Με 86 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, καθένα από τα οποία μπορεί να διαθέτει έως και χίλιες συνάψεις (σημεία επικοινωνίας μεταξύ νευρικών κυττάρων), ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελεί το πολυπλοκότερο όργανο που δημιούργησε η εξέλιξη. Φυσικά αποτελεί και το πλέον δύσκολο να μελετηθεί.
Ενθαρρυμένοι όμως από την επιτυχία της αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, στις αρχές του 21ου αιώνα, εκατοντάδες ερευνητές από όλον τον κόσμο αποφάσισαν το 2013 να «επιτεθούν» στο μεγάλο αίνιγμα του εγκεφάλου. H ανακοίνωση της έναρξης του προγράμματος έγινε με την απαραίτητη μεγαλοπρέπεια από τον τότε αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα. Με προϋπολογισμό 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων και χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2026, το εγχείρημα ονομάστηκε BRAIN (Brain Research through Advancing Innovative Neurotechnologies initiative). Οπως υποδηλώνει και το όνομά του, η ελπίδα είναι να χαρτογραφηθεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος με τη βοήθεια εξελιγμένων τεχνολογιών. Ο τεράστιος όγκος δεδομένων που αναμένεται να αποκτηθεί από το εγχείρημα αυτό θα είναι ελεύθερα προσβάσιμος για όλους και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι για τις επόμενες δεκαετίες θα απασχολήσει χιλιάδες επιστήμονες.
Μια πρώτη γεύση τού τι μπορεί να επιτευχθεί από τη συστηματική μελέτη του εγκεφάλου ήρθε την προηγούμενη εβδομάδα με μια σειρά άρθρων τα οποία δημοσιεύθηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature». Σύμφωνα με αυτά, οι ερευνητές προχώρησαν σε μια συγκριτική ανάλυση περισσότερων από 450.000 κυττάρων του κινητικού φλοιού εγκεφάλων τριών θηλαστικών: ποντικού, πιθήκου μαρμοζέτ και ανθρώπου. Η ανάλυση, η οποία περιλάμβανε μεταξύ άλλων και τη γονιδιακή έκφραση, κατέδειξε αφενός τις χαρακτηριστικές διαφορές κάθε είδους αλλά και τα κοινά τους σημεία, τα οποία προφανώς αντιστοιχούν σε ζωτικές λειτουργίες. Παράλληλα δημιουργήθηκε και ένας άτλας των διαφόρων κυτταρικών τύπων του κινητικού φλοιού αλλά και της προέλευσης αυτών κατά τη διάρκεια της εμβρυογένεσης. Οπως επισημαίνεται σε ένα από τα άρθρα, τα ευρήματα της ανάλυσης θα αξιοποιηθούν προκειμένου να επιλεχθούν τα κατάλληλα πειραματόζωα για τη μελέτη νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως η πολλαπλή σκλήρυνση και η άνοια.
Βεβαίως, το μεγάλο ζητούμενο του προγράμματος είναι να γίνουν κάποτε κατανοητοί οι μηχανισμοί μέσω των οποίων ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του, λαμβάνει αποφάσεις, σχηματίζει αναμνήσεις. Για αυτό, λένε οι επιστήμονες, θα απαιτηθεί να χαρτογραφηθούν τρισεκατομμύρια συνάψεων και θα χρειαστεί να περιμένουμε πάνω από μισό αιώνα! Αλλά ας είμαστε αισιόδοξοι: αν η αρχή είναι όντως το ήμισυ του παντός, ίσως εκπλαγούμε ευχάριστα.
