Πολλοί στοχαστές και η πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων περιλαμβάνουν την κλιματική αλλαγή στα τρία σοβαρότερα προβλήματα του κόσμου μας. Η κοινή γνώμη, απασχολημένη κάθε φορά με τρέχοντα ζητήματα, όπως οι οικονομικές δυσκολίες ή η πανδημία, τείνει να θυμάται το κλίμα όταν συμβαίνουν έντονα και ασυνήθιστα καιρικά φαινόμενα. Οι βιώσιμες λύσεις, λόγω μεγάλης διάρκειας και βραδείας εξέλιξης του προβλήματος, θα απασχολήσουν επί πολλές δεκαετίες τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας. Γι’ αυτήν τη μείζονα αλλαγή που συμβαίνει στον κόσμο μας, η σωστή εκπαίδευση είναι απαραίτητη σε πολλά επίπεδα: οι επιστήμονες πρέπει να διερευνήσουν σε βάθος τον πολύπλοκο μηχανισμό της, οι πολίτες να αποκτήσουν μια απλή σαφή αντίληψη του φαινομένου, μια ευρύτατη πλειοψηφία να αποδεχθεί τις αναγκαίες μεταβολές στη ζωή μας, π.χ. στην παραγωγή και εξοικονόμηση ενέργειας.
Πριν χρόνια, σε μια πανευρωπαϊκή συνάντηση για το κλίμα και τους υδατικούς πόρους, οι συμμετέχοντες από Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία και Ελλάδα θεωρούσαν προτεραιότητα τη συζήτηση για την ξηρασία και την ερημοποίηση των εδαφών, αφού, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, αυτές ήταν οι κύριες απειλές από την αλλαγή κλίματος. Με έκπληξη είδαν τους συναδέλφους τους από Ολλανδία, Γερμανία, Τσεχία και Σκανδιναβικές χώρες να μιλούν κυρίως για κινδύνους από τις πλημμύρες. Φυσικά, όλοι είχαν δίκιο. Η κλιματική αλλαγή, ανάλογα με τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, προκαλεί διαφορετικές απειλές. Φέρνει άνοδο θαλάσσιας στάθμης, βίαια καιρικά φαινόμενα, λιώσιμο πάγων, καύσωνες, πυρκαγιές, πλήγματα σε δάση και βιοποικιλότητα κ.λπ.
Είναι σίγουρο ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή; Η επιστήμη ποτέ δεν επαληθεύεται οριστικά, μπορεί μόνο να διαψεύδεται. Οι εξηγήσεις της για πολύπλοκα φαινόμενα δεν παρέχουν βεβαιότητες αλλά μόνο πιθανότητες. Γνωρίζουμε ότι παρατηρούνται φυσικές διακυμάνσεις του κλίματος, όπως περιοδικοί παγετώνες λόγω ιδιομορφιών περιφοράς της Γης και διαταραχές λόγω εκρήξεων ηφαιστείων. Σύμφωνα όμως με τα δεδομένα και τις εκτιμήσεις των ειδικών επιστημόνων, υπάρχει επιπλέον, με πιθανότητα άνω του 90%, μια παγκόσμια θέρμανση, που οφείλεται στις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Βέβαια, ο μέσος άνθρωπος αποζητά βεβαιότητες, δεν τα πάει καλά με τις έννοιες των πιθανοτήτων. Εντυπωσιασμένος από έντονα φαινόμενα, όπως ο παρατεταμένος καύσωνας, οι καταστροφικές πλημμύρες στη Γερμανία ή ο επικίνδυνος κυκλώνας Ιανός του περασμένου Σεπτεμβρίου, αναρωτιέται αν οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Η επιστήμη δεν απαντά κατηγορηματικά ναι, εκτιμά όμως ότι τέτοια φαινόμενα θα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά και θα είναι όλο και πιο έντονα.
Οι κλιματο-σκεπτικιστές, αρνητές της κλιματικής αλλαγής, είναι λίγοι στον επιστημονικό χώρο και στην κοινή γνώμη. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν οι αγωνιζόμενοι κατά των ανεμογεννητριών. Οπως συμβαίνει και με τους αντιεμβολιαστές, θορυβώδεις μειονότητες ξεσηκωμένες από ανορθολογικές, αντισυστημικές ή, ενίοτε, ιδιοτελείς απόψεις καθυστερούν δράσεις βασισμένες στην επιστήμη και αναγκαίες για την ανθρωπότητα. Το κυριότερο κλιματο-σκεπτικιστικό επιστημονικό επιχείρημα επικαλείται την αδύναμη συσχέτιση μεταξύ ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα και παγκόσμιας θερμοκρασίας, σε διάστημα εκατομμυρίων ετών. Η πολυπλοκότητα του κλιματικού συστήματος δεν έχει επιτρέψει ακόμα μια ικανοποιητική εξήγηση. Πάντως, η συντριπτική πλειονότητα των ειδικών έχει πεισθεί ότι υπάρχει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή και πρέπει να αντιμετωπισθεί άμεσα. Μήπως όμως, και αν δεν υπήρχε, θα ήταν καλό να την εφεύρουμε; Πράγματι, ο μετριασμός των αερίων εκπομπών θα έχει ένα αρχικό κόστος αλλά πολλά μελλοντικά οφέλη. Δίνει ισχυρή ώθηση στην καινοτομία και ανανεώνει την οικονομία, ελαττώνει την ατμοσφαιρική ρύπανση και τον θόρυβο στις πόλεις, αξιοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με δωρεάν εγχώρια πρώτη ύλη, μειώνοντας την εξάρτηση από ασταθείς ή εχθρικές αγορές ορυκτών καυσίμων. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, βλέποντας τα σοβαρά οικονομικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα, πρωτοπορεί στον παγκόσμιο πολιτικό και τεχνολογικό ανταγωνισμό για μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, ενώ ο ιδιωτικός τομέας, βλέποντας νέες προοπτικές, σπεύδει να επενδύσει.
Πρόκειται για εξαιρετικά πολύπλοκο στοίχημα των επόμενων δεκαετιών. Σε κάθε κοινωνία, ιδιαίτερα στις δημοκρατικές, θα χρειασθεί η αδιάκοπη υποστήριξη από τους πολίτες. Επομένως, είναι προτεραιότητα η συνεχής εκπαίδευση και ενημέρωσή τους: προχωρημένη έρευνα του κλιματικού συστήματος, καινοτόμες τεχνολογίες για βελτιωμένα εργαλεία παραγωγής, αύξηση της εμπιστοσύνης στη σοβαρή επιστήμη, ανατροπή μακρόχρονων συνηθειών και αποδοχή του νέου ενεργειακού μοντέλου και της κυκλικής οικονομίας, πρακτική προσαρμογή σε καταστάσεις που θα προκαλέσει η μετριασμένη μεν, αλλά αναπόφευκτη αλλαγή κλίματος.
Ο κ. Κίμων Χατζημπίρος είναι ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, διδάσκει Οικολογία και Περιβαλλοντική Πολιτική.
