Συναντάμε τον Νικόλα Γιατρομανωλάκη στο γραφείο του στο υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ο 46χρονος άνδρας βρέθηκε στην Μπουμπουλίνας από τον Αύγουστο του 2019, πρώτα στη θέση του γενικού γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού, ενώ τον περασμένο Ιανουάριο διορίστηκε υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού, σε μια εποχή που η COVID-19 κυριολεκτικά σάρωνε το εύθραυστο οικοσύστημα της καλλιτεχνικής δημιουργίας φέρνοντας στην επιφάνεια παθογένειες χρόνων. Προσπαθώντας να βρει νέες ισορροπίες και να προχωρήσει σε γενναίες μεταρρυθμίσεις, ανοίγει στο «Βήμα» τα χαρτιά του για την αξιοποίηση των 250 εκατ. ευρώ που εξασφαλίστηκαν από το Ταμείο Ανάκαμψης για τον σύγχρονο πολιτισμό και θα διατεθούν σε πλήθος έργων.
Κύριε Γιατρομανωλάκη, σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις σας πάνω από 350 εκατ. ευρώ έχουν διοχετευθεί στον τομέα του Πολιτισμού για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Ωστόσο η μεγαλύτερη μερίδα του καλλιτεχνικού κόσμου εμφανίζεται μάλλον δυσαρεστημένη. Γιατί θεωρείτε ότι συμβαίνει αυτό;
«Το ποσό στο οποίο αναφέρεστε έχει να κάνει με την άμεση ανταπόκριση, δηλαδή με τα ανακουφιστικά βραχυπρόθεσμα μέτρα τα οποία ελήφθησαν στον χώρο του πολιτισμού για τη στήριξη των ανθρώπων του. Το θέμα όμως είναι πολύ βαθύτερο. Αυτή η πανδημία αποκάλυψε ότι υπήρχαν δομικά, συστημικά ζητήματα στον κλάδο του πολιτισμού, τα οποία για πάρα πολλά χρόνια δεν είχαν αντιμετωπιστεί, ίσως γιατί μέχρι να ξεσπάσει η πανδημία υπήρχε και το περιθώριο να κρύβονται κάτω από το χαλί. Η COVID-19 όμως τα έφερε όλα στην επιφάνεια με πολύ εμφατικό τρόπο. Δικαίως λοιπόν μερίδα του καλλιτεχνικού κόσμου εμφανίζεται μη ικανοποιημένη, όπως θα είμαι και εγώ αν τελικά δεν καταφέρουμε να επιλύσουμε αυτά τα ζητήματα. Τι εννοώ; Oτι αν δεν λύσουμε τα εργασιακά και ασφαλιστικά θέματα που ταλανίζουν τον χώρο του πολιτισμού, ότι αν δεν προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις όπως για παράδειγμα στην αναβάθμιση της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, πώς μπορούμε ως πολιτεία να ισχυριστούμε ότι αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους του πολιτισμού ως επαγγελματίες και όχι ως χομπίστες; Νομίζω, στην Ελλάδα πολύ συχνά επικαλούμαστε τον πολιτισμό, αλλά σπάνια θέτουμε στο τραπέζι μια συγκεκριμένη στρατηγική. Αυτή τη στιγμή αυτό προσπαθούμε να κάνουμε, να προχωρήσουμε με ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Μάλιστα ένα μέρος της χρηματοδότησης που εξασφαλίστηκε από το Ταμείο Ανάκαμψης θα είναι προσανατολισμένο στην επίλυση εργασιακών και ασφαλιστικών ζητημάτων».
Πράγματι έχετε ανακοινώσει ότι με χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης προωθείτε ένα σχέδιο για την εξάλειψη της ανασφάλιστης εργασίας…
«Ο πολιτισμός από τη φύση του στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό περιλαμβάνει πάρα πολλές μορφές εργασιακών σχέσεων και αποτελεί εν πολλοίς ένα μάλλον αχαρτογράφητο τοπίο. Παλαιότερα είχε γίνει μία μελέτη από το υπουργείο Πολιτισμού για να διαπιστωθεί πόσα άτομα απασχολεί ο κλάδος του σύγχρονου πολιτισμού, αλλά ακόμα και σε αυτό υπήρχε ερωτηματικό. Πώς μπορείς λοιπόν να χαράξεις πολιτική όταν ακόμη και τα βασικά νούμερα και δεδομένα που χρειάζεσαι σου λείπουν;».
Οπότε πώς προχωράτε αυτή τη στιγμή;
«Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να χαρτογραφήσουμε τις ιδιαιτερότητες του κάθε κλάδου χωριστά (θέατρο, μουσική, εικαστικά, βιβλίο, χορός, κινηματογράφος κ.τ.λ.) και να δημιουργήσουμε ένα σύστημα δίκαιο και εύχρηστο που να ενθαρρύνει τη δηλωμένη εργασία και την ασφάλιση. Ετσι θα ενδυναμωθούν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, ενώ πιστεύω ότι θα καταπολεμηθούν και φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας. Τι εννοώ; Οταν το πλαίσιο είναι ξεκάθαρο, δεν θα υπάρχουν πλέον γκρίζες ζώνες ώστε κάποιος να μπορεί να θεωρήσει ότι ο απέναντί του εξαρτάται από εκείνον με τρόπο απόλυτο που οδηγεί σε καταχρηστικές συμπεριφορές».
Μπορείτε να γίνετε λίγο πιο συγκεκριμένος; Για παράδειγμα, στον χώρο του θέατρου υπάρχει το χρόνιο πρόβλημα των απλήρωτων προβών. Αυτό πρακτικά πώς μπορεί να λυθεί;
«Μου δίνετε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τώρα. Ακριβώς λοιπόν για αυτό το θέμα έχουμε εισηγηθεί στο υπουργείο Εργασίας η πρόβα να θεωρείται τεκμαρτό, δηλαδή ότι δεν δύναται να υπάρξει μια παράσταση χωρίς να έχει προϋπάρξει ένας μίνιμουμ αριθμός προβών. Οπως σας είπα, αυτή τη στιγμή χαρτογραφούμε τις ανάγκες του κάθε τομέα πολιτισμού ξεχωριστά. Αλλο το εργασιακό μοντέλο για έναν ηθοποιό, διαφορετικό για έναν εικαστικό, τελείως διαφορετικό στον χώρο του βιβλίου. Εχει δημιουργηθεί λοιπόν μια διυπουργική ομάδα με στελέχη του υπουργείου Οικονομικών και του υπουργείου Εργασίας ώστε να φτάσουμε σε ένα αποτέλεσμα που να έχει νόημα».
Σε αυτό το πλαίσιο της ενδυνάμωσης προχωράτε όπως διάβασα και στην ενίσχυση των δεξιοτήτων των επαγγελματιών του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα μέσα από σχεδόν 5 εκατ. ευρώ που εξασφαλίσατε από το Ταμείο Ανάκαμψης. Σε τι δεξιότητες αναφέρεται αυτή η πρωτοβουλία;
«Κοιτάξτε, όταν κάνουμε λόγο για ανάπτυξη δεξιοτήτων για τους επαγγελματίες του πολιτιστικού τομέα, δεν εννοούμε πάνω στο αντικείμενό τους. Δηλαδή, για παράδειγμα, δεν θα κάνουμε μετεκπαίδευση σε έναν ηθοποιό πάνω στο κομμάτι της υποκριτικής. Πρόκειται ουσιαστικά για ενίσχυση δεξιοτήτων σε τομείς όπως αυτός της εξεύρεσης οικονομικών πόρων μέσω προγραμμάτων, ή στον τομέα μάρκετινγκ, ή στη διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού. Και φυσικά σε θέματα που άπτονται του ψηφιακού μετασχηματισμού στον χώρο του σύγχρονου πολιτισμού».
Το Ακροπόλ, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του υπουργείου, θα έπαιζε ακριβώς αυτόν τον ρόλο, μιας κοιτίδας ανάπτυξης δεξιοτήτων. Μολονότι όμως έχει περάσει ένας χρόνος από την ψήφιση του νόμου για την ίδρυσή του, δεν έχει ανοίξει ακόμη τις πύλες του…
«Αυτή τη στιγμή έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα, το οποίο μπορεί να μην είναι τόσο ορατό, ωστόσο είναι πολύ καθοριστικό, καθώς ξεμπλοκάραμε τους απαραίτητους πόρους από το ευρωπαϊκό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία», οι οποίοι ήρθαν την κατάλληλη ώρα. Σήμερα λοιπόν βρισκόμαστε στο σημείο όπου προχωράμε τα τεχνικά δελτία για να βγουν οι μελέτες και να ξεκινήσει ο εξοπλισμός του Ακροπόλ. Το κτίριο είναι έτοιμο, αλλά πρέπει να εξοπλιστεί με έπιπλα και τεχνολογία, ενώ υπάρχει ακόμη το κομμάτι που έχει να κάνει με την ασφάλεια και τη συντήρησή του. Καθώς τρέχουμε αυτούς τους διαγωνισμούς, πρόθεσή μας είναι το Ακροπόλ να αξιοποιηθεί ταυτόχρονα για διάφορες άλλες δράσεις, ενώ εν τω μεταξύ τα πρότζεκτ που έχουν προγραμματιστεί στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης για την εκπαίδευση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων των εργαζομένων του πολιτιστικού τομέα να τρέχουν κανονικά και να στεγαστούν στο Ακροπόλ όταν αυτό θα έχει ωριμάσει διοικητικά».
Πότε υπολογίζετε ότι θα ανοίξει τις πύλες του;
«Αυτό εξαρτάται από τους ευρωπαϊκούς διαγωνισμούς που τρέχουν, καθώς έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές οι οποίες από μόνες τους απαιτούν ένα χρονοδιάγραμμα κάποιων μηνών. Θεωρώ πάντως ότι μέχρι τα τέλη του 2022 θα έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του».
Σας πηγαίνω σε ένα άλλο θέμα. Η αξιοποίηση του πολιτισμού ως μοχλού περιφερειακής ανάπτυξης στις περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας, της Θράκης και στα Νησιά του Ανατολικού Αιγαίου περιλαμβάνεται στα έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης, και μάλιστα με 82 εκατ. ευρώ. Πώς επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες περιοχές;
«Οταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, ενέταξε το υπουργείο Πολιτισμού στα αναπτυξιακά υπουργεία. Πιστεύουμε λοιπόν ότι ο πολιτισμός μπορεί να δώσει ώθηση σε τοπικές κοινωνίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας λόγω αποβιομηχανοποίησης, ζητήματα κοινωνικής συνοχής κ.τ.λ. Αυτή τη στιγμή επιλέξαμε πιλοτικά τις συγκεκριμένες περιοχές αφενός γιατί αντιμετωπίζουν ζητήματα όπως αυτά που ανέφερα παραπάνω, αφετέρου γιατί έχουν ένα πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα αλλά και προοπτικές».
Στην πράξη όμως αυτό το έργο που περιγράφετε πώς θα λειτουργήσει;
«Για κάθε περιοχή θα δημιουργηθεί ένα ξεχωριστό masterplan. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν συνεργαζόμαστε με τους δήμους, τις Περιφέρειες, με τους αναπτυξιακούς και πολιτιστικούς φορείς, τα επιμελητήρια και σχεδιάζουμε από κοινού συγκεκριμένο πλάνο. Για παράδειγμα, στη Δράμα λόγω του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους θα εστιάσουμε στην κινηματογραφία ή στη Λέρο πάλι, επειδή η αρχιτεκτονική των κτιρίων είναι ιδιαίτερη, θα αναδείξουμε αυτό ακριβώς το κομμάτι».
Διαφαίνεται ότι γενικότερα σε πολλά έργα, τα οποία θα τρέξουν με τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης, υπάρχει έντονα η σύμπλευση του πολιτισμού με τον τουρισμό.
«Εχετε δίκιο. Πλέον μιλάμε για την οικονομία της εμπειρίας. Ενας επισκέπτης έρχεται για το φυσικό περιβάλλον, αλλά και για να επισκεφθεί έναν αρχαιολογικό χώρο, ένα φεστιβάλ, ένα μουσείο, να γνωρίσει έθιμα και παραδόσεις, γεύσεις, να ανακαλύψει και να αγοράσει ενδεχομένως προϊόντα χειροτεχνίας. Και σας θυμίζω ότι στην ανάπτυξη της χειροτεχνίας μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης επενδύουμε 18 εκατ. ευρώ. Εχει αποδειχθεί λοιπόν ότι ο τουρισμός που εστιάζει στον πολιτισμό είναι πολύ πιο αποδοτικός, έχει μεγαλύτερα οφέλη, όχι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικά, ενώ δημιουργεί ακόμη τοπικά brands. Μάλιστα, μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης επενδύουμε 27 εκατ. στον λεγόμενο «ασημένιο τουρισμό» για άτομα άνω των 65 ετών».
Μπορείτε να μας δώσετε περισσότερα στοιχεία για τον «ασημένιο τουρισμό»;
«Ο «ασημένιος τουρισμός» αποτελεί ένα ταχέως αναπτυσσόμενο κομμάτι της τουριστικής βιομηχανίας. Πρόκειται για ανθρώπους με σεβαστό διαθέσιμο εισόδημα και χρόνο. Για να προσελκύσεις αυτόν τον τύπο τουρισμού θα πρέπει να σχεδιάσεις και τις ανάλογες υποδομές. Για παράδειγμα, έρευνες δείχνουν ότι αυτή η πληθυσμιακή ομάδα δίνει μεγάλη σημασία στην ανάπαυλα. Τι σημαίνει αυτό; Οτι σε ένα μουσείο θα πρέπει να δημιουργήσεις τέτοια σημεία που χρησιμοποιούνται για ξεκούραση. Πρόσφατα βρέθηκα στο Παρίσι στο Bourse de Commerce, το νέο μουσείο που φιλοξενεί τη συλλογή του Φρανσουά Πινό. Παρατήρησα λοιπόν ότι είχαν μικρά, πτυσσόμενα, ελαφριά σκαμνάκια, τα οποία ο επισκέπτης μπορούσε να τα κουβαλά μαζί του για να κάθεται να ξεκουραστεί ή να μελετήσει ένα έκθεμα με άνεση όποτε το επιθυμεί. Ξέρετε, τέτοιες λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά».
Την ίδια στιγμή με σχεδόν 28 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης χρηματοδοτείται το έργο αξιοποίησης αρχαιολογικών χώρων και μνημείων για τη διεξαγωγή πολιτιστικών εκδηλώσεων. Δεν αναμένετε αντιδράσεις πάνω σε αυτό το σχέδιο;
«Δεν νομίζω ότι υπάρχουν τέτοια στεγανά. Προφανώς προηγείται η προστασία και διαφύλαξη των αρχαιολογικών χώρων, αλλά δεν θεωρώ ότι αυτή κινδυνεύει αν οι χώροι αυτοί γίνουν εστίες φιλοξενίας και παραγωγής πολιτισμού. Δεν πρόκειται για εμπορευματοποίηση ούτε θα παραχωρηθούν για τη διεξαγωγή εκδηλώσεων που προσβάλλουν τον χαρακτήρα τους. Πώς, για παράδειγμα, παρακολουθούμε παραστάσεις στο Ηρώδειο και την Επίδαυρο εδώ και τόσα χρόνια; Σας θυμίζω ακόμη τις εκδηλώσεις του προγράμματος του υπουργείου Πολιτισμού «Oλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία της χώρας τα δύο τελευταία χρόνια. Νομίζω λοιπόν ότι αυτό το πρόγραμμα είναι μια ευκαιρία να υπάρχουν δράσεις πολιτισμού, κάποιοι άνθρωποι να βρουν δουλειά, ενώ βοηθά και στην πολιτιστική αποκέντρωση».
Μιλώντας για πολιτιστική αποκέντρωση τι σκέφτεστε να κάνετε με τον θεσμό των ΔΗΠΕΘΕ; Δεν υπάρχει ανάγκη εκσυγχρονισμού τους;
«Hταν ένα θέμα που εξετάζαμε με ιδιαίτερη ζέση ήδη πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας. Κοιτάξτε, το πλαίσιο λειτουργίας τους είναι συγκεκριμένο και δίνει τον πρώτο ρόλο στους δήμους. Εμείς δεν θέλουμε καθόλου να πάμε σε οποιαδήποτε Τοπική Αυτοδιοίκηση και να επιβάλουμε πράγματα για τους δημοτικούς πολιτιστικούς φορείς της. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να λειτουργούμε επικουρικά, συμβουλευτικά, αν θέλετε. Πολλές φορές οι δήμοι δεν έχουν ούτε την υποδομή ούτε την τεχνογνωσία να αντεπεξέλθουν. Εμείς είμαστε εδώ για να τους στηρίξουμε, γιατί η ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών στον πολιτισμό είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Βρισκόμαστε σε ανοιχτή γραμμή με το υπουργείο Εσωτερικών για αυτό το θέμα, καθώς οι δήμοι αποτελούν δική του αρμοδιότητα».
Θέατρα και μουσικές σκηνές σήκωσαν αυλαία. Hδη ο πρωθυπουργός στη Διεθνή Eκθεση Θεσσαλονίκης ανακοίνωσε ότι επεκτείνεται το πρόγραμμα επιδότησης κενών θέσεων στον πολιτισμό έως τον Δεκέμβριο του 2021. Οι επιχειρηματίες όμως ζητούν επιπλέον μέτρα (αναστολή, επιδότηση ενοικίου κ.τ.λ.) ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν…
«Η πανδημία είναι ένα δυναμικό φαινόμενο σε διαρκή εξέλιξη. Το παρακολουθούμε και ανάλογα σχεδιάζουμε. Αν χρειαστεί, και στο μέτρο που υπάρχει δημοσιονομικό περιθώριο, θα διεκδικήσουμε από τα συναρμόδια υπουργεία, το υπουργείο Οικονομικών και Εργασίας επιπλέον μέτρα στήριξης».
Το κίνημα του #MeToo συντάραξε το ελληνικό θέατρο. Το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε τη δημιουργία και υιοθέτηση κώδικα δεοντολογίας για όλους τους κρατικούς καλλιτεχνικούς φορείς και τις εκπαιδευτικές δομές. Τι θα γίνει σε αυτό το πεδίο όμως με το ελεύθερο θέατρο;
«Ο χώρος του ελεύθερου θεάτρου ζήτησε να προχωρήσει μόνος του στο θέμα. Επέλεξε την αυτορρύθμιση, κάτι που είναι πολύ σεβαστό από την πλευρά μας. Δεν είναι λοιπόν ότι εμείς δεν προνοήσαμε. Από εκεί και πέρα όμως, όταν το ελεύθερο θέατρο έρχεται και διεκδικεί επιχορηγήσεις, δηλαδή δημόσιο χρήμα, εκεί θα πρέπει να συναινέσει με τους όρους που θα βάζουμε εμείς σε σχέση με τον κώδικα δεοντολογίας που θα πρέπει να ακολουθείται και να τηρείται».
Κύριε Γιατρομανωλάκη, στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση έχετε σκέψεις να διεκδικήσετε την ψήφο των πολιτών με τη ΝΔ, όπως κάνατε στο παρελθόν με το Ποτάμι;
«Δεν υπάρχει χρόνος για τέτοιες σκέψεις αυτή τη στιγμή, κατέχοντας ένα τόσο απαιτητικό χαρτοφυλάκιο σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο όσο αυτή της πανδημίας. Οταν έρθει εκείνη η ώρα και αν υπάρχει επιθυμία και από τις δύο πλευρές, είναι κάτι που θα το εξετάσουμε».
