Και οι Αθηναίοι ξεκίνησαν με ενθουσιασμό για τη Σικελία, μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης. Και αν κάποιος διαφωνούσε, δεν εκδήλωνε τη διαφωνία του αυτή για να μη θεωρηθεί κακός πατριώτης, διαφωτιστικά συμπληρώνει.
Ακουσα για τον Σαγγάριο πρώτη φορά μικρός, από τον παππού μου Παναγιώτη, τον πατέρα της μητέρας μου, που βρέθηκε στρατιώτης στη Μικρά Ασία, με πορεία προς τα βάθη της, πριν το τάγμα του κινηθεί προς Θράκη. Οταν αργότερα του ζητούσα λεπτομέρειες, απέφευγε, μονολεκτικός όπως ήταν, τις εκτενείς διηγήσεις. Ακουσα τον κ. Ερντογάν προχθές να αναφέρεται στον Σαγγάριο, ως εθνικό σταθμό της Τουρκίας, δίπλα στη μάχη του Μαντζικέρτ και δίπλα στην άλωση της Πόλης. Και μου ήρθε στον νου η σιωπή του παππού μου και πιο εύκολη πια και κατανοητή η ερμηνεία της.
Οι λαοί καθορίζονται από στιγμές που τους υπερβαίνουν. Και, καθώς συμβαίνει συχνά, την ώρα που συντελούνται τα γεγονότα, πάντα δικαιωμένα, η στιγμή μοιάζει ανίκητη στον χρόνο, η παρέλευσή του θα τα ανασκευάζει διαρκώς, θα τα τοποθετεί σε νέα βάση, θα καλεί σε νέα συνάντηση μαζί τους και μια ως προς το παρόν συναγωγή συμπερασμάτων.
Η συζήτηση για την ιστορία θα «διχάζει» πάντα. Γι’ αυτό και θα ξαναγράφεται χωρίς τέλος από τους ζώντες, που δεν έχουν άλλον τρόπο να συνομιλήσουν με τους νεκρούς τους. Ιδιαίτερα θα μας γοητεύουν οι «εκστρατείες». Οι μεγάλες συλλήψεις, οι υπερπόντιοι προορισμοί. Οι εκτός «λογικής και μέτρου» αναζητήσεις.
Μέσα στην παραλληλία της απόφασης από την Αθήνα στις Συρακούσες και από τη Σμύρνη στην Αγκυρα, χωράνε όλες οι μικρότερες σύγχρονες πολιτικές μας περιπέτειες. Θα σταθώ στον τελευταίο παροξυσμό της σύγκρουσης μεταξύ μνημονιακών – αντιμνημονιακών, που έλαβε χαρακτήρα τολμηρής «εκστρατείας» εναντίον της Ευρώπης, του παλαιού συστήματος εξουσίας, του παραδοσιακού κατεστημένου, της εξάρτησης, του ξένου ελέγχου και κάθε μορφής παρελθόντος, που θα κατεδαφιζόταν από μια κυβέρνηση «κοινωνικής σωτηρίας».
Αν οι στρατιωτικές εκστρατείες σε μακρινούς τόπους κινδυνεύουν με συντριβή, οι ιδεολογικές εκστρατείες αλλαγής του κόσμου έχουν πλουτίσει την εμπειρία του ανθρώπινου πάθους με επιχειρήματα εναντίον τους. Εχει τελειώσει η εποχή των μεγάλων εκστρατειών. Στο πιο άμεσο και πεζό μέτωπο του παρόντος όλα κρίνονται. Ρεαλιστής ο κ. Μητσοτάκης, ακολουθεί τον δρόμο της αξιοπρεπούς διαχείρισης. Διστακτικός για κάθε μικρή «εκστρατεία» αλλαγής, επιφυλακτικός για κάθε απομάκρυνση από την ασφαλή ακτή, τοποθετεί τα πράγματα σε μια αναμονή, χωρίς πρόθεση απόπλου. Κουρασμένοι από «εκστρατείες» οι πολίτες ακολουθούν υποστηρικτικά σε αυτόν τον δρόμο της στασιμότητας.
Και όμως, οι εκστρατείες έχουν μια χρησιμότητα. Τώρα που φεύγει μάλλον άπρακτος ο εορτασμός των 200 χρόνων, θα μπορούσε το 2022, εκατό χρόνια μετά την καταστροφή, να γίνει αφορμή για μια γενναία συζήτηση για τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
