Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας ότι το πολωνικό Δίκαιο υπερέχει του ευρωπαϊκού βάζει σε επικίνδυνα μονοπάτια τη χώρα απέναντι στην ΕΕ, αλλά υπονομεύει και την ευρωπαϊκή έννομη τάξη.
Την περασμένη εβδομάδα στη Βαρσοβία το δικαστήριο, του οποίου τα περισσότερα μέλη έχει διορίσει παράνομα η πολωνική κυβέρνηση, αποφάσισε ότι σημεία της Συνθήκης της Λισαβόνας της ΕΕ δεν συνάδουν με το πολωνικό Σύνταγμα, συνεπώς δεν ισχύουν για την Πολωνία.
Πιο συγκεκριμένα, αποφάνθηκε ότι η συμμετοχή της Πολωνίας στην ΕΕ δεν σημαίνει ότι η χώρα παραχωρεί κυριαρχία στις Βρυξέλλες (όπως αναφέρει το Αρθρο 1 της Συνθήκης), ούτε ότι δίνει υπεροχή στα ευρωπαϊκά δικαστήρια (Αρθρο 19).
Την υπόθεση πήγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο ο ίδιος ο πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι με στόχο να αποκτήσει μια νομική «κάλυψη» για τις ενέργειές του, που πλήττουν την ανεξαρτησία της πολωνικής Δικαιοσύνης και έρχονται σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές συνθήκες.
Πολιτική και Δικαιοσύνη
Η πολωνική κυβέρνηση χαιρέτισε την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου («ψευδοδικαστηρίου», σύμφωνα με την αντιπολίτευση) διότι «επιβεβαιώνει ποια νομοθεσία υπερέχει».
Αφότου το κυβερνών κόμμα PiS πήρε την εξουσία στην Πολωνία το 2015, διαβρώνει συνεχώς την ανεξαρτησία των δικαστών, απολύοντας τους ανεπιθύμητους και διορίζοντας δικούς του, και καταργεί τον διαχωρισμό ανάμεσα στην πολιτική και στη Δικαιοσύνη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πάρει μέτρα κατά της Πολωνίας, τα οποία όμως δεν έχουν καταλήξει πουθενά, κυρίως διότι απαιτούν ομοφωνία και συνεπώς προσκρούουν στο βέτο της Ουγγαρίας του Βίκτορ Ορμπαν, συμμάχου του PiS.
Οσοι παρακολουθούν τις εξελίξεις των τελευταίων ετών στην Πολωνία δεν θεωρούν ότι η χώρα βρίσκεται πιο κοντά στο λεγόμενο Polexit – το ποσοστό αποδοχής της ΕΕ στην Πολωνία παραμένει πολύ υψηλό.
Εκφράζουν όμως έντονη ανησυχία για το τι σημαίνει η επίθεση της Βαρσοβίας στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Και συμφωνούν ότι το πιο αποτελεσματικό εργαλείο που έχουν στα χέρια τους οι Βρυξέλλες είναι η οικονομική πίεση προς την Πολωνία.
Η Επιτροπή αρνείται να εγκρίνει τα 36 δισ. ευρώ που είναι να δοθούν στην Πολωνία από το Ταμείο Ανάκαμψης, καθώς συνδέει την καταβολή τους με τον σεβασμό των ουσιωδών δικαιωμάτων και αξιών της ΕΕ.
Η αναστολή πληρωμών προς την Πολωνία, που πρέπει να εγκριθεί με ειδική πλειοψηφία (και όχι ομοφωνία) από τους «27», θα πλήξει τη Βαρσοβία, που είναι ο μεγαλύτερος αποδέκτης ευρωπαϊκών πόρων στην ΕΕ.
Ηδη η οικονομική πίεση από την Ευρώπη έχει φέρει αποτελέσματα σε επίπεδο περιφερειών: τέσσερις πολωνικές περιφέρειες ανακάλεσαν την ανακήρυξή τους σε «Ζώνες χωρίς ΛΟΑΤΚΙ» προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε ευρωπαϊκούς πόρους.
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία
Την περασμένη Κυριακή, οι Πολωνοί κατέβηκαν στους δρόμους της Βαρσοβίας για να διαδηλώσουν υπέρ της ΕΕ με κορυφαίο ομιλητή τον Ντόναλντ Τουσκ, πρώην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και νυν αρχηγό της αντιπολίτευσης στην Πολωνία, που ελπίζει να διώξει το PiS από την εξουσία στις εκλογές του 2023.
Η υπεροχή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας έναντι της εθνικής αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της ΕΕ από το 1964. Η υπεροχή του ευρωπαϊκού νόμου ακόμη και έναντι των εθνικών Συνταγμάτων, στα ζητήματα που έχει δικαιοδοσία η ΕΕ, εξασφαλίζει την ομοιόμορφη εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στα κράτη-μέλη.
Η απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου ανοίγει επικίνδυνους δρόμους στην ΕΕ. Στη Γαλλία, που έχει το βλέμμα στις προεδρικές εκλογές του ερχόμενου Απριλίου, όχι μόνο ο ανερχόμενος ακροδεξιός Ερίκ Ζεμούρ αλλά και στελέχη του δεξιού γκωλικού κόμματος των Ρεπουμπλικανών αμφισβητούν με δηλώσεις τους την υπεροχή του ευρωπαϊκού Δικαίου έναντι του γαλλικού (ανάμεσά τους και ο πρώην διαπραγματευτής της ΕΕ για το Brexit Μισέλ Μπαρνιέ, ο οποίος ζητεί να υπερέχει η γαλλική νομοθεσία σε ζητήματα μετανάστευσης!), ακόμη και ο αριστερός Αρνό Μοντεμπούρ.
Ορισμένοι μάλιστα χρησιμοποιούν τον όρο «συνταγματική ταυτότητα» των κρατών-μελών, η οποία δήθεν απειλείται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Η προσφυγική κρίση
Η Σιλβί Κοφμάν, αναλύτρια του «Monde», αποδίδει τις γενικότερες αυτές εξελίξεις στο αίσθημα ότι υπάρχει μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων (στην οποία τα πλουσιότερα κράτη-μέλη επωφελούνται από την πρόσβαση στις αγορές των φτωχότερων) και στην προσφυγική κρίση του 2015.
Τόσο η ίδια όσο και πολλοί άλλοι αναλυτές θεωρούν ότι ο κίνδυνος για Polexit είναι μικρός, αντίθετα προς τον κίνδυνο ενός «νομικού πραξικοπήματος» στην ΕΕ.
Το PiS στην Πολωνία, ο Ορμπαν στην Ουγγαρία και άλλοι επιθυμούν να παραμείνουν στην ΕΕ αλλά να απαλλαγούν από τον νομικό της «ζυγό» που περιορίζει την αντιδημοκρατική παρεκτροπή τους.
Μάλιστα ο Πιότρ Μπούρας, αναλυτής του ευρωπαϊκού θινκ τανκ ECFR, θεωρεί ότι πολύ πιο καταστροφικό για την ΕΕ από ένα Polexit είναι «η κατεδάφιση της έννομης τάξης της ΕΕ εκ των έσω».
Αλλοι αμφισβητούν ότι το Polexit δεν πρόκειται να βρεθεί σοβαρά στο τραπέζι επειδή οι Πολωνοί αποδέχονται ευρέως (γύρω στο 80%) την ΕΕ καθώς θεωρούν ότι η υψηλή αποδοχή της ΕΕ μεταφράζεται σε αποδοχή της ευρωπαϊκής οικονομικής βοήθειας και όχι των ευρωπαϊκών αξιών.
Παρά τον κίνδυνο που ενέχει η παρακράτηση των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης να καλλιεργήσει το αντιευρωπαϊκό αίσθημα των Πολωνών, οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να χρησιμοποιήσουν αυτό το εργαλείο πίεσης διότι οι επιπτώσεις της απόφασης του πολωνικού δικαστηρίου δεν απειλούν μόνο την Πολωνία αλλά και την ΕΕ.
«Φθάνουν οι καθυστερήσεις» ανέφερε κύριο άρθρο του «Monde». «Πρέπει μια μέρα να σπάσουμε το απόστημα και να αποφασίσουμε τι σημαίνει η ένταξη στην ΕΕ».
Ο εθνολαϊκισμός σε υποχώρηση
Ο Μπάμπις ηττήθηκε, ο Ορμπαν ανησυχεί
Η απώλεια της εξουσίας του πρωθυπουργού Αντρέι Μπάμπις στις εκλογές της Τσεχίας το περασμένο Σάββατο δείχνει ότι η αντίσταση στους εθνολαϊκιστές της Ανατολικής Ευρώπης είναι εφικτή αν η αντιπολίτευση καταφέρει να παραμείνει ενωμένη.
Επίσης, όχι μόνο αποδυναμώνει τη συμμαχία εθνολαϊκιστών γύρω από τον Βίκτορ Ορμπαν αλλά και δίνει ελπίδες στην ουγγρική αντιπολίτευση ότι θα καταφέρει να μιμηθεί τη νίκη της τσεχικής.
Στην Τσεχία, κόμματα της αντιπολίτευσης παραμέρισαν τις ιδεολογικές διαφορές τους για να διώξουν τον Μπάμπις από την πρωθυπουργία προτού του δώσουν τη χαριστική βολή τα Pandora Papers, που αποκάλυψαν λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές ότι ο πρωθυπουργός, ο οποίος πλασαριζόταν ως πολέμιος των φορολογικών παραδείσων και της διαφθοράς, είχε αγοράσει βίλα 20 εκατ. δολαρίων στη Γαλλία μέσω offshore.
Ως αποτέλεσμα, η αντιπολίτευση έλαβε τις 108 από τις 200 έδρες της τσεχικής Βουλής στερώντας από το κόμμα ANO του Μπάμπις κάθε ελπίδα να σχηματίσει κυβέρνηση.
Τη μεγαλύτερη νίκη του αντιλαϊκισμού όμως θα αποτελέσει τυχόν ήττα του Ορμπαν, άτυπου αρχηγού των οπαδών της «ανελεύθερης Δημοκρατίας» στην ΕΕ. Γι’ αυτό συνασπίζονται έξι ουγγρικά κόμματα που έχουν τεράστιες ιδεολογικές διαφορές, όμως συμφωνούν ότι πρέπει να απομακρυνθεί από την εξουσία το κόμμα Φιντέζ του Ορμπαν στις εκλογές του 2022.
Η δημογραφία
Ο ούγγρος πρωθυπουργός, που έχει μιμητές στην Πολωνία, την Τσεχία και τη Σλοβενία, καλλιεργεί τον φόβο (π.χ. για τους μετανάστες) για να παρουσιάσει εαυτόν ως σωτήρα του παραδοσιακού τρόπου ζωής, ασκεί ασφυκτικό έλεγχο στα μέσα ενημέρωσης, πλήττει τον διαχωρισμό των εξουσιών και κάνει ανοίγματα προς το αμερικανικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.
Χαρακτηριστικό είναι ότι πρόσφατα συμμετείχε σε συνέδριο για τις οικογενειακές αξίες και τη δημογραφία στη Βουδαπέστη ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Μάικ Πενς, ο οποίος στηλίτευσε τη διάβρωση της οικογένειας από «τη μείωση των γάμων, την αύξηση των διαζυγίων, τη διάδοση των αμβλώσεων και τον περιορισμό των γεννήσεων».
Την κοινή δήλωση του συνεδρίου, που καλεί για «την αύξηση του αριθμού των παιδιών στην Ευρώπη προκειμένου να διαφυλαχτεί η χριστιανική της κουλτούρα», συνυπέγραψαν οι ηγέτες της Ουγγαρίας, της Τσεχίας, της Πολωνίας και της Σλοβενίας.
Η ήττα Τραμπ
«Μία από τις εντυπωσιακές διατλαντικές εξελίξεις της περασμένης πενταετίας είναι η συνεργασία αμερικανών δεξιών με ευρωπαίους ακροδεξιούς» ανέφερε ανάλυση της «Washington Post» παρατηρώντας ότι οι Δημοκρατικοί της Ουάσιγκτον έχουν περισσότερα κοινά με την ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά παρά με την Κεντροαριστερά.
Ενα από τα παραδείγματα είναι η συμμετοχή του Ρεπουμπλικανού γερουσιαστή από το Τέξας Τεντ Κρουζ σε εκδήλωση του ακροδεξιού Vox στη Μαδρίτη. Αμερικανοί αναλυτές αποδίδουν την αποδυνάμωση των ευρωπαίων εθνολαϊκιστών και στην περσινή εκλογική ήττα του Ντόναλντ Τραμπ.
Σύμφωνα με ευρωπαίους αναλυτές, το αποτέλεσμα των εκλογών στην Τσεχία δείχνει ότι ο εθνολαϊκισμός υποχωρεί – παρ’ όλο που η διαφορά ανάμεσα στο ANO του Μπάμπις και τον κεντροδεξιό συνασπισμό Μαζί της αντιπολίτευσης ήταν ελάχιστη (27,13% έναντι 27,8%).
Ο Ορμπαν θα τα βρει σκούρα στην Ουγγαρία αν αντιμετωπίσει ενωμένη την αντιπολίτευση στις εκλογές του 2022, ενώ στη Σλοβενία ο πρωθυπουργός Γιάνοζ Γιάνσα βλέπει τα ποσοστά του κόμματός του να καταρρέουν στις δημοσκοπήσεις.
