Τι έχει επιτευχθεί ύστερα από σχεδόν εννέα χρόνια διαδοχικών αποκαλύψεων για τις offshore, που ξεκίνησαν το 2013 με τα Offshore Leaks και φθάνουν ως τα Pandora Papers, τα οποία συνεχίζουν να δίνονται στη δημοσιότητα από την περασμένη Δευτέρα; Οχι αρκετά. Η ΕΕ ήρε το τραπεζικό απόρρητο το 2017, αλλά πρέπει να αρθεί και το απόρρητο των δικηγορικών και λογιστικών γραφείων τα οποία στήνουν τις offshore και διευκολύνουν τους πελάτες τους να κρύβουν τα χρήματά τους. Η δραστηριότητα μικρών φορολογικών παραδείσων, όπως κρατίδια της Καραϊβικής, έχει περιοριστεί, αλλά οι offshore έχουν μεταφερθεί σε κράτη ισχυρότερα που είναι δυσκολότερο να εξαναγκαστούν να αλλάξουν τακτική, όπως το Ντουμπάι και οι ΗΠΑ.
Τα Pandora Papers είναι η μεγαλύτερη διαρροή μέχρι σήμερα: 12 εκατ. έγγραφα που διέρρευσαν από 14 δικηγορικά γραφεία (ενώ τα Panama Papers, πριν από πέντε χρόνια, αφορούσαν μόνο ένα τέτοιο γραφείο στον Παναμά) και έφθασαν στα χέρια του Διεθνούς Κονσόρτσιουμ Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (ICIJ) για να εξεταστούν προσεκτικά από περισσότερους από 600 δημοσιογράφους από τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης 117 χωρών.
Δύο οικονομικά συστήματα
Τα Papers δείχνουν ότι στην πραγματικότητα υπάρχουν δύο παράλληλα οικονομικά συστήματα, ένα κρυφό για τους λίγους οικονομικά προνομιούχους και ένα φανερό για όλους τους υπολοίπους. Ξεσκεπάζουν επίσης την υποκρισία πολιτικών όπως ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις, που από τη μία κηρύττει τον πόλεμο στις offshore αλλά από την άλλη αποκαλύφθηκε ότι αγόρασε ακίνητα μέσω offshore. Ή ο Βόπκε Χούκστρα, κορυφαίος «σφιχτοχέρης» της Βόρειας Ευρώπης, που εναντιώθηκε πέρυσι στο ευρωομόλογο για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας αλλά αποκαλύφθηκε ότι χρησιμοποιεί τον φορολογικό παράδεισο του Γκέρνσι – οι φορολογικοί παράδεισοι υπολογίζεται ότι στερούν από τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο φορολογικά έσοδα ύψους 400-800 δισ. δολαρίων.
Ο πρώην πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ αγόρασε ακίνητο στο Λονδίνο αξίας μεγαλύτερης από 6 εκατ. λίρες μέσω offshore από τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, γλιτώνοντας φόρο περισσότερο από 300.000 λίρες. Ο Μπλερ ισχυρίζεται ότι το έκανε για μυστικότητα για λόγους ασφαλείας αλλά το ακίνητο στεγάζει το δικηγορικό γραφείο της συζύγου του.
Τα Pandora Papers περιγράφουν λεπτομερώς ότι έχει παρέλθει η εποχή που οι πολιτικοί λαδώνονταν π.χ. με χρήματα μέσα σε βαλίτσες ή κούτες από Pampers. Σήμερα, όποιος επιθυμεί να λαδώσει παρέχει μια εταιρεία-κέλυφος σε offshore – προικισμένη με μετρητά, ακίνητα, θαλαμηγούς ή έργα τέχνης – που δεν μπορεί να εντοπιστεί.
Πληροφορίες για πολλούς ολιγάρχες
Tα έγγραφα αποκαλύπτουν ότι η Σβετλάνα Κριβανόγκιχ, που λέγεται ότι έχει αποκτήσει τη 18χρονη σήμερα κόρη της με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, είναι η κρυφή ιδιοκτήτρια πολυτελούς διαμερίσματος στο Μονακό που αγοράστηκε το 2003 για offshore με έδρα τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, η οποία είχε στηθεί από βρετανικό δικηγορικό γραφείο, και με τη σειρά της ανήκε σε δύο εταιρείες-βιτρίνα από τον Παναμά κ.ο.κ. Περιέχουν επίσης πληροφορίες για πολλούς ολιγάρχες από το περιβάλλον του ρώσου προέδρου, από τους οποίους μερικοί βαρύνονται με κυρώσεις.
Οι αποκαλύψεις των Pandora Papers εκθέτουν τον αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν ο οποίος καταφέρεται εναντίον της διαφθοράς του οικονομικού συστήματος αλλά δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει την Πολιτεία του Ντελαγουέαρ, την οποία εκπροσωπούσε επί 36 χρόνια στη Γερουσία, από το να γίνει κορυφαίος φορολογικός παράδεισος. Τα έγγραφα που διέρρευσαν δείχνουν ότι η Νότια Ντακότα έχει εξελιχθεί σε μεγάλο φορολογικό παράδεισο σήμερα, όπου «κρύβονται» 360 εκατ. δολάρια που προέρχονται κυρίως από ξέπλυμα χρήματος. Από τις διαρροές φαίνεται ότι η Νότια Ντακότα μάζεψε τους πελάτες που αναγκάστηκαν να φύγουν από τις Μπαχάμες το 2018, όταν υιοθετήθηκε εκεί νομοθεσία κατά του ξεπλύματος κατόπιν πίεσης από τις ΗΠΑ.
Εγκλημα και
ξέπλυμα χρήματος
«Η απόκρυψη έχει αλλάξει φύση. Δεν αφορά πλέον μόνο φοροδιαφυγή. Τα νέα κέντρα offshore έχουν να κάνουν όλο και περισσότερο με δραστηριότητες που συνδέονται με το οργανωμένο έγκλημα και το ξέπλυμα χρήματος» έγραψε κύριο άρθρο της «Monde». Η εφημερίδα, που συνεργάστηκε στην παγκόσμια έρευνα του ICIJ, ζητεί ένα σύστημα κυρώσεων προς όσες χώρες εμπλέκονται στο αδιαφανές αυτό σύστημα.
Οι ΗΠΑ κατέχουν περίοπτη θέση: εκτός από το Ντελαγουέαρ και τη Νότια Ντακότα, η Νεβάδα, η Αλάσκα, το Τέξας και το Νιου Χάμπσιρ είναι μόνο μερικές από τις Πολιτείες που συγκαταλέγονται στους φορολογικούς παραδείσους. Ομως η Ουάσιγκτον εφαρμόζει πολιτική δύο μέτρων και δύο σταθμών: ενώ πίεσε τις ελβετικές τράπεζες να άρουν το απόρρητο των Αμερικανών που διαθέτουν λογαριασμό σε αυτές, η ίδια αρνείται να υπογράψει τη συμφωνία του ΟΟΣΑ για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών για τραπεζικούς λογαριασμούς, την οποία έχουν υπογράψει περισσότερες από 100 χώρες, και δεν μοιράζεται πληροφορίες για λογαριασμούς ξένων στις τράπεζές της.
Τα Pandora Papers έρχονται σε μια εποχή όπου οι εισοδηματικές ανισότητες είναι μεγαλύτερες από ποτέ, και πολύς κόσμος δέχτηκε οικονομικό πλήγμα από την πανδημία μόλις είχε αρχίσει να συνέρχεται από την οικονομική κρίση που προηγήθηκε. Αν και γίνονται προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η αδιαφάνεια, το «κρυφό οικονομικό σύστημα» βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά. Ορισμένοι ειδικοί ζητούν να πάψει να περιβάλλει τις offshore η εντύπωση ότι πρόκειται για ένα «ουδέτερο εργαλείο» του οποίου ορισμένοι κάνουν απλώς κακή χρήση.
Κριστίν Λαγκάρντ και «θεμελιώδεις αρχές»
Εχει ενδιαφέρον παρελθόν όμως η Baker McKenzie. Τα Pandora Papers αναφέρουν πως η εταιρεία έχει μακρά ιστορία σε ό,τι αφορά την επεξεργασία φορολογικών πρακτικών, προκειμένου να βοηθά αμερικανικές εταιρείες να παρακάμπτουν κατά το δυνατόν τους όλο και πιο «περιοριστικούς» φορολογικούς κώδικες που υιοθετούσαν μεταπολεμικά οι αμερικανικές κυβερνήσεις. «Ενας φορολογούμενος έχει το δικαίωμα να ρυθμίζει τις επιχειρηματικές υποθέσεις του με τον τρόπο που αυτός επιλέγει. Η αντίληψη αυτή δεν συνάδει μόνο με τη φορολογική μας νομοθεσία, αλλά συνιστά θεμελιώδη αρχή του αμερικανικού τρόπου ζωής μας» διευκρίνιζε σε έγγραφο που δημοσιοποίησαν το 1957 ο συνιδρυτής της εταιρείας (το 1949) Ράσελ Μπέικερ και οι συνεργάτες του.
Την αντίληψη αυτή υπηρέτησε, γράφουν οι συντάκτες των Pandora Papers, και μια ευρωπαία δικηγόρος προτού ενασχοληθεί με την πολιτική και αναρριχηθεί σε κορυφαίες θεσμικές θέσεις διεθνών οργανισμών και ευρωπαϊκών θεσμών. Πρόκειται για την Κριστίν Λαγκάρντ, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, πρώην γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και, νωρίτερα, υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας (επί προεδρίας Νικολά Σαρκοζί). Η Λαγκάρντ είναι η μοναδική γυναίκα (και μάλιστα μη Αμερικανίδα) πρόεδρος της Baker McKenzie. Ξεκίνησε ως επικεφαλής του γραφείου της εταιρείας στο Παρίσι και υπό την προεδρία της η Baker McKenzie κατάφερε, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, να ομογενοποιήσει και να επιβάλει κοινούς κανόνες λειτουργίας όλων των εταίρων-μελών της στον κόσμο. Επίσης αναδιοργάνωσε την Baker McKenzie ως «Ελβετική Φλέβα» και δημιούργησε ένα νέο νομικό-επιχειρηματικό κέντρο στην Ολλανδία. Την τελευταία διετία, ως επικεφαλής της ΕΚΤ, η Λαγκάρντ οργανώνει σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒΑ) τα stress tests των τραπεζών της ευρωζώνης και ηγείται της προσπάθειας για την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος στην ΕΕ.
