Παραβιάζει κανείς ανοιχτές θύρες λέγοντας πως ο Ρέι Μπράντμπερι ανήκει στους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Και το ερώτημα αν το έργο του ανήκει στη λεγόμενη «υψηλή» ή στη «μαζική» κουλτούρα είναι άνευ σημασίας, ή, για να το πούμε διαφορετικά: ο Μπράντμπερι είναι πέρα και πάνω από τέτοια ερωτήματα. Μας έδωσε λογοτεχνικό έργο πρώτης γραμμής, γράφοντας όμως πρωτίστως για τον αναγνώστη.
Ray Bradbury
Ο εικονογραφημένος άνθρωπος
Μετάφραση-επίμετρο Βασίλης Δουβίτσας, Δεύτερο επίμετρο Μάργκαρετ Ατγουντ.
Εκδόσεις Αγρα, 2021,
σελ. 441, τιμή 19,90 ευρώ
Και η συλλογή διηγημάτων του Ο εικονογραφημένος άνθρωπος (εκδ. Αγρα), μαζί με τα Χρονικά του Αρη, είναι η καλύτερη απόδειξη. Εργα εφάμιλλα του διασημότερου βιβλίου του, Φαρενάιτ 451, κορυφαίου δυστοπικού μυθιστορήματος, που μεταφέρθηκε το 1966 στον κινηματογράφο από τον Φρανσουά Τριφό.
Ενα εκπληκτικό εύρημα
Τα είκοσι διηγήματα που απαρτίζουν τον Εικονογραφημένο άνθρωπο έχουν μεν την αυτονομία τους αλλά όλα μαζί αποτελούν αξιοθαύμαστη ενότητα, επειδή βασίζονται σε ένα εκπληκτικό εύρημα: ένας περιπλανώμενος, ο Εικονογραφημένος Ανθρωπος, που τον συναντά ο αφηγητής, έχει όλο του το σώμα καλυμμένο με τατουάζ. Αυτές οι εικονογραφήσεις όμως «ζωντανεύουν» και λένε μια διαφορετική ιστορία η καθεμία. Και είναι συναρπαστικές οι περισσότερες. Το εύρημα επιπλέον προσφέρει στον Μπράντμπερι τη δυνατότητα να αναπτύξει τη μυθοπλασία του επεκτείνοντας το θεματικό εύρος των ιστοριών του.
Στην «Ωρα μηδέν», λόγου χάρη, οι εξωγήινοι εισβολείς στη Γη δεν βρίσκουν συμμάχους ανάμεσα στους ενηλίκους αλλά στα παιδιά, γιατί οι μεγάλοι είναι διεφθαρμένοι και ηλίθιοι που καταστρέφουν συστηματικά τον πλανήτη μας. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι θα συντριβούν κι αυτοί πληρώνοντας για την καταστροφική τους φύση, όπως μας λέει ο Μπράντμπερι στο δυσοίωνο «Η πόλη». Γι’ αυτό και ο ίδιος στρέφεται προς το Διάστημα. Εκεί μπορεί να γίνει μια νέα αρχή, όπως «υποδεικνύει» στα «Μπαλόνια της φωτιάς» γράφοντας για μια εξερευνητική αποστολή στον Αρη, όπου αστροναύτες συναντούν τους κατοίκους του Κόκκινου Πλανήτη, ενώ στη Γη μπορεί να συμβεί μια πυρηνική καταστροφή, όπως αυτή που μας αποκαλύπτεται στο τέλος του διηγήματος «Ο αυτοκινητόδρομος».
Τα βιβλία και η λογοτεχνία ήταν πάντοτε η μεγάλη αγάπη του Μπράντμπερι, που δεν του άρεσε να τον αποκαλούν συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας. Αλλωστε, όχι η επιστημονική ακρίβεια αλλά η αφήγηση καθαυτή ήταν εκείνο που ενδιέφερε αυτόν τον ανήσυχο λογοτέχνη που εκτός των άλλων έγραφε καταπληκτικούς διαλόγους, όπως στο εξ ολοκλήρου διαλογικό διήγημα «Η τελευταία νύχτα του κόσμου», ένα λακωνικό αριστούργημα, κατά τη γνώμη μου εφάμιλλο του «Λόφοι σαν άσπροι ελέφαντες» του Χέμινγκγουεϊ, που κι εκείνος ήταν μεγάλος μάστορας του διαλόγου. Τα βιβλία λοιπόν, που στη Γη έχουν καεί, θα τα μεταφέρουν οι εξερευνητές που πάνε στον Αρη. Και τι σημασία έχει που ο πλανήτης είναι ακατοίκητος και οι ίδιοι δεν φορούν καν σκάφανδρα;
Η νύχτα γεννάει τέρατα
Οι εικόνες που υπάρχουν στο σώμα του Εικονογραφημένου Ανθρώπου φωσφορίζουν, αρχίζουν να κινούνται και «ζωντανεύουν» τη νύχτα, γιατί, όπως ξέρουμε, η νύχτα γεννάει τέρατα. Αποτελεί, άραγε, αυτή η νύχτα μια εκδοχή του νου, ο οποίος είναι μεν νεράιδα αλλά και τέρας – και για τον οποίο γνωρίζουμε ελάχιστα; Ο Εικονογραφημένος Ανθρωπος κάνει πολλές προσπάθειες να απαλλαγεί από τα τατουάζ. Το τι ακριβώς συμβαίνει στο τέλος, όπως μας περιγράφεται στο έσχατο διήγημα «Η παιδική χαρά», δεν πρέπει να το αποκαλύψω. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με έναν σύντομο, πικρό και σκληρό επίλογο, αλλά και με μια ελαφρά απόχρωση αισιοδοξίας, καθώς ο αφηγητής αποχωρεί: «Ετρεξα κάτω στον χωματόδρομο στο σεληνόφως. Δεν κοίταξα πίσω. Μια μικρή πόλη απλωνόταν μπροστά, σκοτεινή και κοιμισμένη. Ηξερα πως, πολύ πριν ξημερώσει, θα είχα φτάσει στην πόλη…».
Δύο ενδιαφέροντα επίμετρα
Η Μάργκαρετ Ατγουντ έχει βέβαια επηρεαστεί – καθοριστικά θα έλεγα – από τον Μπράντμπερι. Στο επίμετρό της, το οποίο αποτελείται από αποσπάσματα μιας συνέντευξης που είχε δώσει το 2012, προβαίνει σε ορισμένες καίριες παρατηρήσεις για τον Μπράντμπερι, όπως, για παράδειγμα, ότι τα διαστημόπλοιά του «δεν είναι τεχνολογικά θαύματα αλλά μεταφορείς ψυχισμού» ή ότι ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας «βυθίζει μια ρίζα βαθιά μέσα στον σκοτεινό, γοτθικό πυρήνα της Αμερικής». Για το αν ο πυρήνας αυτός είναι «γοτθικός», δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι. Ισως όμως η παρατήρηση να οφείλεται στο ότι Μπράντμπερι είχε μεγάλη αδυναμία στον Εντγκαρ Αλαν Πόου, που μολονότι αγαπήθηκε στην Ευρώπη δεν είχε την ίδια τύχη στον αγγλοσαξονικό κόσμο, όπου τον λατρεύει μεν το αναγνωστικό κοινό, όχι όμως και οι περισσότεροι από τους επιφανείς συγγραφείς – αν και τα τελευταία χρόνια κι αυτό το τελευταίο έχει αλλάξει.
Αυτή είναι μια πολύ ωραία έκδοση και στον μεταφραστή Βασίλη Δουβίτσα, που γνωρίζει και σε πλάτος και σε βάθος το έργο του Μπράντμπερι, αξίζει κάθε έπαινος. Αψογος. Το επίμετρό του είναι εξαιρετικό, καθώς συνοδεύεται και από το ιστορικό των πρώτων δημοσιεύσεων των διηγημάτων όπως και από τον σχολιασμό τους.
