεντρωμένων στην άρνηση των δικαιωμάτων άλλων – από το ακροδεξιό κίνημα Pegida της Γερμανίας μέχρι τα αντι-κινεζικά κινήματα στο Κιργιστάν.
Οι περισσότερες διαμαρτυρίες, διαπίστωσαν, δεν είναι βίαιες – όπως ήταν η εισβολή ενός φιλοτραμπικού όχλου στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου -, υπήρξε όμως μια αργή αλλά σταθερή αύξηση της βίας μεταξύ 2006 και 2020: περίπου το ένα πέμπτο των καταγεγραμμένων διαδηλώσεων περιλάμβανε κάποιου είδους βίας, βανδαλισμών ή λεηλασιών από το πλήθος, σε περίπου τις μισές υπήρξαν αναφορές για συλλήψεις και σε περίπου ένα τέταρτο καταγγελίες για αστυνομική βία.
Εκείνο στο οποίο συναινούν οι ερευνητές είναι πως καθώς οι διαδηλώσεις αυξάνονται, οι ηγέτες πρέπει να αρχίσουν να τις παίρνουν πιο σοβαρά υπόψη.
Οπως σημειώνει άλλωστε ο Μάικλ Μπρένινγκ, διευθυντής του FES στη Νέα Υόρκη, «δεν είναι μια απαγορευμένη συμπεριφορά, αλλά ένα βασικό αξίωμα της δημοκρατίας».
