Με την ψήφιση του Νόμου 4819/2021 η χώρα ενσωμάτωσε στην εθνική νομοθεσία τις δύο σημαντικότερες Οδηγίες του δεύτερου Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για την Κυκλική Οικονομία (2020): την Οδηγία 2018/851 για τα απόβλητα και την Οδηγία 2018/852 για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας.
Ο νέος νόμος αναβαθμίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο διαχείρισης αποβλήτων, εξέλιξη απαραίτητη για την προσαρμογή στο ενωσιακό δίκαιο, αλλά και για την υποστήριξη του Εθνικού Σχεδίου για τη Διαχείριση Αποβλήτων, για ελαχιστοποίηση της ταφής αποβλήτων στο 10% έως το 2030, πέντε χρόνια νωρίτερα από ό,τι απαιτεί η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Στόχος ιδιαίτερα φιλόδοξος εφόσον το 80% των αστικών αποβλήτων καταλήγουν σε ταφή, ποσοστό που αποτελεί την τρίτη χειρότερη επίδοση στην ΕΕ, ενώ μόλις το 20,1% των συνολικά παραγόμενων απορριμμάτων ανακυκλώνεται.
Η κατά το δυνατόν ταχύτερη αντιστροφή των χαμηλών εθνικών επιδόσεων στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων είναι απαραίτητη για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η μείωση της χρήσης πρώτων υλών και των παραγόμενων αποβλήτων, καθώς και, συνολικά, του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της κατανάλωσης.
Τα μέτρα που εισάγονται με τον νέο νόμο επιτυγχάνουν μεν ρυθμιστικά την αναβάθμιση στη διαχείριση των αποβλήτων, αλλά σε πολλά σημεία όχι με την απαιτούμενη ένταση, δεδομένης της απόστασης και του επείγοντος του στόχου.
Στις θετικές προβλέψεις εντάσσονται η αύξηση της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, η εκτροπή αποβλήτων από την υγειονομική ταφή, η ενίσχυση του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων, η αναβάθμιση των διεργασιών ανακύκλωσης και η υπαγωγή και άλλων ρευμάτων αποβλήτων σε Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ).
Από την άλλη, παραμένουν ή δημιουργούνται νέες αδυναμίες, όπως η ελλιπής θέσπιση οικονομικών κίνητρων για την ενίσχυση της ζήτησης δευτερογενών υλικών και την ενθάρρυνση του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων, η διατήρηση σε λειτουργία ΣΕΔ που σταθερά αποκλίνουν από τους στόχους τους.
Το βασικό σημείο προβληματισμού σχετικά με το νέο πλαίσιο είναι το γεγονός ότι το μείγμα κινήτρων και αντικινήτρων, ώστε να καταστεί η ταφή μη συμφέρουσα επιλογή, παραμένει αναποτελεσματικό. Προς τούτο, συνηγορούν κυρίως το χαμηλό τέλος ταφής που είναι από τα χαμηλότερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η επιφυλακτική εφαρμογή κανόνων «Πληρώνω όσο Πετάω» ακόμα και σε ΟΤΑ που διαθέτουν υποδομές, η καθυστέρηση στις προδιαγραφές εφαρμογής του συστήματος εγγυοδοσίας (DRS) για φιάλες ποτών και η συνέχιση λειτουργίας ΣΕΔ με αποδεδειγμένη αδυναμία να υποστηρίξουν τους στόχους τους.
Προτείνεται, συνεπώς, το τέλος ταφής να εκκινεί από 35 ευρώ ανά τόνο τουλάχιστον, και η τιμή αυτή να αναπροσαρμόζεται κατόπιν μελέτης, ώστε να καλύπτει διαχρονικά τη διαφορά με την ορθή, αλλά ακριβότερη, επεξεργασία αποβλήτων.
Η εφαρμογή από το 2023 του συστήματος «Πληρώνω όσο Πετάω» για τα βιολογικά απόβλητα είναι αναγκαίο να εφαρμόζεται στους ΟΤΑ που λειτουργεί Μονάδα Επεξεργασίας Βιολογικών Αποβλήτων στο σύνολο των παραγόμενων βιολογικών αποβλήτων και όχι μόνο για τα παραγόμενα από συγκεκριμένους φορείς.
Επιπλέον, η εφαρμογή του DRS σε τρία υλικά αποτελεί ένα περίπλοκο εγχείρημα του οποίου ο σχεδιασμός για να επιτύχει τεχνοοικονομικά απαιτεί ειδική μελέτη. Για τον σκοπό αυτόν θα πρέπει να συσταθεί από το ΥΠΕΝ η κατάλληλη ομάδα εργασίας με συμμετοχή των εμπλεκόμενων μερών, παραγωγών και λιανεμπόρων.
O κ. Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου είναι γενικός διευθυντής ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.
