Σαράντα επτά χρόνια από τη Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, υπάρχουν δύο δρόμοι απαξίωσής της. Ο ένας είναι ο κλασικός της ταξινόμησής της ως έκφρασης του μεταπολιτευτικού λαϊκισμού. Εναν δρόμο που ακολούθησε τόσο η όλη Νέα Δημοκρατία όσο και διανοούμενοι της Ανανεωτικής Αριστεράς, όπως ο Αγγελος Ελεφάντης, που στο ΠαΣοΚ είδαν την έκφραση του μικροαστικού ελληνικού λαϊκισμού. Από το τόσο πλουραλιστικό σε ιδέες, τάσεις, ανθρώπους και πολιτικές ΠαΣοΚ είδαν μόνο τον λαϊκισμό του. Από τα τόσα κοινωνικά στρώματα που εκφράστηκαν μέσα από το σχήμα των «μη προνομιούχων» είδαν μόνο τα μικροαστικά. Ο άλλος δρόμος είναι αυτός που βλέπει την επιστροφή στην 3η Σεπτέμβρη και στο ΠαΣοΚ ως βότανο που θεραπεύει κάθε νόσο. Παρ’ όλο που οι πολίτες, εκτός από ένα 8%, δεν «αγοράζουν» αυτή τη «θεραπεία». Αρκεί – υποστηρίζουν ορισμένοι – η επιστροφή είτε στο «παλιό καλό ΠαΣοΚ, το ορθόδοξο» ή και στο «όλον ΠαΣοΚ» του Ανδρέα και του εκσυγχρονισμού για να αναστηθεί ο Λάζαρος του πόλου που θα παραγκωνίζει τον ΣΥΡΙΖΑ. Αρκεί όμως η αγιοποίηση και τα θυμιατά, αρκεί να τα βγάζουν και να τα βάζουν με τον ήλιο τα «πεθαμένα» σύμβολα για να επιστρέψει πάλι το ΠαΣοΚ «ενωμένο, δυνατό»; Αυτός ο εντελώς απολιτίκ δρόμος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να σταθεροποιεί τον ΣΥΡΙΖΑ στη δεύτερη θέση, όποιος/α και να ηγηθεί της επιστροφής στο ΠαΣοΚ.

Το ΠαΣοΚ από το 1974 έως το 2010 ήταν το πιο επιτυχημένο και το πιο αδικημένο κόμμα. Πιο επιτυχημένο, γιατί παρά τις αδυναμίες της 3ης Σεπτέμβρη που διάβασε λανθασμένα τη θέση της χώρας στον ευρωπαϊκό χώρο, διάβασε πολύ σωστά τη βούληση της κοινωνίας. Και η κοινωνία τότε ήθελε Αλλαγή. Και Αλλαγή σήμαινε αξιοπρέπεια για όλη την κοινωνία. Η μισή ελληνική κοινωνία, εργάτες και αγρότες, επαγγελματίες και όχι μόνο μικροαστοί ήθελαν να πάψουν να τους θεωρούν μιάσματα και να τους δώσουν θέση στο ενιαίο ελληνικό κράτος. Και τίποτα άλλο να μην είχε κάνει το ΠαΣοΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, και μόνο που ενοποίησε αυτή την κοινωνία, που αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση και κατάργησε τον διχασμό του Εμφυλίου θα αρκούσε για να χαρακτηριστεί ως το πιο επιτυχημένο κόμμα της Μεταπολίτευσης. Βεβαίως δεν ξεχνιούνται η ριζική αλλαγή του οικογενειακού δικαίου, το ΕΣΥ, το ΑΣΕΠ αργότερα, αλλά και οι αλλαγές στα πανεπιστήμια από καθηγητοκεντρικά σε δημοκρατικά και η ενίσχυση του συνδικαλισμού. Η ορθή κριτική στο τι συμβαίνει σήμερα στα πανεπιστήμια και τι συμβαίνει με τον συντεχνιακό συνδικαλισμό δεν πρέπει να ξεχνά πως για την εποχή η κατάργηση του εξ καθέδρας πανίσχυρου και συντηρητικού καθηγητικού κατεστημένου και η για πρώτη φορά εμφάνιση ενός μη κρατικοκεντρικού, έστω και κομματοκεντρικού, συνδικαλισμού ήταν μεγάλες τομές. Ηταν όμως το πιο επιτυχημένο κόμμα και την εποχή του εκσυγχρονισμού. Θα αρκούσε κανείς να αναφέρει πως ο Κώστας Σημίτης έβαλε τη χώρα στον πυρήνα των ευρωπαϊκών εξελίξεων, μια χώρα που όλοι συμβουλεύονταν για την πορεία ενοποίησης της ΕΕ, μια χώρα σημαντική για τα υπόλοιπα Βαλκάνια. Και βεβαίως να προσθέσω τα ευρισκόμενα στον πυρήνα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας έργα ανάπτυξης των κοινωνικών υπηρεσιών («Βοήθεια στο Σπίτι», ολοήμερο σχολείο, ενισχυμένη διδασκαλία), τα μεγάλα έργα υποδομής και φυσικά την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και της χώρας στο ευρώ. Δεν ξεχνιούνται φυσικά ο κρατισμός, οι πελατειακές σχέσεις, ο αυριανισμός, η διαφθορά στελεχών του, αλλά αυτά ήταν το τίμημα προώθησης νεωτερικών και εκσυγχρονιστικών πολιτικών σε μια μη πλήρως αστικοποιημένη κοινωνία.

Γιατί όμως είναι και το πιο αδικημένο κόμμα; Γιατί πλήρωσε τη διακυβέρνηση Κώστα Καραμανλή και από δικά του λάθη έπεσαν σε αυτό οι ευθύνες για τα μνημόνια. Η υπεύθυνη στάση του ΠαΣοΚ επί πρωθυπουργίας του Γιώργου Παπανδρέου και αντιπροεδρίας του Ευάγγελου Βενιζέλου, παρά τις καθυστερήσεις και αβλεψίες της, κράτησε τη χώρα όχι απλά στο ευρώ, αλλά στον πολιτισμό. Οχι στη ζούγκλα που την έστελνε το δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015. Το ΠαΣοΚ πλήρωσε το ότι δεν μπορούσε να δίνει πλέον αυτά που ο ΣΥΡΙΖΑ υποσχόταν ότι θα μπορούσε να συνεχίσει να δίνει. Το ΠαΣοΚ ως το κατ’ εξοχήν κόμμα της Μεταπολίτευσης ολοκληρώθηκε με το τέλος της. Μετά το 2010 το ξεπέρασε η πορεία των πραγμάτων. Δεν του προσφέρουν υπηρεσίες όσοι αρνούνται να τεθούν επικεφαλής της υπέρβασής του συνεχίζοντας να πωλούν συναίσθημα αντί πολιτικής. Οι νεκραναστάσεις του ΠαΣοΚ δεν οδηγούν πουθενά. Χρειάζεται να ολοκληρωθεί αυτό που ξεκίνησε με τη Δημοκρατική Συμπαράταξη και το Κίνημα Αλλαγής, των οποίων η δημιουργία πιστώνεται στη Φώφη Γεννηματά, αλλά της χρεώνεται η αποτυχία ενοποίησης διαφορετικών ιδεολογικών ρευμάτων στην ίδια κοίτη. Αντί νιτσεϊκές αέναες επιστροφές χρειάζεται βολταιρικό θάρρος για να χαράξει η παράταξη την πορεία της προς το Νέο «Προοδευτικό» ή «Δημοκρατικό» Κόμμα. Το κόμμα που θα επιστρέψει τη χαμένη αξιοπρέπειά της στην κοινωνία. Ο,τι έκανε δηλαδή και ο Ανδρέας Παπανδρέου με την 3η Σεπτέμβρη 1974. Τα υπόλοιπα είναι νερό στον μύλο της αποπολιτικοποίησης και αποϊδεολογικοποίησης του χώρου. Ενδιαφέρεται αυτός ο χώρος για υψηλότερα ποσοστά ή του αρκεί το 8%;

Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ Κοινωνιολογίας.