Τα τελευταία χρόνια οι εκδότες στη χώρα μας επανεκδίδουν έργα εγνωσμένης αξίας των σύγχρονων ξένων κλασικών πεζογράφων. Κάποιοι το κάνουν συστηματικά και άλλοι περιστασιακά. Οι λόγοι είναι, θα λέγαμε, δύο κυρίως: ο πρώτος επειδή οι συγγραφείς αυτοί είναι σταθερές αξίες και ο δεύτερος διότι η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας είχε ως αποτέλεσμα οι αναγνώστες να είναι πιο επιλεκτικοί στις αγορές τους. Σημαντικά βιβλία, μάλιστα, που ήταν επί χρόνια εξαντλημένα, επανεκδίδονται είτε στις παλιές είτε σε νέες μεταφράσεις. Σύγχρονος κλασικός θα πρέπει να θεωρηθεί και ο Τσέζαρε Παβέζε, με σπουδαίο έργο όχι μόνο στην πεζογραφία, αλλά και στην ποίηση και στο δοκίμιο. Πρωτοεκδόθηκε στα ελληνικά σε δύσκολη εποχή, το 1969, μεσούσης της δικτατορίας, από τον Κέδρο, με δύο βιβλία του: το Ο διάβολος στους λόφους και το Κοπέλες μόνες, μεταφρασμένα αντίστοιχα από τον Αλέξανδρο Κοτζιά και τον Στρατή Τσίρκα.

Τα χρόνια πέρασαν κι αν εξαιρέσουμε το βιβλίο του Ο σύντροφος που εκδόθηκε το 1979 από τον Οδυσσέα και είναι εξαντλημένο, ο Παβέζε είχε σχεδόν ξεχαστεί στη χώρα μας. Ομως στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 ακολούθησε ένα μπαράζ εκδόσεων με έργα του, ώστε σήμερα να έχουμε μια καλή σχετικά εικόνα για τον συγγραφέα που χωρίς δισταγμό θα τον θεωρούσαμε ως έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους του ιταλικού νεορεαλισμού στη λογοτεχνία μαζί με τον Αλμπέρτο Μοράβια, τον Ιγκνάτσιο Σιλόνε, τον Κάρλο Λέβι και τον Ελιο Βιτορίνι. Διαβάζοντάς τον κανείς ανακαλεί στον νου σκηνές από έργα του νεορεαλιστικού κινηματογράφου και των σπουδαίων εκπροσώπων του: του Ροσελίνι, του Βιτόριο ντε Σίκα, του Φελίνι, του Αντονιόνι, του Βισκόντι.

Διαβάζοντας τον Τσέζαρε Παβέζε ανακαλεί κανείς στον νου σκηνές από έργα του νεορεαλιστικού κινηματογράφου και των σπουδαίων εκπροσώπων του: Ροσελίνι, Βιτόριο ντε Σίκα, Φελίνι, Αντονιόνι, Βισκόντι

 

Ο μύθος της ντόλτσε βίτα

Από τα δύο μυθιστορήματά του που επανεκδόθηκαν πρόσφατα το Κοπέλες μόνες είναι, μου φαίνεται, το πιο νεορεαλιστικό (μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Αντονιόνι) – αν ο όρος εξακολουθεί να έχει κάποια σημασία. Ο Παβέζε, όπως αργότερα ο Φελίνι στη διάσημη ταινία του, έγραψε αυτό το βιβλίο για να καταρρακώσει τον μύθο της ντόλτσε βίτα.

Τσέζαρε Παβέζε
Κοπέλες μόνες
Μετάφραση Στρατής Τσίρκας
Εκδόσεις Κέδρος, 2021
Σελ. 256, τιμή 13,30 ευρώ

Τι είναι η ντόλτσε βίτα; Και πώς τη βλέπει η πρωταγωνίστρια Κλέλια του μυθιστορήματος, μια κοπέλα αυτοδημιούργητη που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκεται να διευθύνει ένα μεγάλο μοδιστράδικο στη Ρώμη; Εχει αφήσει πίσω της τις νεανικές τρέλες, είναι εξαιρετικά επιλεκτική σε ότι αφορά τους άνδρες, είναι μια γυναίκα της εποχής της, όμως τα πρώτα χρόνια του Μεταπολέμου είναι χρόνια μοναξιάς. Οταν μεταβαίνει στο Τορίνο εισέρχεται στους κύκλους της υψηλής κοινωνίας, ανθρώπων που μάταια προσπαθούν να διασκεδάσουν την πλήξη τους.

Εδώ έχουμε κι άλλους τέσσερις γυναικείους χαρακτήρες, αντιπροσωπευτικούς αυτού του κόσμου που είναι βυθισμένος στην παρακμή. Μόνο μία από αυτές, η νεότερη, διαφέρει. Αναζητώντας έναν κόσμο καθαρό και γνήσιο, όπου οι σχέσεις δεν θα είναι επιδερμικές αλλά θα δίνουν στη ζωή το πραγματικό της νόημα, θα αποτύχει και θα οδηγηθεί σε ένα τραγικό τέλος. Το μυθιστόρημα ανήκει στα πιο πικρά, αλλά και τα πιο ατμοσφαιρικά της μεταπολεμικής εποχής, κι αφήνει μια πικρή γεύση στον αναγνώστη όταν το ολοκληρώσει.

Επιστροφή στις ρίζες

Το Φεγγάρι και οι φωτιές, το τελευταίο μυθιστόρημα του Παβέζε, είναι ένα βιβλίο διαφορετικό. Εκδόθηκε τον Απρίλιο του 1950. Τέσσερις μήνες αργότερα, στις 27 Αυγούστου, ο φιλάσθενος και μελαγχολικός αυτός συγγραφέας, που ήταν επιπλέον κι εξαίρετος μεταφραστής κι επιμελητής, θα αυτοκτονούσε εξαιτίας ερωτικής απογοήτευσης σε ένα ξενοδοχείο του Τορίνο. Ηταν 42 ετών όταν πέθανε, κι όμως πρόλαβε να μας δώσει ένα έργο πλούσιο σε όγκο και ποιότητα, από το οποίο δύσκολα κανείς μπορεί να αποσπάσει τα καλύτερα μέρη του.

Cezare Paveze
Το φεγγάρι και οι φωτιές
Μετάφραση Αννα Παπασταύρου.
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2021,
σελ. 232, τιμή 14,40 ευρώ

Σε αυτό το μυθιστόρημα ο κεντρικός χαρακτήρας, Χέλι, είναι ένας ηλικιωμένος άνδρας που επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο του την επομένη της απελευθέρωσης μετά από 40 χρόνια παραμονής στην Αμερική. Το θέμα της επιστροφής στις ρίζες δεν είναι βέβαια νέο στη λογοτεχνία πρώτης κατηγορίας. Αλλά εδώ η επιστροφή είναι πικρή και η περιπλάνηση του πρωταγωνιστή στα μέρη της παιδικής και της εφηβικής του ηλικίας μια αναδρομή σε έναν κόσμο που χάθηκε, κόσμο παράλληλο με τον σημερινό, συναφή και ωστόσο πολύ διαφορετικό. Ομως κι εκείνος δεν είναι πλέον ο ίδιος άνθρωπος. Ούτε και η κοινωνία είναι ίδια. Η Ιταλία θα πρέπει να βγει οριστικά από τη βαριά σκιά του φασισμού, αλλά οι εμπειρίες από εκείνη την εποχή ήταν σχετικά πρόσφατες. Ωστόσο ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο με παρελθόν, βέβαια, αλλά χωρίς καταγωγή. Τα υπαρξιακά του ερωτήματα μας τα δίνει ο Παβέζε με τρόπο τόσο αφοπλιστικό ώστε να μας πείθει πως έχει δημιουργήσει έναν χαρακτήρα που είναι και δεν είναι ο εαυτός του. Εχει γυρίσει τον κόσμο, τον έχει όμως γνωρίσει; Αν δεν καταφέρει να ριζώσει δεν θα τον καταλάβει, όπως δεν θα καταλάβει ούτε τον εαυτό του.

Αυτή η διαβρωτική μελαγχολία που διαποτίζει κάθε σελίδα σχεδόν του μυθιστορήματος δεν έχει βέβαια σχέση με το μποντλερικό spleen. Πίσω από τον ηλικιωμένο πρωταγωνιστή υπάρχει η βαθύτατα τραυματισμένη ιταλική κοινωνία, ο αγώνας των παρτιζάνων εναντίον του μουσολινικού καθεστώτος, αυτού που τελικά αφαίρεσε την πραγματική ταυτότητα κάθε ευαίσθητου και συνειδητοποιημένου κατοίκου της χώρας, ένας από τους οποίους ήταν κι ο ίδιος ο συγγραφέας ο οποίος αγωνίστηκε εναντίον του καθεστώτος. Η αυτογνωσία επομένως δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά έχει και μια κοινωνική διάσταση. Ενώ ο ρεαλισμός διαθέτει κι εκείνος την ποιητική του.

«Ο θάνατος θα ‘ρθει και θα ‘χει τα μάτια σου»

Ο Παβέζε έγραψε και μερικά από τα ωραιότερα ποιήματα που μας κληροδότησε η ιταλική λογοτεχνία. Κάποια τα μετέφρασε πολύ ωραία ο Σωτήρης Τριβιζάς κι αξίζει τον κόπο να τα διαβάσουν όσοι αγαπούν τον συγγραφέα. Είναι συμπλήρωμα της πρόζας του και σημαντικό τμήμα της ποιητικής της. Πρωτοεκδόθηκαν το 1997 από τις εκδόσεις Καστανιώτη κι ευτυχώς (αν δεν κάνω λάθος) κυκλοφορούν ακόμη. Ο τίτλος του βιβλίου Ο θάνατος θα ‘ρθει και θα ‘χει τα μάτια σου είναι στίχος από το τελευταίο ποίημα που έγραψε ο Παβέζε, το οποίο και σήμερα στοιχειώνει την ιταλική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία.