Οταν το hashtag #cancel_efood έκανε την εμφάνισή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πριν από δέκα ημέρες, μάλλον κανείς δεν περίμενε το τσουνάμι των αντιδράσεων που θα ακολουθούσε. Χρειάστηκαν μόλις λίγες ώρες ώστε να σκαρφαλώσει στην κορυφή των τάσεων του ελληνικού Twitter, ξεπερνώντας μέσα σε μία ημέρα τα 37.000 τιτιβίσματα. Οι χρήστες των «έξυπνων» συσκευών πήραν την ψηφιακή… τιμωρία στα χέρια τους πολύ πριν η συνδικαλιστική δράση πάρει τη σκυτάλη, με αρνητικές αξιολογήσεις και απεγκαταστάσεις του app.
Η αρχική αντίδραση της εταιρείας, που μέχρι σήμερα φιγουράριζε στις ειδήσεις μόνο ως ιστορία επιτυχίας, περί «λανθασμένης επικοινωνίας», έδειξε πως μάλλον και η ίδια υποτίμησε τελικά τη δύναμη των social media. Μία εβδομάδα μετά τη χιονοστιβάδα αντιδράσεων που προκάλεσε η δημοσιοποίηση του μηνύματος προς 115 διανομείς με το δίλημμα ή μετατροπή σε freelancers ή διακοπή της συνεργασίας και τη μαζική κινητοποίηση εργαζομένων και σωματείων, η εταιρεία οδηγήθηκε σε στροφή 180 μοιρών. Υπό την πίεση και της 24ωρης απεργίας της Παρασκευής, ανακοίνωσε τελικά την πρόθεση να μετατρέψει τις υφιστάμενες συμβάσεις ορισμένου χρόνου σε αορίστου, προσλαμβάνοντας 2.016 εργαζομένους και αναγνωρίζοντας την προϋπηρεσία τους.
Η ιστορία της efood είναι η ελληνική εκδοχή αυτού που έγινε στη Βρετανία με τους οδηγούς της Uber και της γενικότερης συζήτησης που έχει ξεσηκωθεί στην Ευρώπη για τους εργαζομένους στις πλατφόρμες, τους λεγόμενους gig workers, με αφορμή εταιρείες όπως οι Uber και Deliveroo. Εξάλλου, αποκλειστικά με την πρακτική των freelancers λειτουργεί στη χώρα μας η Wolt, ενώ και νέοι παίκτες μπαίνουν συνεχώς στην αγορά. Στον αντίποδα, μέσα στο κλίμα των ημερών, η Rocket ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει στην υπογραφή συμβάσεων αορίστου χρόνου με έως 500 νέους διανομείς στη χώρα μας, καλώντας μάλιστα όλες τις εταιρείες online food delivery της ελληνικής αγοράς να πράξουν το ίδιο.
«Γίναμε επιτέλους ορατοί»
«Δουλεύω σχεδόν 15 χρόνια ως διανομέας. Η κατάσταση στο επάγγελμα δεν ήταν ποτέ εύκολη. Ηρθα στην efood γιατί αισθάνθηκα ότι με υπολογίζουν. Από το σουβλατζίδικο του κυρ-Βαγγέλη στη γειτονιά όπου δούλευα «μαύρα», χωρίς να φαίνομαι πουθενά, κι αν χτυπούσα με το μηχανάκι δεν είχα ούτε περίθαλψη, ούτε χρήματα μέχρι να αναρρώσω, τα πράγματα μέχρι σήμερα ήταν πολύ καλύτερα. Ομως στην κίνηση της εταιρείας είδα κοροϊδία, ότι πάνε να μας γυρίσουν πάλι στην ανασφάλεια για να αυξήσουν ακόμα περισσότερο τα κέρδη τους. Σήμερα θα ήταν οι 115 και αύριο όλοι οι υπόλοιποι» είπε στο «Βήμα» ο Γιώργος Κ. λίγη ώρα πριν ανέβει στο μηχανάκι του για να πάρει μέρος στη μοτοπορεία. Μια συζήτηση που κυριαρχούσε στις παρέες των νέων με τα κόκκινα γιλέκα που έδωσαν ραντεβού στο Πεδίον του Αρεως.
Το εγχείρημα της αλλαγής των εργασιακών σχέσεων είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα. Η αυτοαπασχόληση θα γίνει η κυρίαρχη μορφή εργασίας, καθώς η οικονομία της πλατφόρμας (gig economy) που γιγαντώθηκε μέσα στην πανδημία θα επικρατήσει
Η «gig εργασία» ήρθε για να μείνει
Για ένα διαχρονικά θολό τοπίο γύρω από το επάγγελμα του ντελίβερι κάνει λόγο εκπρόσωπος των διανομέων, μιλώντας στο «Βήμα». «Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν και σήμερα οι νόμοι που υποδεικνύουν ότι καλύπτουμε πάγιες ανάγκες, άρα οι συμβάσεις μας θα πρέπει να γίνουν αορίστου χρόνου. Μέσα όμως από τη συνεργασία με εργολαβικές εταιρείες, αυτό τελικά δεν γίνεται ποτέ. Διατηρείται ένα καθεστώς διαρκούς ανασφάλειας» εξηγεί και συμπληρώνει: «Η πλήρης αναδίπλωση της efood είναι μια πρώτη νίκη. Η πανδημία μάς έκανε ορατούς στους πολίτες, και αυτό φάνηκε από τη στήριξή τους στον αγώνα μας». Οπως τονίζει όμως υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος, καθώς οι περισσότεροι διανομείς εργάζονται είτε ως αυτοαπασχολούμενοι ή με τίτλο κτήσης, επωμιζόμενοι τα ασφαλιστικά και φορολογικά κόστη, είτε αδήλωτοι.
Το εγχείρημα της αλλαγής των εργασιακών σχέσεων είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα. Η αυτοαπασχόληση θα γίνει η κυρίαρχη μορφή εργασίας, καθώς η οικονομία της πλατφόρμας (gig economy) που γιγαντώθηκε μες στην πανδημία θα επικρατήσει. Μόνο στις ΗΠΑ το 2020 δραστηριοποιούνταν 59 εκατ. freelancers και εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τα 90 εκατ. ως το 2028.
«Μέσα στην πανδημία αυτοί που πιέστηκαν περισσότερο διεθνώς ήταν οι gig workers. Και στην Ελλάδα η πανδημία διατάραξε τις εργασιακές σχέσεις. Νέες ανισότητες εμφανίζονται, ενώ οι παλαιότερες βαθαίνουν. Οσο η οικονομία της πλατφόρμας κυριαρχεί, χρειαζόμαστε νέους θεσμούς για να εξασφαλίσουμε εργασιακά δικαιώματα, οικονομική και εργασιακή ασφάλεια, να προλάβουμε την εργασιακή εξουθένωση. Συγχρόνως, πρέπει να δημιουργήσουμε εγκαίρως ένα δίχτυ προστασίας για εργαζομένους που θα μείνουν εκτός παιχνιδιού. Σημαντικό ρόλο θα παίξει το reskilling σε νέες δεξιότητες από το κράτος αλλά και τις ίδιες τις επιχειρήσεις» αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Χαράλαμπος Τσέκερης, αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής και ερευνητής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).
Αναφερόμενος στη συζήτηση που ξεκίνησε με αφορμή την efood, τη χαρακτηρίζει ως ένα «ασθενές σήμα» για όσα ακολουθούν στο μέλλον. Αν και επί του παρόντος βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά όσον αφορά την gig economy, θα πρέπει «να κατανοήσουμε αυτά τα μηνύματα και, εν συνεχεία, να σχεδιάσουμε για τα πιθανά σενάρια ποιες πολιτικές θα ασκήσουμε για να διαμορφώσουμε το μέλλον της εργασίας ώστε να μην τρέχουμε πίσω από τις εξελίξεις».
Νέος ψηφιακός ακτιβισμός
Η δύναμη που διαθέτουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Η επιρροή τους έχει συνδεθεί με τις εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης, με το κίνημα «Occupy», αλλά και με την άνοδο λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Μέσα στην πλημμυρίδα των μηνυμάτων στις «πλατείες» του Διαδικτύου, ορισμένα hashtags γίνονται η παγκόσμια φωνή κινημάτων, όπως το #BlackLivesMatter και το #MeToo. Αλλα θαμπώνουν τόσο γρήγορα όσο ξεπήδησαν, ενώ υπάρχουν και οι ψηφιακές… επαναστάσεις που φέρνουν ad hoc αποτελέσματα. Μπορούν όμως να φέρουν αλλαγή κουλτούρας ή και πολιτικές τομές;
Στην περίπτωση της efood, αν και τα αποτελέσματα στην πελατειακή βάση της πλατφόρμας δεν έχουν γίνει γνωστά, και ίσως δεν γίνουν ποτέ, η αντίδραση της εταιρείας όπως εξελίχθηκε δείχνει ότι μάλλον το μήνυμα είχε απόνερα. Από την πρώτη ανακοίνωση περί «λανθασμένης διατύπωσης», στην αναδίπλωση για τους 115 εργαζομένους με χαμηλή αξιολόγηση (batch 3) λίγες ώρες αργότερα δίνοντάς τους τη δυνατότητα να ανανεώσουν τη σύμβασή τους με τους ίδιους όρους, ως και την ανακοίνωση για τη μετατροπή των συμβάσεων 2.016 εργαζομένων σε αορίστου χρόνου. Σε όλη αυτή την πορεία, οι συνδικαλιστικοί φορείς χρειάστηκαν ως την Κυριακή για να προχωρήσουν σε συνελεύσεις αποφασίζοντας την πρώτη κινητοποίηση την Τετάρτη, δηλαδή μία εβδομάδα από την αποστολή του SMS στους 115 διανομείς.
Η διαμαρτυρία του hashtag
Ως μια «υγιή αντίδραση από τα κάτω» στο πλαίσιο της νέας ψηφιακής εποχής χαρακτηρίζει ο κ. Τσέκερης αυτόν τον νέο ψηφιακό ακτιβισμό που είδαμε να ξεδιπλώνεται τις τελευταίες ημέρες. «Η διαμαρτυρία του hashtag έφερε ένα κύμα αρνητικών σχολίων αξιολογήσεων και οδήγησε στο να γίνει πρώτο θέμα στα κυρίαρχα μέσα. Από τη στιγμή που το κοινωνικώς σχετίζεσθαι έχει περάσει στη σφαίρα των social media, αυτό είναι αναπόφευκτο» αναφέρει.
Και εξηγεί πως αυτό που «επιτρέπει το Διαδίκτυο – και ενισχύεται από το λεγόμενο virality – είναι η άμεση κινητοποίηση πολλών ετερόκλητων ανθρώπων. Ευθυγραμμίζονται σε έναν κοινό σκοπό άνθρωποι που σε άλλη περίπτωση δεν θα βρίσκονταν κοντά ο ένας στον άλλον». Αυτό δίνει χώρο στη διάδοση ιδεών, στη διαμαρτυρία, στην ανάπτυξη νέων κοινωνικών κινημάτων, αλλά συχνά και στην παραπληροφόρηση. Ο δρόμος για μια νέα μορφή ψηφιακού συνδικαλισμού έχει ανοίξει, όμως βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο.
Ζυγίζουν υπέρ και κατά για συνεργασία με τις πλατφόρμες
Η πανδημία έκανε σχεδόν προϋπόθεση επιβίωσης τη διανομή για τα περισσότερα καταστήματα καφέ, εστίασης, αλλά και για μανάβικα, ζαχαροπλαστεία, σουπερμάρκετ. Τα τερματικά για τις online πλατφόρμες διανομής μπήκαν και στα μαγαζιά της γειτονιάς, αλλά όλα τελικά εξαρτώνται από τον τζίρο.
«Συμφέρει να χρησιμοποιείς δικούς τους διανομείς όταν δεν υπάρχει πολλή δουλειά. Ετσι, δεν έχεις έναν εργαζόμενο να κάθεται ενώ επωμίζεσαι όλο το κόστος» επισημαίνει ιδιοκτήτης ενός all day café στο κέντρο της Αθήνας που συνεργάζεται με efood και Wolt. Εδώ όμως υπάρχει και το μειονέκτημα. «Εξαρτάσαι από την επιλογή της εταιρείας για το πού θα κινηθούν οι διανομείς. Η εξυπηρέτηση του δικού σου πελάτη δηλαδή εξαρτάται από την κίνηση που έχει η γειτονιά. Οι πιο πολυάσχολες γειτονιές παίρνουν προτεραιότητα» εξηγεί.
Οσον αφορά δε τη χρέωση για τη διαμεσολάβηση, όταν ξεκίνησε με την efood και δικό του ντελίβερι το ποσοστό έφτανε στο 13%-16% (μετρητά και κάρτα). Ανέβηκε δε στο 25% όταν αποφάσισε να δουλέψει με διανομείς της εταιρείας. Αντίστοιχη είναι η χρέωση και με τη Wolt, ενώ ήδη διερευνά και την περίπτωση της Rocket. «Είναι αποτελεσματική η συνεργασία μέχρι στιγμής, αλλά θέλει ικανοποιητικό τζίρο». Αυτός είναι και ο λόγος που πολλά μικρά καταστήματα σταματούν στη συνεργασία.
«Προτιμώ να έχω την πλατφόρμα, αλλά να κάνω μόνος μου τη διανομή. Εξυπηρετώ με το δικό μου όχημα και τις πιο μακρινές αποστάσεις γιατί θέλω να έχω ένα συγκεκριμένο πρόσωπο απέναντι στους πελάτες, ώστε να χτίσουμε μια σταθερή σχέση. Η προμήθεια ήταν τόσο υψηλή και η καθυστέρηση στην παράδοση μεγάλη που τελικά δεν έβγαινα κερδισμένος» λέει ο Αντώνης Σ., που διατηρεί μανάβικο στα Ανω Πατήσια και φτάνει ως το Χαλάνδρι ή το κέντρο της Αθήνας.
Αναζητούνται νέες «Αγορές του Δήμου»
«Σε αυτή την ψηφιακή εποχή υπάρχουν μορφές άμεσης παρέμβασης των πολιτών που θα μπορούσαν και να αναδείξουν την έλλειψη της άμεσης δημοκρατίας» σημειώνει ο καθηγητής Κοινωνιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος. «Αναζητούνται νέες “Αγορές του Δήμου”, γιατί οι παραδοσιακές μορφές εκπροσώπησης και απόλυτης εξουσιοδότησης – χωρίς φυσικά να είναι αυτός ο μοναδικός λόγος – έχουν απομακρύνει τους ανθρώπους από το να ενταχθούν σε παραδοσιακές μορφές πολιτικής συμμετοχής και εκπροσώπησης» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα», διαβλέποντας ότι το Διαδίκτυο δίνει σήμερα, με έναν τρόπο, την προοπτική για κάτι τέτοιο.
«Αυτό το φαινόμενο, αυτή η προοπτική όμως ακόμα γίνεται χωρίς ενορχήστρωση» λέει ο κ. Παναγιωτόπουλος, τονίζοντας την ανάγκη για έναν «ανανεωμένο συνδικαλισμό» που θα επιτρέπει την παραγωγή και νέων μορφών λόγου, νέων μορφών δράσεων αλλά και γνώσεων που θα επιτρέψουν τον συντονισμό των νέων δράσεων. «Ενας συνδικαλισμός που θα εντάξει και νέες μορφές συλλογικοτήτων που αναζητούν την έκφρασή τους. Για παράδειγμα, να αποτελέσουν και οι άνεργοι μέρος του συνδικαλιστικού κινήματος».
Οπως υπογραμμίζει όμως, το φαινόμενο αυτό «δεν οφείλεται μόνο στον συνδικαλισμό, για να είμαστε δίκαιοι. Φταίνε και οι κοινωνικοοικονομικές πολιτικές, οι οποίες έχουν αποσυνδέσει το εργασιακό πλαίσιο. Οι νέες μορφές εργασίας συμβάλλουν καθοριστικά στη μείωση των όρων πολιτικής εκπροσώπησης, ένταξης, αλληλεγγύης κ.λπ.». Πρόκειται για νέες μορφές εργασίας που, όπως εξηγεί, είναι απόρροια της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας η οποία για να διαιωνιστεί απαιτεί «την απορρύθμιση του ασφαλούς».
Αναφερόμενος ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο ανασφάλειας, που χαρακτηρίζει «τρομακτικό», εξηγεί πως δεν υπάρχουν μόνο οι εργαζόμενοι και οι μη εργαζόμενοι, αλλά και όσοι έχουν άγχος αν θα είναι εργαζόμενοι στο μέλλον. «Ολα αυτά, σε συνδυασμό με τον ψηφιακό κινηματισμό, αποτελούν τεράστιες προκλήσεις για τον συνδικαλισμό».
Οσο για τη σχέση πολίτη και κοινωνικών δικτύων, όπως λέει χαρακτηριστικά, ο κ. Παναγιωτόπουλος, μελετώντας επιστημονικά το φαινόμενο από το 2008, «παρακολουθώ την “οδύνη” των πολιτών – την οδύνη της θέσης, δηλαδή άνθρωποι που ανήκουν κάπου αλλά θα ήθελαν να είναι σε άλλη θέση και την οδύνη της πίστης, όσων δηλαδή πιστεύουν πως δεν ανήκουν πουθενά». Στους τελευταίους εντοπίζει μια ζωτικής σημασίας ανάγκη για εξεύρεση νέων μορφών «Αγοράς του Δήμου» και συμμετοχής. «Μια ανάγκη να πουν: υπάρχω κι εγώ και θέλω να πω κάτι. Εστω και πατώντας ένα κουμπί έχουν την ψευδαίσθηση ότι συμμετέχουν. Είναι χρέος της πολιτικής να μετατρέψει αυτή την ψευδαίσθηση από δυνητική σε πραγματική κατάσταση. Είναι ένα φαινόμενο που διεκδικεί λύση εδώ και πολλά χρόνια» καταλήγει.
