Αποστολή στα Τίρανα

«Στην Αλβανία το 40% λατρεύει την Ελλάδα και το 60% την μισεί. Αν ρωτήσεις τη δεύτερη κατηγορία, το 50% δεν ξέρει να σου πει γιατί την μισεί». Η παραπάνω μαρτυρία ανήκει σε άνθρωπο με ελληνοαλβανική καταγωγή, ο οποίος γεννήθηκε στην γειτονική χώρα, αλλά μεγάλωσε, σπούδασε και εργάστηκε στην πατρίδα μας.

Πολιτικά, οι σχέσεις Αθήνας και Τιράνων εμπίπτουν στο ευρύτερο βαλκανικό «πλαίσιο» των διμερών σχέσεων των κρατών της περιοχής, εμπεριέχουσες αμοιβαία καχυποψία, στερεότυπα και προκαταλήψεις.

Την περασμένη εβδομάδα, «Το Βήμα» βρέθηκε για πέντε ημέρες στα Τίρανα προκειμένου να μετάσχει στις εργασίες του «#YouthTrail2021 – Youth and Media in Focus», συνεδρίου που διοργάνωσε η παρουσία του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) στην Αλβανία.

Η πρεσβεία της Ελληνικής Δημοκρατίας στα Τίρανα συνέδραμε καθοριστικά την πρωτοβουλία.

Άτομα νεαρής ηλικίας, δημοσιογράφοι και εν γένει ασχολούμενοι με τα μέσα ενημέρωσης, ακτιβιστές και αναλυτές διεθνών σχέσεων από Ελλάδα, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Κόσοβο, Βοσνία Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Σερβία συμμετείχαν στο συνέδριο. Διασπορά ψευδών ειδήσεων (fake news), παραπληροφόρηση, λογοκλοπή, θεωρίες συνωμοσίας, ασφαλιστικά δικαιώματα και απολαβές των δημοσιογράφων ήταν μεταξύ των θεματικών, ενώ στις εργασίες κυριάρχησαν ζητήματα όπως: το πλαίσιο που πραγματοποιείται η δημοσιογραφική έρευνα, η διαφάνεια, η λογοδοσία και η ελευθερία του Τύπου. Τα τελευταία, δε, είναι άμεσα συνυφασμένα με την δυτικού τύπου φιλελεύθερη δημοκρατία.

Η συνάντηση νεαρών δημοσιογράφων στην «καρδιά» των Βαλκανίων ήταν μια σημαντική ευκαιρία για γνωριμία και κατάρριψη των εκατέρωθεν προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Στόχος των συμμετεχόντων ήταν η ανταλλαγή απόψεων για τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η δημοσιογραφία σε κάθε χώρα. Οι δημοσιογράφοι που προέρχονταν από χώρες με μικρότερα ή μεγαλύτερα προβλήματα στην ελευθερία του Τύπου έδειξαν ενδιαφέρον για την ελληνική περίπτωση και για τον τρόπο που η δημοσιογραφία γίνεται σε μία χώρα που αποτελεί εδώ και δεκαετίες μέλος των ευρωατλαντικών θεσμών.

Άλλωστε, η Ελλάδα γιόρτασε φέτος τα 200 χρόνια από την έναρξη του αγώνα ανεξαρτησίας της. Η χώρα ξεπέρασε την 10ετή οικονομική κρίση, είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωζώνης και του ΝΑΤΟ. Με τα «πάνω της και τα κάτω της», αποτελεί ένα καθαρό παράδειγμα για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και τις ευρωατλαντικές φιλοδοξίες τους. Ως προς αυτό, η Αθήνα επιδιώκει να έχει πρωταγωνιστικό και σταθεροποιητικό ρόλο στα Βαλκάνια, ιδιαίτερα στο δυτικό τμήμα τους, περιοχή που αποτελεί το εγγύς γεωστρατηγικό της περιβάλλον.

Τούτου δοθέντος προκύπτουν ερωτήματα για το κατά πόσο υπάρχει στην χώρα μας επαρκής γνώση για την περιοχή και τους λαούς της. Έχει η Ελλάδα την επιρροή που -θεωρεί ότι- της αντιστοιχεί στα Βαλκάνια;

Στα Τίρανα, για παράδειγμα, μια πόλη που προσφέρεται για περπάτημα, ποδήλατο και αγορά θήκης κινητoύ, τα ελληνικά είναι δεύτερη γλώσσα. Σε όποιο δρόμο και αν περπατήσεις θα ακούσεις ελληνικά. Στις φτωχές γειτονιές της πόλης ακούς ακόμα και ελληνικά καψουροτράγουδα. Υπάρχει έντονη αίσθηση Ελλάδος στην «καρδιά» της Αλβανίας.

Σε αντίθεση με την αίσθηση, η ελληνική οικονομική παρουσία διολισθαίνει εντόνως. Εσχάτως, μάλιστα, φημολογείται ότι μεγάλη ελληνική εταιρεία – ακόμα μια – που δραστηριοποιείται στα Τίρανα ετοιμάζεται για λουκέτο. Την ίδια στιγμή, η τουρκική παρουσία γιγαντώνεται ποικιλοτρόπως. Οικονομικά και πολιτισμικά. Στα πλάγια του κτιρίου που στεγάζεται το τμήμα Ιστορίας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Τιράνων υπάρχει το ινστιτούτο Yunus Emre. Λίγα μέτρα παραπάνω βρίσκεται το παράρτημα της ΤΙΚΑ (Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας και Συντονισμού). Η πραγματικότητα απεχθάνεται τα κενά.

Οι Έλληνες που… άργησαν

Όποιος περπατά στο κέντρο της αλβανικής πρωτεύουσας συναντά διάφορα… πολυβολεία, απομεινάρια της σκοτεινής περιόδου του Ενβέρ Χότζα. Όπως κάθε παρανοϊκός δικτάτορας, ο Χότζα πίστευε ότι αλλότριες δυνάμεις θα του επιτεθούν για να τον ανατρέψουν.

Συχνά – πυκνά, κατά την διάρκεια της στυγνής δικτατορίας του, ο Χότζα έκανε… γυμνάσια στους συμπατριώτες τους. «Συναγερμός, απόψε θα έρθουν οι Έλληνες, όλοι στα πολυβολεία». Τελικά, οι Έλληνες δεν… επιτέθηκαν, το μίσος όμως που εμφυτεύθηκε για την Ελλάδα έπιασε τόπο.

Επιλεκτικός κοσμοπολιτισμός και ηγεσία

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο του συνεδρίου ήταν ότι οι μετέχοντες από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είχαν όλοι ταξιδέψει σε όλες τις χώρες της περιοχής. Ο ένας γνώριζε πράγματα για τον τόπο του άλλου. Φυσικά όλοι τους είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα.

Ούτε ρητορικά δεν ευσταθεί το ερώτημα εάν Έλληνες αντίστοιχης ηλικίας έχουν επισκεφθεί τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Στις εποχές της ευημερίας, οι Έλληνες επισκέπτονταν πρωτεύουσες της Δυτικής Ευρώπης ή αναζητούσαν επωφελή τουριστικά πακέτα στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Τα Δυτικά Βαλκάνια ήταν κάπως… μπανάλ για αυτούς.

Άλλωστε ένα ταξίδι σε Τίρανα, Σκόπια, Πρίστινα ή Σεράγεβο, δεν θεωρείται ιδανικός προορισμός. Και σίγουρα δεν προσφέρει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσα likes προσφέρει μια ανάρτηση από Λονδίνο ή Βερολίνο.

Η γεωγραφία καθόρισε τα Δυτικά Βαλκάνια ως γειτονιά μας και εμάς ως μέλος της ευρύτερης βαλκανικής. Στα Βαλκάνια ζουν Έλληνες, όπως η Ελληνική Εθνική Μειονότητα στην Αλβανία, στην Ελλάδα ζουν πολλές χιλιάδες ανθρώπων από τα Βαλκάνια.

Η ανάγκη να «μάθει» η Ελλάδα τα Βαλκάνια και να την «μάθουν» με τον τρόπο που πρέπει είναι αδήριτη. Σε αυτή τη διαδικασία, οι επαφές σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών βοηθούν καθοριστικά.