Ορισμένοι από τους ποιητές που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, και οι οποίοι αγγίζουν σήμερα την πρώτη τους ωριμότητα, έχουν μια τάση να επιστρέψουν στο συλλογικό, υπό την έννοια ότι σπεύδουν να τοποθετήσουν τη δράση τους μέσα σε λιγότερο ή περισσότερο κρίσιμα ιστορικά συμφραζόμενα. Ο ιστορικός περίγυρος, αρκούντως εξατομικευμένος, αλλά και προβεβλημένος σ’ ένα σύγχρονο πολιτικό περιβάλλον, καταλήγει έτσι στο χείλος ενός πελώριου κοινωνικοπολιτικού βαράθρου, εντός του οποίου αργοσαλεύουν η βία και ο διωγμός. Στα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που μετατρέπονται σε πρώτη ποιητική ύλη μπορούμε να συμπεριλάβουμε την Οκτωβριανή Επανάσταση, τον ισπανικό Εμφύλιο, τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και το σημερινό σκηνικό πολιτικής αναταραχής, από τους μετανάστες και τους άστεγους της Ευρώπης μέχρι τον κατατρεγμό των ανθρώπων στη Μέση Ανατολή. Οσο για την ποιητική αφήγηση, είναι πολύπτυχη και πολυπρόσωπη, διακειμενική και παιγνιώδης, ειρωνική και κρυπτική. Ο Σταμάτης Πολενάκης έχει διακριθεί ευσχήμως με τα ποιητικά του βιβλία σε αυτό το πεδίο και η πρώτη του πεζογραφική προσπάθεια, με το μυθιστόρημα Η πάλη με τον Αγγελο, παραπέμπει σαφώς στη θητεία του στην τέχνη της ποίησης, προεκτείνοντας και ενισχύοντας με διαφορετικά πλέον μέσα τη γραμμή της.
Γράφοντας για τους Δαιμονισμένους του Ντοστογέφσκι, και πιάνοντας από την αρχή τη συζήτηση για τις αντιδράσεις του ρώσου μυθιστοριογράφου έναντι του μηδενιστικού πνεύματος της τρομοκρατίας, ο Πολενάκης διανοίγει ποιητικά τον αφηγηματικό του χρόνο (υπερβαίνει συμπεριληπτικά τα στεγανά του), συγκεράζοντας στο εσωτερικό του τα πιο διαφορετικά πρόσωπα και τις πιο διαφορετικές εποχές: από τον Σεργκέι Νετσάγεφ, τον Μιχαήλ Μπακούνιν, τον ρωσικό αναρχισμό, τη Μαρίνα Τσεβετάγεβα και τις δίκες της Μόσχας μέχρι τη δολοφονία του Τρότσκι στο Μεξικό, τη Συμφωνία της Γιάλτας, τη γενοκτονία των Αρμενίων, τον ελληνικό Εμφύλιο, την εξέγερση των χωρικών υπό τον Τόμας Μίντσερ στη Γερμανία των αρχών του 16ου αιώνα, τη Χιροσίμα και τον Ψυχρό Πόλεμο. Το κοινό στοιχείο που εγκαθίσταται στο υπέδαφος αυτού του κατά τα άλλα εξαιρετικά ετερογενούς υλικού είναι η επαγγελία της εκ των προτέρων χαμένης επανάστασης, η πολιτική αδυναμία ή και η υπαρξιακή παραλυσία της Αριστεράς όταν καλείται να ξεθεμελιώσει έναν ούτως ή άλλως παραστρατημένο και αμαρτωλό κόσμο. Θύμα και θύτης αυτού του κόσμου, ο δαιμόνιος και δαιμονικός Σταυρόγκιν θα επισκεφθεί ως λογοτεχνικό φάντασμα τον Ντοστογέφσκι στην Πάλη με τον Αγγελο, ενώ ο Αγγελος της Ιστορίας του Βάλτερ Μπένγιαμιν θα στοιχειώσει την αφήγηση με τους δικούς του μυστικιστικούς δαίμονες: κάθε βήμα της Ιστορίας προς τα εμπρός θα πρέπει να θεμελιωθεί στις σορούς των νεκρών οι οποίοι θυσιάστηκαν για χάρη του.
Για να χτίσει το ιστορικό του παλίμψηστο, και για να δώσει μιαν αντιθετική ενότητα όχι μόνο στους πολλαπλούς χρόνους οι οποίοι το αποτελούν αλλά και στο πολυμερισμένο του νόημα, ο Πολενάκης χρησιμοποιεί τους πιο διαφορετικούς τόνους και ρυθμούς: ξηρή, καταλογάδην περιγραφή των γεγονότων, οργίλη, απεγνωσμένη και ταυτοχρόνως λυγμική έκφραση, δεξιοτεχνικά αφανείς παραπομπές στη ρωσική μυθιστορηματική παράδοση του 19ου αιώνα, εσκεμμένες φραστικές εμμονές και επαναλήψεις, ύφος μαρτυρίας όπως το συναντάμε στις διηγήσεις για τις γενοκτονίες, καθώς και βιβλικές ή και αμιγώς αποκαλυψιακές αναφορές. Δεν ξέρω πόσο απαραίτητη για τη γενικότερη οικονομία του βιβλίου είναι η έκταση των τελευταίων (πόσο ουσιαστικό βάρος αποσπάται από τον όγκο τους), μιλώντας παρ’ όλα αυτά για το σύνολο, οφείλω να πω ότι ο συγγραφέας όχι μόνο χειρίζεται χωρίς δυσκολίες την πανσπερμία γεγονότων, ιδεών και αισθημάτων που συστεγάζει ο λόγος του, αλλά και την κυβερνά με ένα είδος σιδερένιας γροθιάς η οποία ουδόλως παραμερίζει την ποιητική του αγωγή και ευαισθησία.
Σταμάτης Πολενάκης,
Η πάλη με τον Αγγελο,
Εκδόσεις Ενύπνιο,
σελ. 176, τιμή 12,22 ευρώ
