«Μερικές φορές σηκώνουμε όλοι το κεφάλι μας
και πιστεύουμε ότι πρέπει να λέμε την αλήθεια
ή τη φαινομενική αλήθεια
και την ξαναπαίρνουμε πίσω. Αυτό είναι όλο».
Τόμας Μπέρνχαρντ
Βέβαια, αυτό το κεφάλι δεν υπάρχει λόγος να κοπεί. Δεν ξαναπαίρνουμε πίσω την αλήθεια. Απλώς βάζουμε τα κεφάλια μέσα. Προσπάθησα να έχω στο κεφάλι μου, ένα κεφάλι έξω. Λέω όμως την αλήθεια; Πρέπει να εκτιμήσω περισσότερο την αλήθεια ή ένα κεφάλι έξω, και μάλιστα σε εποχές που τα κεφάλια είναι μέσα; Η αλήθεια, νομίζω, καθ’ εαυτή, είναι ένα αναβαθμισμένο ψεύδος. Ενα κεφάλι έξω είναι πιο σπάνιο. Και γι’ αυτό θα πρέπει να κοπεί. Ενοχλεί, όπως το κεφάλι του Ιωάννη, όχι γιατί λέει την αλήθεια για τα κακώς κείμενα (και τα κακά κείμενα) αλλά διότι, πώς να το κάνουμε, είναι ένα κεφάλι έξω. Πλην του Andrea Solario που το ζωγράφισε, δεν έχει σημασία για κανέναν. Ακόμη και για τη Σαλώμη.
Αυτός ο μηχανισμός με το ελατήριο πετάει έξω απ’ το χάρτινο κουτί το κεφάλι του φασουλή, κι αυτή η εκτόξευση που πάει να τρομάξει, αυτή, είναι τελικά για γέλια. Οι φασουλήδες, που πετιούνται απ’ το κουτί, αρέσουν στις μέσα κεφαλές που δεν έχουν με τι να τρομάξουν. Ούτε με τις πυρκαγιές ούτε με τον πόλεμο και τα παιδιά που τα πετάνε πάνω από τα συρματοπλέγματα.
Οπότε το να μην είχα διόλου κεφάλι, θα ήταν ευλογία. Δεν θα σκεφτόμουν, δεν θα νόμιζα πως τρομάζω. Θα ζούσα εκείνο το περίεργο ρίγος άυπνης νάρκωσης που δοκιμάζει σαν ασυνήθιστη νοητική κατάσταση όποιος διασχίζει το πρωί, με τα πόδια, τα οροπέδια των Ιμαλαΐων. Πώς να μην έχω λοιπόν μαζί με τις κάρτες μου και το πιστοποιητικό του εμβολιασμού ένα υποκατάστατο του κεφαλιού μου; Μια πλαστική σκουπιδοσακούλα; Διότι τα σκουπίδια μας δημοσιεύουμε στις εφημερίδες, αυτούς τους ρακοσυλλέκτες των κειμένων μας. Ομως έτσι αναγνωριζόμαστε μεταξύ μας κατά την ανακύκλωση.
«Αφέθηκες να σε εκμεταλλευτούν. Σ’ έλουσαν με σκατά» γράφει ο Μπέρνχαρντ στον Ανιψιό του Βιτγκενστάιν. Αυτά τα λόγια του βραβευμένου συγγραφέα δεν με αφορούν. Δεν με αφήνει ο φασουλής και το ελατήριο μέσα μου. Πρωτύτερα, γράφει πάλι ο Μπέρνχαρντ, «δεν είχα τη δυνατότητα να παρεμβαίνω στο θανάσιμο, καθημερινό παιχνίδι της ύπαρξης. Σήμερα ο μηχανισμός τίθεται σε λειτουργία από μόνος του».
Ο μόνος μηχανισμός που τίθεται σε λειτουργία στην περίπτωσή μου είναι το ελατήριο. Αλλά δεν πρέπει αυτό να συνεχιστεί. Μελέτησα τον Μπέρνχαρντ και δεν πήρα το μήνυμα: «Η απομόνωση είναι για μακρές περιόδους πλήρης απομόνωση του σώματος και του πνεύματος. Καθυποτάσσοντας ολοκληρωτικά και αδιάφθορα τις ανάγκες μου, τα έβγαζα πέρα με τον εαυτό μου».
Τι σημασία έχει λοιπόν η αποτομή μιας κεφαλής από πεπιεσμένο χαρτί; Εχει ακριβώς γιατί είναι από χαρτί. Μπορεί να τη σερβίρουν σε ασημένιο δίσκο και ύστερα να την αναλάβει ο Solario. Τότε θα ωφεληθεί η ζωή: από την τέχνη του. Θα γλιτώσει από ένα ακόμη χάρτινο κατασκεύασμα, ένα κείμενο, ένα παιδικό παιχνίδι που έχει αποσυρθεί, γιατί έκλεισε και στη Σταδίου ο Τσοκάς.
Κυκλοφόρησε, αυγουστιάτικα, η «Λογική του νοήματος» του Ζιλ Ντελέζ από τις εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Μπουντά. Με βοήθησε να καταλάβω ότι η διαφορά μεταξύ των χάρτινων και των ομιλούντων (κομμένων) κεφαλών δεν στοχεύει στη διαφορά του ενός κεφαλιού από το άλλο. Στοχεύει στη διαφοροποίηση του ίδιου του κεφαλιού από τον εαυτό του. «Δεν πρόκειται για διαφορά του α από το β, όπου α και β αντιπροσωπεύουν σταθερές ή στατικές αξίες. Πρόκειται για τη διαφοροποίηση του α από τον εαυτό του, την αυτοδιαφοροποίησή του, και του β από το β. Η μεταμόρφωση και το γίγνεσθαι είναι τα ζητούμενα της φιλοσοφίας της διαφοράς, όχι ο γνωσιολογικός σχετικισμός και ο συνεπακόλουθος σκεπτικισμός» γράφει στην Εισαγωγή του ο Κωνσταντίνος Μπουντάς. Αυτό που έχει σημασία, διαφέρει και διαφοροποιεί είναι οι εντάσεις που δεν υπόκεινται σε διαίρεση, χωρίς την επακόλουθη αλλοίωση της φύσης τους.
Και επειδή «κάθε ζωή είναι ασφαλώς μια διαδικασία κατάρρευσης» (Φιτζέραλντ), η τελική κατάρρευση της «έντασης» είναι η σιωπή της κομμένης κεφαλής.
* Το κείμενο αυτό, κατεργασμένο από τις εντάσεις και τα χρόνια, δημοσιεύθηκε στα «ΝΕΑ» στις 11-9-1999.
