Μια φράση από το κείμενο της δήλωσης του Κυριάκου Μητσοτάκη μετά την υπογραφή του δεύτερου Τροποποιητικού Πρωτοκόλλου του Παραρτήματος της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (Mutual Defense Cooperation Agreement – MDCA) περιγράφει ίσως καλύτερα από οτιδήποτε άλλο τη σημασία που αποδίδει η Αθήνα στην ευτυχή κατάληξη αυτής της διαπραγμάτευσης. «Οι ΗΠΑ ενισχύουν το στρατηγικό τους αποτύπωμα στην Ελλάδα σε περιοχές κρίσιμης σημασίας σε μια ακτίνα από τον Εβρο ως την Κρήτη. Και μάλιστα σε μια περίοδο αναπροσαρμογής των διεθνών ενδιαφερόντων τους» σημείωσε ο Πρωθυπουργός. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι καθώς η Ουάσιγκτον στρέφει όλο και περισσότερο την προσοχή της προς την περιοχή του Ειρηνικού και την ανάσχεση της Κίνας, η ανανέωση της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας δεν μπορεί παρά να έχει θετικό πρόσημο. Από την πλευρά του, ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας, ο οποίος ανέλαβε το βάρος των διαπραγματεύσεων τους τελευταίους μήνες και τον ρόλο του οποίου αναγνώρισε ρητώς ο Πρωθυπουργός, αναφέρθηκε σε κατοχύρωση των ελληνικών συμφερόντων και στην «ασπίδα προστασίας» που προσφέρει η νέα αναθεώρηση για την Ελλάδα.

Η πρώτη απόρριψη του casus belli σε συμβατικό κείμενο

Επίσης, διπλωματικές πηγές σημείωναν ότι με την επιβεβαίωση της απόφασης για αμοιβαία προστασία της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας κατά ενεργειών που απειλούν την ειρήνη, περιλαμβανομένης της ένοπλης επίθεσης, καθώς και με τη δέσμευση των δύο πλευρών να αποτρέψουν τέτοιες ενέργειες και να αντιταχθούν σε αυτές, οι ΗΠΑ απορρίπτουν ουσιαστικά για πρώτη φορά σε συμβατικό κείμενο την τουρκική πολιτική του casus belli, η οποία σημειωτέον εισήχθη το 1995.

Είναι σαφές πάντως ότι όπως συνέβη και με την πρόσφατη Συμφωνία Στρατηγικής Συνεργασίας Ελλάδας – Γαλλίας, έτσι και με την τροποποίηση της MDCA θα υπάρξει βαθιά διαφωνία ανάμεσα στην  κυβέρνηση και στον ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία. Η αξιωματική αντιπολίτευση, που στηλίτευσε τον κ. Μητσοτάκη επειδή «έγινε ο πρώτος πρωθυπουργός της Μεταπολίτευσης που εκχωρεί επ’ αόριστον στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε ελληνικό έδαφος», θα επιδιώξει να βρει άλλο ένα πεδίο αντιπαράθεσης. Η γραμμή της διαφωνίας φαίνεται ότι εδράζεται στη διαφορετική αντίληψη περί της θέσης και της πολιτικής που η κάθε πλευρά επιθυμεί να ακολουθήσει στην εξωτερική πολιτική, καθώς στον ΣΥΡΙΖΑ θεωρούν ότι η αποδοχή από τον κ. Μητσοτάκη του ρόλου του προκεχωρημένου φυλακίου της Δύσης μπορεί να βάλει την Ελλάδα σε περιπέτειες.

Η Δήλωση Μπλίνκεν και τα κυριαρχικά δικαιώματα

Για την Αθήνα, όμως, σημαντικές είναι και οι αναφορές που περιλαμβάνονται στην επιστολή του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν που συνοδεύει την τροποποίηση της MDCA και η οποία απευθύνεται στον έλληνα Πρωθυπουργό. Η Δήλωση αποτελεί φυσικά πολιτικό και όχι νομικά δεσμευτικό κείμενο, αλλά σε κάθε περίπτωση οι διατυπώσεις της είναι πιο προωθημένες από εκείνες που περιελάμβανε εκείνη του προκατόχου του κ. Μπλίνκεν, του Μάικ Πομπέο (που εστάλη τον Ιανουάριο του 2020 και είχε πάλι αποδέκτη τον κ. Μητσοτάκη). Ορισμένα σημεία της Δήλωσης Μπλίνκεν έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κατ’ αρχήν, οι Ηνωμένες Πολιτείες δηλώνουν ότι οι αμερικανικές δυνάμεις θα μπορούν να επιχειρούν ή να πραγματοποιούν εκπαιδευτικές ασκήσεις όχι μόνο στην ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και στα νησιά. Η ελληνική πλευρά εξέφραζε, μέσω διπλωματικών πηγών, την ικανοποίησή της για αυτή την αναφορά, με δεδομένες και τις τουρκικές αιτιάσεις περί αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων.

Οπως είχε υπογραμμίσει «Το Βήμα», στο κείμενο της πολιτικής δήλωσης οι Ηνωμένες Πολιτείες δηλώνουν τον σεβασμό τους όχι μόνο στην κυριαρχία αλλά και στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας όπως αυτά απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Διπλωματικές πηγές ανέφεραν ότι «αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), υπογραμμίζουν ότι το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας αποτελεί μέρος του εθιμικού δικαίου, είναι δεσμευτικό για όλες τις χώρες και διέπει την οριοθέτηση των ζωνών αυτών (σ.σ.: υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ)».

Η διάρκεια και η δυνατότητα καταγγελίας

Η νέα συμφωνία, όπως πρώτο «Το Βήμα» αποκάλυψε, προβλέπει την πενταετή ανανέωση της υπάρχουσας, η οποία λήγει στις 6 Νοεμβρίου, και ακολούθως την επ’ αόριστον ισχύ της, εκτός και αν μια από τις δύο πλευρές την καταγγείλει. Σε αυτή την περίπτωση προβλέπεται μια περίοδος δύο ετών εντός της οποίας οι αμερικανικές δυνάμεις θα πρέπει να εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Η ακριβής φράση που αποτυπώνει με ακρίβεια τη σύγκλιση των δύο πλευρών αναφέρει ότι μετά την πάροδο της πενταετίας η συμφωνία «θα παραμείνει σε ισχύ εκτός εάν τερματιστεί από κάποιο από τα δύο μέρη με γραπτή ειδοποίηση προς το άλλο μέρος δύο χρόνια πριν, διά της διπλωματικής οδού». Χαρακτηριστική της ερμηνείας τής εν λόγω αναφοράς ήταν επίσης η αποστροφή του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν στις δηλώσεις του την περασμένη Πέμπτη στην Ουάσιγκτον, ότι «αυτή η ανανέωση θα επιτρέψει στη συμφωνία να παραμείνει εν ισχύι επ’ αόριστον (σ.σ.: στο πρωτότυπο του κειμένου των δηλώσεων του αμερικανού αξιωματούχου χρησιμοποιείται η λέξη «indefinitely»)».

Σημαντική αμερικανική παρουσία σε Θράκη – Κρήτη

Αυτή η επιλογή ικανοποιεί ένα πάγιο αίτημα της αμερικανικής πλευράς, το οποίο είχε ήδη θέσει και κατά την προηγούμενη διαπραγμάτευση αλλαγής του Παραρτήματος της MDCA, ώστε να μπορεί να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία στην πραγματοποίηση επενδύσεων στις τοποθεσίες που χρησιμοποιούν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο ελληνικό έδαφος. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που είχε παρουσιάσει «Το Βήμα» και στο φύλλο της προηγούμενης Κυριακής 10 Οκτωβρίου, οι δύο πλευρές αποφάσισαν τελικά να συμπληρώσουν τις τέσσερις σημερινές τοποθεσίες (Σούδα, Αλεξανδρούπολη, Βάση Αεροπορίας Στρατού στο Στεφανοβίκειο και Αεροπορική Βάση Λάρισας) με τέσσερις γειτνιάζουσες που θα διευκολύνουν την καλύτερη λειτουργία τους. Αυτές είναι το «Στρατόπεδο Γιαννούλη» στην Αλεξανδρούπολη, το «Στρατόπεδο Γεωργούλα» στον Βόλο, το Πεδίο Βολής Λιτοχώρου και η Ναυτική Βάση της Σούδας, δηλαδή ο Ναύσταθμος Κρήτης. Αυτή η τελευταία τοποθεσία μπορεί να αποδειχθεί πολύ σημαντική εφόσον η χρήση της από τους Αμερικανούς οδηγήσει και σε επενδύσεις που μελλοντικά θα πρόσφεραν στο ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό τη δυνατότητα να μεταφέρει κάποιες μονάδες του στο νησί ώστε να έχει καλύτερη και ταχύτερη προβολή ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο. Για την Ελλάδα, όμως, εξίσου υψηλής σημασίας είναι και η ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή της Θράκης.

Η συμφωνία δεν αποκλείει τη μελλοντική αμερικανική παρουσία και σε άλλες τοποθεσίες επί ελληνικού εδάφους στο μέλλον – ενδεχομένως και σε νησιά, κάτι που και τώρα επιθυμούσε η Αθήνα καταβάλλοντας προσπάθεια για τη συμπερίληψη της Σκύρου. Η αμερικανική πλευρά δεν φάνηκε να επιθυμεί να αναλάβει μια δέσμευση σε αυτή τη φάση, αν και αρχικά είχαν πέσει στο τραπέζι των συνομιλιών πάνω από 25 τοποθεσίες και από τα δύο μέρη. Ωστόσο, μένει να αποδειχθεί κατά πόσο οι Αμερικανοί, κοιτώντας πλέον σχεδόν αποκλειστικά προς το μέτωπο της Κίνας, θα εξετάσουν αυτό το ενδεχόμενο.

Ενεργοποίηση προγραμμάτων για αμυντική ενίσχυση

Με δεδομένη τη συντηρούμενη ένταση στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αθήνα δεν μοιάζει να αρκείται στις διμερείς συμφωνίες με τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε να επαναπαύεται στη συμφωνία απόκτησης φρεγατών. Στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας συνεχίζονται πυρετωδώς οι εργασίες ώστε να καλυφθούν όλα τα κενά που υπάρχουν και να αποκτηθούν εκείνες οι δυνατότητες οι οποίες, εφόσον χρειαστεί, θα μπορούν να προσφέρουν στις Ενοπλες Δυνάμεις τα απαραίτητα μέσα για να απαντηθούν απειλές και προκλήσεις. Αλλωστε, η ατμόσφαιρα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μοιάζει και πάλι να φορτίζεται. Οι δηλώσεις τούρκων αξιωματούχων, όπως του υπουργού Αμυνας Χουλουσί Ακάρ, είναι ιδιαίτερα επιθετικές, η Αγκυρα ομιλεί συνεχώς περί αποστρατιωτικοποίησης ελληνικών νησιών, ενώ η κατάσταση πέριξ της Κύπρου εξαιτίας του ερευνητικού σκάφους «Nautical Geo» παραμένει τεταμένη.

Την περασμένη Πέμπτη 14 Οκτωβρίου ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος ενημέρωσε την Ειδική Διαρκή Επιτροπή Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων επί της ενεργοποίησης κρισιμότατων προγραμμάτων. Πρόκειται μεταξύ άλλων για α) την «Εν Συνεχεία Υποστήριξη» (FOS) των ελικοπτέρων ΝΗ-90, β) την «Εν Συνεχεία Υποστήριξη» των πυραύλων MICA, γ) την εργοστασιακή υποστήριξη των πυραύλων SCALP καθώς και συναφούς εξοπλισμού για τα αεροσκάφη Mirage 2000-5, δ) την προμήθεια των (ισραηλινών) συστημάτων καθοδήγησης SPICE 1000 & 2000 για τα αεροσκάφη F-16, ε) την προμήθεια πυραύλων αέρος-εδάφους Rampage. Υπενθυμίζεται ότι πρόσφατα είχαν προωθηθεί και άλλα σημαντικά προγράμματα, όπως η αναβάθμιση των ελικοπτέρων ΑΗ-64Α (Απάτσι), η ενεργοποίηση ενός προγράμματος προμήθειας πυραυλικού συστήματος μεγάλου βεληνεκούς, η εκμίσθωση (leasing) ακόμη ενός μη επανδρωμένου αεροσκάφους κ.ά.

Ηλεκτρική διασύνδεση με Κύπρο και Αίγυπτο

Με ενδιαφέρον αναμένεται η αντίδραση της Αγκυρας και στην τριμερή συνεννόηση Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου (που θα αποτυπωθεί και στη Σύνοδο Κορυφής Κυριάκου Μητσοτάκη – Νίκου Αναστασιάδη – Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι την προσεχή Τρίτη 19 Οκτωβρίου στην Αθήνα) και στην υπογραφή μνημονίου για την ηλεκτρική διασύνδεση των τριών χωρών. Ωστόσο, το κλειδί σε όλη αυτή την υπόθεση είναι το διμερές Μνημόνιο Κατανόησης Ελλάδας – Αιγύπτου που υπεγράφη την περασμένη Πέμπτη στην Αθήνα και αφορά την πρώτη διασύνδεση (με την πόντιση υποθαλάσσιου καλωδίου) της Ευρώπης με την Αφρική στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η συμφωνία προσφέρει και διαβεβαιώσεις για την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας επί των θαλασσίων ζωνών της, ενώ βαδίζει στα χνάρια της συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο, η οποία υπεγράφη στις 6 Αυγούστου του 2020. Οι βάσεις για τη συμφωνία μπήκαν κατά την επίσκεψη του κ. Μητσοτάκη στο Κάιρο τον περασμένο Ιούνιο. Το θέμα είχε συζητηθεί, σύμφωνα με πληροφορίες, κατά τη συνάντηση που είχε ο Πρωθυπουργός με τον πρόεδρο Αλ Σίσι.