Οι φιλόδοξες εξαγγελίες για… ιδεώδη μηχανισμό δασοπυρόσβεσης και άμεσες κατασβέσεις πυρκαγιών, οι «αόρατοι» δασοκομάντος, οι μοιραίες παραλείψεις που κατέκαψαν και τα δάση στα Βίλια, τα δικαστικά δεδομένα στην έρευνα για τον καταλογισμό ευθυνών για τις πύρινες καταστροφές και οι αποκαλυπτικές συγκρίσεις με τις φωτιές σε άλλες χώρες καταγράφονται από «Το Βήμα της Κυριακής» μέσα από τις απαντήσεις στα 10 πλέον κρίσιμα ερωτήματα για τον εφετινό πύρινο όλεθρο.
1 Τι συμβαίνει τελικά αυτό το καταστροφικό καλοκαίρι όπου όποια σχεδόν πυρκαγιά αρχίζει – όπως η τελευταία στα Βίλια που κατέκαψε 100.000 στρέμματα δάσους – δεν σταματά, παρότι δεν υπάρχουν άνεμοι;
Ασφαλώς υπάρχει πρωτοφανής ξηρασία λόγω και της κλιματικής αλλαγής, ενώ και σε άλλες χώρες ο περιορισμός των πυρκαγιών είναι εξαιρετικά δυσχερής. Ωστόσο έχουν γίνει και αρκετά λάθη. Πρώτα απ’ όλα φαίνεται να υπήρχε αιφνιδιασμός της Πυροσβεστικής με αυτές τις πυρκαγιές-μαμούθ α λα Καλιφόρνια, οι οποίες παίρνουν τεράστια έκταση λόγω του καύσωνα και συνεπώς της μηδαμινής υγρασίας στο έδαφος (της τάξης του 8%). Δεν υπήρξε έγκαιρη παρέμβαση τα πρώτα λεπτά, οι επίγειες δυνάμεις δεν έχουν τις δυνατότητες να επιχειρούν μέσα στο δάσος και οι πολυδιασπασμένες εναέριες δυνάμεις ρίχνουν τουλάχιστον 5.000-6.000 τόνους νερού κάθε ημέρα χωρίς νόημα αφού, χωρίς αρωγή στο έδαφος, οι φλόγες ξαναφουντώνουν. Αυτό συνέβη και στο όρος Πατέρας, όπου δημιουργήθηκε μέτωπο δεκάδων χιλιομέτρων, στο Τατόι, αλλά και στη Βόρεια Εύβοια. Με κύριο πρόβλημα τις μοιραίες αναζωπυρώσεις λόγω κυρίως λαθών πυροσβεστών, όπως φαίνεται να συνέβη στη Βαρυμπόμπη τη δεύτερη ημέρα, αλλά και στα Βίλια, όπου όμως το πύρινο μέτωπο δεν είχε τότε συρρικνωθεί.
2 Με ποιον τρόπο αποτυπώνεται αριθμητικά αυτή η δραματική μεταβολή, με τις φωτιές που όταν αρχίζουν… δεν σβήνουν;
Υπάρχει μια σαφής σύγκριση αριθμητικών δεδομένων. Από το 2008 έως το 2020 ο μέσος όρος αποτεφρωμένων εκτάσεων στις επονομαζόμενες «μεγάλες πυρκαγιές» ήταν 6.024 στρέμματα και το 2021 αυτός ο μέσος αριθμός κατεστραμμένης δασικής έκτασης σε κάθε εφετινή μεγάλη πυρκαγιά έφτανε τα 20.120 στρέμματα, δηλαδή αύξηση της τάξης του 333% εφέτος.
3 Το ίδιο μεγάλες καταστροφές, λόγω της κλιματικής αλλαγής, του καύσωνα και της ξηρασίας, δεν γίνονται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στη γειτονική Τουρκία;
Οχι. Η Ελλάδα, αν συνυπολογιστεί και η έκτασή της, έχει μακράν το πιο καταστροφικό καλοκαίρι από πλευράς δασικών πυρκαγιών, ενώ είναι τρίτη ως προς τον απόλυτο αριθμό αποτεφρωμένων στρεμμάτων μετά την Ιταλία και την Τουρκία, με την οποία έχει μικρή διαφορά στις συνέπειες των πύρινων μετώπων. Σύμφωνα λοιπόν με αναλυτική καταμέτρηση – και ανάλυση – από τον πρώην υπαρχηγό της Πυροσβεστικής κ. Ανδριανό Γκουρμπάτση, στη χώρα μας σε 63 σχετικά μεγάλες δασικές πυρκαγιές κάηκαν 1.264.040 στρέμματα δασικών εκτάσεων, με μέσο όρο 120.530 στρέμματα τα προηγούμενα χρόνια. Στην Ιταλία (κυρίως στη Σικελία), με υπερδιπλάσια έκταση από την Ελλάδα, οι καταστροφές ανήλθαν σε 1.813.000 στρέμματα καμένης δασικής γης, ενώ στην Τουρκία (με εξαπλάσια έκταση από τη χώρα μας) κάηκαν 1.481.000 στρέμματα δάσους. Η μεγαλύτερη πύρινη λαίλαπα υπήρξε στην Αττάλεια, όπου σημειώθηκε καταστροφή 550.000 στρεμμάτων δάσους, όπως στη Βόρεια Εύβοια. Ο μέσος όρος καμένων εκτάσεων στην Τουρκία τα προηγούμενα χρόνια ήταν 320.530 στρέμματα. Στη Γαλλία (με πενταπλάσια έκταση σε σχέση με την Ελλάδα) έχουν αποτεφρωθεί 312.090 στρέμματα δάσους, στην Πορτογαλία 238.110 στρέμματα και στην Ισπανία (με έκταση τετραπλάσια από την Ελλάδα) παραδόθηκαν στις φλόγες περίπου 312.090 στρέμματα δασών. Στη Ρουμανία έχουν αποψιλωθεί 216.580 στρέμματα δάσους, στην Κύπρο 56.690 στρέμματα (πενταπλάσια του μέσου όρου προηγουμένων ετών), στην Κροατία 82.010 και στην Αλβανία 227.950, όταν ο μέσος όρος άλλες χρονιές ήταν 90.750 στρέμματα.
4 Είναι αλήθεια ότι αυτό το καλοκαίρι εξελίσσεται στο πιο δραματικό από πλευράς δασικών πυρκαγιών για την Αττική;
Είναι αληθές. Γιατί εφέτος κάηκαν περίπου 330.000 στρέμματα των πλέον συμπαγών δασικών όγκων και «πνευμόνων» στην Αττική, δηλαδή στην Πάρνηθα – Τατόι, στα Γεράνεια Ορη και στο όρος Πατέρα (περιοχή Βιλίων, Μάνδρας, Οινόης). Το 1995 και το 1998 είχε αποτεφρωθεί το δάσος της Πεντέλης (στην πρώτη πυρκαγιά κάηκαν 110.000 στρέματα δάσους και στη δεύτερη περίπου 90.000), το οποίο δεν μπορεί έκτοτε να αναγεννηθεί. Ακόμα, το 2007 κάηκαν τα 70.000 στρέμματα του ελατοδάσους στην Πάρνηθα, ενώ το 2009 κάηκαν 210.000 στρέμματα στο Γραμματικό, στο Καπανδρίτι, στη λίμνη Μαραθώνα και αλλού, χωρίς όμως να πλήττονται τόσης έκτασης πυκνά περιαστικά δάση της πρωτεύουσας.
5 Ποιος φταίει για αυτά τα λάθη στις προσπάθειες δασοπυρόσβεσης;
Αρχικά φαίνεται να μη συνεκτιμήθηκε σωστά σε πολιτικό και υπηρεσιακό επίπεδο η επικινδυνότητα αυτού του καλοκαιριού. Και είναι ενδεικτικές οι δηλώσεις τον Μάρτιο του 2021 σε σύσκεψη – με την παρουσία των αρμόδιων υπουργών κ.κ. Νίκου Χαρδαλιά και Μιχάλη Χρυσοχοΐδη – για την αντιπυρική περίοδο ότι «η Πολιτική Προστασία είναι εδώ, η Πυροσβεστική είναι εδώ, η προσπάθεια που γίνεται είναι συνολική. Και το αποτέλεσμα θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα είναι αυτό που πρέπει για τη διαφύλαξη της ανθρώπινης ζωής και περιουσίας, καθώς και του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας μας».
Υπήρξαν ακόμα δηλώσεις ότι «στην πρώτη γραμμή του αντιπυρικού μηχανισμού βρίσκονται και οι επίγειες δυνάμεις, οι οποίες αριθμούν εφέτος 820 δασικά περίπολα στο σύνολο της επικράτειας, όταν πέρυσι ήταν 764».
Ανάμεσα στις περιοχές υψίστης επικινδυνότητας ήταν η Βαρυμπόμπη, το Τατόι, η Ιπποκράτειος Πολιτεία, το Αλεποχώρι και η ευρύτερη περιοχή Βιλίων – Πόρτο Γερμενού, μεγάλα τμήματα των οποίων παραδόθηκαν στις φλόγες. Ακόμα υπήρξαν αισιόδοξες δηλώσεις σε σχέση με τη χρήση 71 μέσων αεροπυρόσβεσης (Canadair, ελικόπτερα, αμφίβια αεροπλάνα, Beriev κ.ά.). Ωστόσο στην «καυτή» περίοδο των τελευταίων ημερών σχεδόν όλα αυτά καταργήθηκαν στην πράξη. Αυτή η αισιοδοξία και η εξωραϊσμένη εικόνα που είχε δοθεί στο Μέγαρο Μαξίμου δημιουργούν τώρα σημαντικούς προβληματισμούς στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Με πολιτικούς παράγοντες της Κατεχάκη να σημειώνουν ότι όπως είναι διαμορφωμένοι οι πυκνοί δασικοί όγκοι σε πολλά σημεία της χώρας μας «ήταν αδύνατο να γίνει κάτι καλύτερο» καθώς και ότι «είναι ευτύχημα που δεν υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες».
6 Μόνο σε αυτές τις αισιόδοξες προαναγγελίες και εκτιμήσεις και στον «φιλόδοξο» σχεδιασμό σταματούν τα λάθη στη διαχείριση των εφετινών πυρκαγιών;
Οχι. Υπήρχαν και επιμέρους επιχειρησιακά λάθη σε αναζωπυρώσεις πυρκαγιών, στις πολυδιασπάσεις των πυροσβεστικών δυνάμεων, σε προτεραιότητες που δόθηκαν σε πύρινες καταστροφές (στο Τατόι, στην Αρχαία Ολυμπία αλλά και στην Κερατέα, όταν άρχισε να καίγεται το πυκνό δάσος βορείως των Μεγάρων, κ.λπ.), στις υποτιμήσεις άλλων (Βόρεια Εύβοια, Λακωνία). Επιπλέον στελέχη του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης σημειώνουν ότι υπάρχει «ασφυκτικός έλεγχος» των επιλογών της Πυροσβεστικής από πολιτικούς παράγοντες. Καθώς και ότι παρουσιάζεται έλλειμμα ηγετικών ικανοτήτων σε ορισμένους υψηλόβαθμους αξιωματικούς, για τους οποίους υπήρχαν εισηγήσεις να μείνουν στη θέση τους από στελέχη της Πολιτικής Προστασίας ή της λεωφόρου Κατεχάκη. Σημειώνουν ενδεικτικά για τη «σύγχυση» των ρόλων ότι ο αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος κ. Στέφανος Κολοκούρης, ο οποίος είναι κατηγορούμενος για καθυστερημένη άφιξη στο Μάτι το 2018, εξακολουθεί να κατευθύνει επίγειες και εναέριες δυνάμεις τριγυρνώντας στα μέτωπα της φωτιάς. Μη έχοντας την εικόνα των συντονιστικών ελικοπτέρων, τα πλήρη δεδομένα από τα μέτωπα των πυρκαγιών που εκτείνονται σε δεκάδες χιλιόμετρα ή ακόμα και τι συμβαίνει σε άλλες πυρκαγιές σε άλλα σημεία της χώρας. Αφήνοντας τον συνολικό σχεδιασμό σε άλλα πρόσωπα.
7 Τελικά η Πυροσβεστική Υπηρεσία κάνει το «καλύτερο δυνατόν» και προχωρεί σε «συγκινητικές, ηρωικές προσπάθειες», όπως λένε πολλοί πολίτες, ή είναι «αδιάφορη και αδρανής», όπως καταγγέλλουν κάποιοι άλλοι;
Πράγματι, τα πληρώματα της Πυροσβεστικής προσανατολίζονται στην προστασία των κατοικιών μέσα σε δασικές εκτάσεις ή στη δημιουργία «γραμμών αμύνης» σε δρόμους, όπως φάνηκε και στην περιοχή των Βιλίων. Πράγματι, υπάρχουν πληρώματα πυροσβεστικών οχημάτων που υπερβάλλουν εαυτούς, προχωρούν σε υπεράνθρωπες προσπάθειες κ.λπ. επιχειρώντας να κατασβήσουν τμήματα των πυρκαγιών με ρίψεις νερού από κοντά. Ωστόσο υπάρχουν πολλοί πυροσβέστες με κακή νοοτροπία και σχετική «παθητική» στάση που προχωρούν σε διεκπεραιωτικές κινήσεις. Είναι ενδεικτικές οι καταγγελίες κατοίκων σε χωριά της Αρκαδίας ότι πληρώματα διερχόμενων πυροσβεστικών οχημάτων δεν τους βοήθησαν να σβήσουν φωτιά στα σπίτια τους γιατί δεν είχαν σχετικές άνωθεν εντολές και κατευθύνονταν αλλού.
8 Θα αποδοθούν ευθύνες για τα λάθη που οδήγησαν, μαζί με τις πρωτοφανείς δυσμενείς καιρικές συνθήκες, σε αποτέφρωση του δασικού πλούτου της χώρας;
Μετά και από σχετική παραγγελία της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου πραγματοποιείται σχετική έρευνα από την Εισαγγελία Πρωτοδικών, η οποία εξετάζει κυρίως το ζήτημα της έναρξης και της αναζωπύρωσης της πυρκαγιάς στη Βαρυμπόμπη, τη διαθεσιμότητα εναέριων μέσων εκείνες τις κρίσιμες ώρες και την πολυδιάσπαση των πυροσβεστικών δυνάμεων που οδήγησε στην καταστροφή της Βόρειας Εύβοιας. Οι έρευνες έχουν ομοιότητες όσον αφορά την πρώτη επέμβαση της Πυροσβεστικής ή την αρχική διαχείριση των εναέριων μέσων με αυτές που οδήγησαν στην εκατόμβη νεκρών στο Μάτι το 2018 αλλά και στην Ηλεία το 2007. Ακόμα, ο έλεγχος ορισμένων μοιραίων αναζωπυρώσεων στην Αττική, στις οποίες αναφέρθηκε προσφάτως και ο κ. Νίκος Χαρδαλιάς, παραπέμπει σε δικαστικές έρευνες για αναζωπυρώσεις και έλλειψη ελέγχου σε καταστροφικές πυρκαγιές στο Ξυλόκαστρο το 2000, στα Κύθηρα το 2017 και στο Γραμματικό το 2009, όπου όμως δεν υπήρξαν καταδίκες πυροσβεστών. Προβληματικό σε αυτές τις έρευνες είναι ότι δεν μπορεί εύκολα, μέσα στα χαώδη πύρινα μέτωπα, να στοιχειοθετηθούν ευθύνες (διά παραλείψεων και αμελειών) αξιωματικών για αυτές τις αναζωπυρώσεις. Καθώς και ότι ερευνώνται αρκετές καταστροφικές πυρκαγιές μαζί, γεγονός που καθιστά σύνθετη και χρονοβόρα την αναζήτηση ευθυνών. Επιπλέον, δεν φαίνεται να έχουν οριστεί ειδικοί ερευνητές πραγματογνώμονες εντός και εκτός Πυροσβεστικής που θα διευκόλυναν το δικαστικό έργο.
9 Τι συμβαίνει με τους πολυσυζητημένους «δασοκομάντος» στην Ελλάδα, αντίστοιχους με αυτούς που διαθέτουν η Ρουμανία, η Ουκρανία και άλλες χώρες;
Το μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη μιας ειδικά εκπαιδευμένης επιχειρησιακής ομάδας-κομάντο της Πυροσβεστικής, όπως έχουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που θα μπαίνει μέσα στα σημεία «πυρός» στα δάση για να συρρικνώνει το πύρινο μέτωπο. Στην Πυροσβεστική υπάρχουν το επονομαζόμενο «μηχανοκίνητο τμήμα» με 250 πυροσβέστες, περίπου 1.200 πυροσβέστες που ανήκουν στα επονομαζόμενα «πεζοπόρα» τμήματα και άλλοι περίπου 250 πυροσβέστες στα «αερομεταφερόμενα τμήματα» που έχουν αυτό το καθήκον εισβολής στην «καρδιά της φωτιάς». Ωστόσο αυτό μένει, σύμφωνα και με επιτελείς της Κατεχάκη με τους οποίους επικοινώνησε «Το Βήμα της Κυριακής», κενό γράμμα. Είναι ενδεικτικό ότι λίγες ώρες μετά τις εξαγγελίες του πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη για δημιουργία μιας τέτοιας ομάδας «άμεσης επέμβασης» το Πυροσβεστικό Σώμα παρουσίασε ένα βίντεο από την… άγνωστη δράση μιας ολιγομελούς ομάδας «Helitack» που – σύμφωνα με το βίντεο κάποιας δοκιμαστικής αποστολής – προσεγγίζει με ελικόπτερο ένα δυσπρόσιτο σημείο όπου έχει ξεσπάσει φωτιά και τη σβήνει. Με μοναδική διαφορά ότι μέχρι τις πρόσφατες εξαγγελίες του Πρωθυπουργού ουδείς είχε αναφερθεί στην ύπαρξή της και στις… μυστηριώδεις αποστολές της. Οπως ζητούμενο είναι αν προχώρησαν σε οποιαδήποτε σχετική «αποστολή» στα ανεξέλεγκτα πύρινα μέτωπα στο όρος Πατέρας.
10 Τελικώς τι συμβαίνει με τα εναέρια μέσα; Είναι επαρκή ή γίνονται λάθη στη διαχείρισή τους;
Υπάρχουν εναέρια μέσα όπως τα 21 ενοικιαζόμενα ελικόπτερα μεσαίου και βαρέος τύπου που μπορεί να μεταφέρουν μέχρι επτά τόνους νερού με γρήγορη υδροληψία και πολλαπλές ρίψεις στην ίδια πτήση, με ειδική διαμόρφωση του πιλοτηρίου ώστε να έχουν καλή οπτική επαφή με τις φλόγες, τα οποία θεωρούνται εξαιρετικά αποτελεσματικά, με έμπειρα πληρώματα. Επιπλέον σχετικά αποτελεσματικά θεωρούνται τα σχετικά ευέλικτα 15 Canadair, τα οποία όμως έχουν μια μέση διαθεσιμότητα 8-11 αεροσκαφών λόγων βλαβών, συντηρήσεων κ.λπ., ενώ δεν μπορούν να απογειωθούν όταν έχει ισχυρούς ανέμους ή μεγάλες θερμοκρασίες. Ακόμα, βελτιώθηκαν η αποτελεσματικότητα και η «ευστοχία» του ρωσικού Beriev που ρίχνει 12 τόνους νερού και στο οποίο τοποθετήθηκαν τις τελευταίες ημέρες έμπειροι έλληνες συντονιστές για να διορθωθούν αρχικές ελλείψεις. Ωστόσο απογοήτευση προκάλεσαν (όπως και την περίοδο 1998-2000 που είχαν ξανασταλεί στην Ελλάδα) τα θηριώδη ρωσικά Ιλιούσιν. Και αυτό όχι μόνο γιατί δημιουργούν αναστάτωση στην κίνηση άλλων εναέριων μέσων δασοπυρόσβεσης και παραλίγο να προκαλέσουν αεροπορική τραγωδία προ μερικών ημερών στα Βίλια. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι ρίχνουν χωρίς… νόημα, ύστερα από πολύωρη υδροληψία με υδροφόρες στο «Ελευθέριος Βενιζέλος», 40 τόνους νερού από ύψος περίπου 60-70 μέτρων, με αποτέλεσμα λόγω εξάτμισης να μη φτάνει στο έδαφος ούτε… σταγόνα.
Τεράστια η οικολογική καταστροφή στα Βίλια
Για πέντε μέρες, μέχρι το βράδυ της Παρασκευής, μαινόταν η φωτιά στα Βίλια που ξέσπασε το απόγευμα της Δευτέρας. Το όρος Πατέρας παραδόθηκε στις φλόγες σε ένα μέτωπο 20 χιλιομέτρων, με την οικολογική καταστροφή να είναι τεράστια αφού έγιναν στάχτη πάνω από 80.000 στρέμματα παρθένου δάσους. Στο πέρασμά της η φωτιά κατέκαψε ή προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε σπίτια τα οποία ήταν σε απόσταση από τους οικισμούς και μέσα στο δάσος, στο τόξο Οινόη, Καραούλι, Αγιος Γεώργιος, Παλαιοχώρι, ΤΙΤΑΝ. Οι κάτοικοι έχουν αρχίσει να μετρούν τις πληγές τους ενώ η αναλυτική καταγραφή θα γίνει με το σβήσιμο της φωτιάς.
