Οι αποκαλύψεις πρώην εργαζομένης στο Facebook, που παραιτήθηκε παίρνοντας μαζί της χιλιάδες έγγραφα, δείχνουν πόσο κυνικά προτάσσει το κέρδος ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ έναντι της ψυχικής υγείας των ανηλίκων και της Δημοκρατίας. Αλλά πρώτη φορά δείχνουν με τόση σαφήνεια τι πρέπει να γίνει ώστε να μη δρουν ανεξέλεγκτες οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Η πίεση στην εταιρεία αυξήθηκε από το «κρασάρισμα» του Facebook, του Instagram και του WhatsApp, όλα πλατφόρμες του Ζάκερμπεργκ, επί έξι ώρες παγκοσμίως την περασμένη Δευτέρα. Δεν συγκρίνεται όμως με την πίεση που προκαλούν οι καταγγελίες της Φράνσις Χάουγκεν στα μέσα ενημέρωσης και στη Γερουσία.
Η 37χρονη Χάουγκεν, απόφοιτος του Χάρβαρντ όπως και ο συνομήλικός της Ζάκερμπεργκ, εργάστηκε σχεδόν δύο χρόνια στο Facebook προτού παραιτηθεί τον Μάιο. Τα εσωτερικά έγγραφα που πήρε μαζί της αποτέλεσαν τη βάση για μια σειρά αποκαλύψεων, στα μέσα Σεπτεμβρίου, στην εφημερίδα «The Wall Street Journal» που έκαναν αίσθηση. Η ταυτότητα της Χάουγκεν έγινε γνωστή μόλις την περασμένη Κυριακή, όταν έδωσε συνέντευξη στο τηλεοπτικό κανάλι CBS, και η δημοσιότητα των καταγγελιών της εκτοξεύθηκε δύο ημέρες αργότερα, όταν κατέθεσε σε επιτροπή της αμερικανικής Γερουσίας.
H κουλτούρα του μίσους
Η Χάουγκεν περιέγραψε μια «πανίσχυρη εταιρεία» που «ελέγχεται από ένα μόνο πρόσωπο»: τον Ζάκερμπεργκ, συνιδρυτή, πρόεδρο και κάτοχο άνω του 55% των μετοχών της Facebook Inc. Περιέγραψε επίσης πώς σημαντικές αλλαγές στον αλγόριθμο του Facebook το 2018 οδήγησαν στην κουλτούρα του μίσους και της παραπληροφόρησης που διέπει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εκείνη την αλλαγή του αλγορίθμου στο NewsFeed του Facebook συνεχίζει να τη δικαιολογεί ο Ζάκερμπεργκ ως ότι «δίνει προβάδισμα στις δημοσιεύσεις φίλων και συγγενών» και υποβαθμίζει τις αναρτήσεις από μέσα ενημέρωσης και επίσημες πηγές, όμως στην πραγματικότητα δίνει προβάδισμα σε ακραίες απόψεις από «ιντερνετικούς φίλους» επειδή προκαλούν εντονότερα συναισθήματα και κρατούν τους χρήστες περισσότερη ώρα στην πλατφόρμα.
Η Χάουγκεν κατηγορεί τον Ζάκερμπεργκ ότι ενώ γνωρίζει, από έρευνες της εταιρείας του, ότι το Instagram καταστρέφει την ψυχική υγεία των εφήβων, ωθώντας τους να έχουν άσχημη εικόνα για το σώμα τους, κατάθλιψη κ.ά., δεν κάνει τίποτε για να το αποτρέψει. Ο Ζάκερμπεργκ απαντά ότι οι έρευνες αυτές περιέχουν και θετικά στοιχεία για το Instagram – όμως ο αντίλογος εδώ, όπως εκφράστηκε από πολλές πλευρές, είναι γιατί δεν δίνει στη δημοσιότητα τα θετικά στοιχεία που επικαλείται αλλά επιμένει να τα κρύβει.
Διαφάνεια και αλγόριθμοι
«Στην καρδιά των κατηγοριών αυτών βρίσκεται η ιδέα ότι προτάσσουμε το κέρδος έναντι της ασφάλειας και της ευημερίας. Αυτό, πολύ απλά, δεν είναι αλήθεια» έγραψε ο Ζάκερμπεργκ σε ανάρτησή του στο Facebook αυτή την εβδομάδα. Τόσο ο ίδιος όσο και στελέχη της εταιρείας ζητούν από το Κογκρέσο να επέμβει και να βάλει κανόνες στο Internet. Πολλοί υποψιάζονται ότι το κάνουν εκ του πονηρού. Το Facebook και οι υπόλοιποι της Σίλικον Βάλεϊ αφιερώνουν τεράστιους πόρους στο λόμπινγκ προκειμένου να επηρεάζουν τη νομοθεσία – χαρακτηριστικό είναι ότι στις Βρυξέλλες οι εταιρείες τεχνολογίας δαπανούν περισσότερα για λόμπινγκ απ’ όσα κάθε άλλος τομέας, από τη φαρμακευτική βιομηχανία ως την πετρελαϊκή.
Οπως πρότεινε η Χάουγκεν στη Γερουσία, η λύση δεν είναι η διάσπαση του Facebook (με κίνδυνο οι μικρότερες εταιρείες που θα προκύψουν να καταφεύγουν ακόμα πιο επιθετικά στις ίδιες ανήθικες μεθόδους για να προσελκύουν χρήστες) αλλά η πλήρης διαφάνεια κυρίως ως προς τη λειτουργία των αλγορίθμων, τους οποίους η Facebook Inc. θεωρεί το μεγαλύτερο βιομηχανικό μυστικό της. Σήμερα, ο αλγόριθμος εμφανίζει τις αναρτήσεις με σειρά βασισμένη στα πόσα likes, shares και σχόλια έχει η καθεμία, αβαντάροντας την εμπρηστική και διχαστική ρητορική. Το πρόβλημα θα λυνόταν, σύμφωνα με τη Χάουγκεν και πολλούς άλλους, αν η σειρά ξαναγινόταν χρονολογική όπως στο παρελθόν.
Ο έλεγχος των αναρτήσεων
Προφανώς, η προσπάθεια ελέγχου του περιεχομένου των αναρτήσεων δεν μπορεί ποτέ να αποδώσει – ούτε καν στα αγγλικά, πόσω μάλλον σε όλες τις γλώσσες. Η Facebook Inc. ούτε μπορεί ούτε θέλει να έχει τόσους επόπτες περιεχομένου. Ενδεικτικό είναι ότι εσωτερικό έγγραφο που διέρρευσε η Χάουγκεν αναφέρει ότι «υπολογίζουμε πως αναλαμβάνουμε δράση εναντίον μόνο του 3%-5% της ρητορικής μίσους και του 0,6% των προτροπών στη βία στο Facebook».
Κόντρα σε όσους ζητούν να τροποποιηθεί η νομοθεσία που απαλλάσσει από κάθε ευθύνη τους ιδιοκτήτες των πλατφορμών για το περιεχόμενο που δημοσιεύεται σε αυτές (ενώ οι ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης λογοδοτούν για το τι δημοσιεύουν ή μεταδίδουν), η Χάουγκεν ζητά να λογοδοτούν οι πλατφόρμες όχι για το περιεχόμενο που ανεβάζουν οι χρήστες τους αλλά αν ο αλγόριθμός τους οδηγεί σε αξιόποινες πράξεις, όπως στις 6 Ιανουαρίου στην Ουάσιγκτον. Αυτό θα απαντούσε και στις ανησυχίες για περιορισμό της ελευθερίας του λόγου που εκφράζονται όποτε γίνεται συζήτηση για λογοκρισία των χρηστών. Διότι ένα πράγμα είναι να μπορεί κάποιος να λέει ελεύθερα τρελές θεωρίες, όπως αντιεμβολιαστικές, και άλλο όποιος του κάνει μια φορά like να βομβαρδίζεται συνεχώς με παρόμοιες αναρτήσεις λόγω του αλγορίθμου.
Μαζική συλλογή στοιχείων για τον χρήστη
Η Χάουγκεν καταγγέλλει επίσης ότι το Facebook δίνει παραπλανητικά στοιχεία στις διαφημιστικές – για παράδειγμα παραλείπει να αναφέρει ότι η χρήση του συνεχώς μειώνεται στους κάτω των 23 ετών. Αυτή είναι και η αχίλλειος πτέρνα του Facebook. Εσωτερικά έγγραφα που διέρρευσε η Χάουγκεν δείχνουν ότι η εταιρεία αναζητεί τρόπους για να προσελκύσει εφήβους, ακόμη και μικρά παιδιά.
«Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, οι χρήστες του Internet ανακάλυπταν περιεχόμενο βάζοντας μια λέξη-κλειδί στις μηχανές αναζήτησης. Δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός ώστε το ακραίο περιεχόμενο να φθάνει σε ευρύ κοινό. Σήμερα, τα σόσιαλ μίντια είναι γεμάτα απεριόριστο και περιθωριακό περιεχόμενο χάρη σε δύο τεχνολογικές εξελίξεις: στην προσωποποίηση, που προκύπτει από τη μαζική συλλογή στοιχείων για τον χρήστη, και στην αλγοριθμική ενίσχυση, δηλαδή τη χρήση ισχυρής τεχνητής νοημοσύνης για την επιλογή του περιεχομένου που εμφανίζεται στον χρήστη» έγραψε στους «New York Times» ο Ρόντι Λίντσεϊ, πρώην επιστήμονας δεδομένων του Facebook, καλώντας το Κογκρέσο να κάνει τις εταιρείες των σόσιαλ μίντια υπόλογες για το περιεχόμενο που προμοτάρουν οι αλγόριθμοί τους.
