Εν χορδαίς και οργάνω

Πλησιάζουμε στην είσοδο του μεγαλοπρεπούς Καθεδρικού Ναού του Αγίου Γεωργίου στην Ανω Σύρο. Εκεί μας υποδέχεται ο Χάρης Βεκρής, ο εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου «ΑΝΩ», του φεστιβάλ που έγινε η αιτία να ηχήσει, μετά από σιγή δεκαετιών, το εκκλησιαστικό όργανο του ναού. Η ιστορία του είναι μακρά και ενδιαφέρουσα. Κατ’ αρχάς γιατί πρόκειται για το αρχαιότερο εκκλησιαστικό όργανο που λειτουργεί σήμερα στην Ελλάδα. Κατασκευάστηκε το 1888 και δωρίστηκε την ίδια χρονιά από τον Πάπα Λέοντα ΙΓ’ στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Διονυσίου των Αθηνών, όπου και ανήκε έως το 1951, μέχρι που ο επίσκοπος Γεώργιος Ξενόπουλος φρόντισε και το έφερε στη Σύρο.

Ενα φεστιβάλ γεννιέται

Το φεστιβάλ «ΑΝΩ» γεννήθηκε το 2017 και αποτελεί ουσιαστικά παιδί τριών ανδρών: του καθηγητή και σολίστα εκκλησιαστικού οργάνου Χρήστου Παρασκευόπουλου, ο οποίος και ανέλαβε τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του φεστιβάλ, του οργανίστα του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Γεωργίου στην Ανω Σύρο Γιάννη Ρούσσου, αλλά και του πάντα ανήσυχου καλλιτεχνικά Χάρη Βεκρή, ο οποίος και εκτελεί χρέη εκτελεστικού διευθυντή του φεστιβάλ. Οι τρεις τους αποφάσισαν να επισκευάσουν το «παροπλισμένο» εκκλησιαστικό όργανο. «Και δεν θα είχαμε καταφέρει τίποτα αν δεν είχαμε την πλήρη υποστήριξη του Καθολικού Επισκόπου Σύρου, Θήρας και αποστολικού τοποτηρητή της Καθολικής Επισκοπής Κρήτης, π. Πέτρου Στεφάνου, που αγκάλιασε την ιδέα» μας λέει σήμερα ο Χάρης Βεκρής. «Εκείνος διέθεσε χρήματα ώστε να γίνει μία πρώτη επισκευή του οργάνου και δειλά-δειλά το 2016 πραγματοποιήσαμε την πρώτη μας συναυλία. Η ανταπόκριση του κοινού ήταν ανέλπιστη. Ετσι πήραμε το θάρρος να δημιουργήσουμε από το μηδέν ένα φεστιβάλ με στόχο την ανάδειξη του εκκλησιαστικού οργάνου αυτού του ναού και παράλληλα την αναζωογόνηση του μεσαιωνικού οικισμού της Ανω Σύρου. Απευθυνθήκαμε λοιπόν στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Με μία σημαντική δωρεά του κατορθώσαμε και προχωρήσαμε τελικώς σε μία σοβαρή ανακατασκευή του οργάνου. Ενα συνεργείο ταξίδεψε ειδικά από την Ιταλία στη Σύρο και για τρεις εβδομάδες δούλεψε εντατικά. Το όργανο διαλύθηκε εις τα εξ ων συνετέθη και επισκευάστηκε».

Μπαχ και Bohemian Rhapsody

To φεστιβάλ από την πρώτη στιγμή αγκαλιάστηκε από το κοινό. «Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που αποφασίσαμε να εκτείνεται σε όλο το έτος» αναφέρει ο Χάρης Βεκρής. «Ετσι έχουμε ουσιαστικά δημιουργήσει τρεις ακόμη κύκλους, πέραν των εκδηλώσεων τον Αύγουστο: το «ΑΝΩ ΕΑΡ» που πραγματοποιείται λίγο πριν το Πάσχα, το «ΑΝΩ ΠΡΟ» που λαμβάνει χώρα στο τέλος Ιουνίου και αφορά κάποιες προφεστιβαλικές εκδηλώσεις και τέλος το «ΑΝΩ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ». Δεν πρόκειται για μία εκδήλωση αυστηρά θρησκευτικής μουσικής. Μάλιστα πριν δύο χρόνια ένας πολωνός οργανίστας, ο Damian Skowroński, είχε έρθει με σκοπό τον αυτοσχεδιασμό πάνω σε διάσημα μουσικά θέματα της έβδομης τέχνης, όπως η  ταινία «Bohemian Rhapsody» που παιζόταν εκείνη τη χρονιά. Ναι, από το εκκλησιαστικό όργανο του ναού έχουν αντηχήσει μέχρι και μελωδίες των Queen» λέει χαμογελώντας και συμπληρώνει: «Το φεστιβάλ αναπτυσσόταν χρόνο τον χρόνο. Το 2020 μάλιστα επρόκειτο να φιλοξενήσουμε και τον ίδιο τον οργανίστα του Πάπα Φραγκίσκου. Δυστυχώς η πανδημία μάς πρόλαβε».

Και πράγματι, το περσινό καλοκαίρι οι συναυλίες του φεστιβάλ πραγματοποιήθηκαν χωρίς την παρουσία κοινού στον ναό, αλλά με απευθείας μετάδοση (live streaming). «Την ίδια στιγμή τοποθετήσαμε και οθόνες σε διαφορετικά σημεία του νησιού, για να μπορεί το κοινό να παρακολουθήσει τις συναυλίες σε ανοιχτό χώρο, τηρώντας φυσικά όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα» αναφέρει ο Χάρης Βεκρής.  «Για παράδειγμα πέρυσι στο Κίνι, καθώς ο ήλιος έδυε, άνθρωποι που λίγο πριν έκαναν το μπάνιο τους, συγκεντρώθηκαν για να ακούσουν μια συναυλία εκκλησιαστικού οργάνου, φορώντας το μαγιό τους. Και αυτό ήταν το ζητούμενο. Δεν θέλουμε ένα φεστιβάλ με «βαρύ» χαρακτήρα».

Η ιστορία του εκκλησιαστικού οργάνου

Αυτό που αγνοούν οι περισσότεροι είναι ότι οι ρίζες του εκκλησιαστικού οργάνου που κυριάρχησε στη Δυτική Ευρώπη, στην πραγματικότητα βρίσκονται στην ύδραυλη, μία εφεύρεση που γεννήθηκε στην αρχαία Αλεξάνδρεια τον 3ο π.Χ. αιώνα. Ανήκει στον Κτησίβιο, ο οποίος κατασκεύασε το πρώτο όργανο που λειτουργούσε με πεπιεσμένο αέρα, που περνούσε μέσα από ένα δοχείο νερού για την εξισορρόπηση της πίεσής του. Ο ήχος έβγαινε από μια σειρά σωλήνων με διαφορετικό ύψος. Αργότερα προστέθηκαν και άλλες παράλληλες σειρές σωλήνων, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι πολυφωνικό. Ο ήχος της ύδραυλης την έκανε δημοφιλή και μάλιστα κέρδισε τη θέση της σε θέατρα, ιπποδρόμους αλλά και στην αυτοκρατορική αυλή των Ρωμαίων. Αργότερα η ύδραυλη εγκαταλείφθηκε και ξεχάστηκε στη Δύση. Παρέμεινε όμως στην αυλή του Βυζαντίου, αποκτώντας μάλιστα τη σημασία κρατικού συμβόλου. Ηδη όμως από τον 9ο αιώνα, το βυζαντινό όργανο είχε έρθει στη Δύση, συνεχίζοντας εκεί την πορεία του, περνώντας από την κοσμική μουσική στην εκκλησιαστική.

Το πρόγραμμα συναυλιών

Το Διεθνές Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου «ΑΝΩ» θα λάβει χώρα εφέτος από 16 ως 21 Αυγούστου. Για ακόμη μία χρονιά οι συναυλίες θα πραγματοποιηθούν χωρίς την παρουσία κοινού στον ναό και θα μεταδοθούν διαδικτυακά με live streaming από τις σελίδες του Φεστιβάλ σε YouTube και Facebook. Συγκεκριμένα, η εναρκτήρια συναυλία θα δοθεί τη Δευτέρα 16 Αυγούστου και στο εκκλησιαστικό όργανο θα βρεθεί ο Bartosz Jakubczak από την Πολωνία. Μάλιστα στον εξωτερικό χώρο του ξενοδοχείου Ολύμπια στον Φοίνικα θα έχει στηθεί οθόνη προβολής, ώστε τη συναυλία να παρακολουθήσει σε ανοιχτό χώρο περιορισμένος αριθμός θεατών, με ελεύθερη είσοδο. Επίσης, στις 18 Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί συναυλία με έργα για εκκλησιαστικό όργανο και φωνή με τη συμμετοχή του οργανίστα Παύλου Τριαντάρη και της σοπράνο Σοφίας Καρβουνά. Δύο μέρες αργότερα ακολουθεί μία ακόμη συναυλία, με έργα για εκκλησιαστικό όργανο και τρομπέτα από τους καλλιτέχνες Ουρανία Γκάσιου, οργανίστα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και Δημήτρη Γκόγκα, κορυφαίο Α’ τρομπετίστα στην Κρατική ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Η τελευταία συναυλία θα πραγματοποιηθεί στις 21 Αυγούστου, με έργα για εκκλησιαστικό όργανο και γαλλικό κόρνο από την οργανίστα Γιούλη Βεντούρα και τον Αγγελο Σιωρά στο κόρνο. Μάλιστα θα μεταδοθεί ζωντανά μέσω οθόνης που θα έχει στηθεί στο προαύλιο του Ενυδρείου στο Κίνι. Σημειώνεται ότι τις συναυλίες προλογίζει ο μουσικός παραγωγός και σύμβουλος προγράμματος του φεστιβάλ «ΑΝΩ», Νίκος Κανελλόπουλος.

Την ίδια στιγμή στον προαύλιο χώρο του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Γεωργίου στην Ανω Σύρο θα φιλοξενείται έκθεση της πολωνικής πρεσβείας αφιερωμένη στην επέτειο του πρώτου σύγχρονου γραπτού Συντάγματος της Ευρώπης, το οποίο εφαρμόστηκε στην Πολωνία το 1791 και ήταν το δεύτερο στον κόσμο, μετά από εκείνο των ΗΠΑ.

Ιδιαίτερες είναι και οι αφίσες της εφετινής διοργάνωσης, που αποτελούν έργα του εικαστικού Κωνσταντίνου Καταγά. Οι τέσσερεις αφίσες μάλιστα που συνολικά θα φιλοτεχνήσει αποτελούν τα τεταρτημόρια ενός ενιαίου έργου, το οποίο θα ολοκληρωθεί στο τέλος του 2021 με την αφίσα της χριστουγεννιάτικης εκδήλωσης. «Αυτό που είναι ιδιαίτερο στις εφετινές αφίσες, είναι το ότι σχεδιάστηκαν από έναν άνθρωπο που λόγω των κινητικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει δεν μπορεί να ανέβει εδώ, στην κορυφή του λόφου της Aνω Σύρου με τα πολλά σκαλιά. Ο Κωνσταντίνος Καταγάς εμπνέεται χωρίς να έχει ο ίδιος τη δυνατότητα να ανέβει στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου και να ακούσει από κοντά το εκκλησιαστικό όργανο» αναφέρει ο Χάρης Βεκρής. «Μεγάλος και διαρκής μας στόχος είναι η εγκατάσταση ενός αναβατορίου στην πίσω πλευρά του ναού, ώστε όλοι οι συμπολίτες μας να έχουν ισότιμη πρόσβαση».

Μελλοντικά σχέδια

Πάντως οι άνθρωποι του φεστιβάλ «ΑΝΩ» δεν φαίνεται να επαναπαύονται στιγμή. Οπως μας ενημερώνουν, εγκρίθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού η επιχορήγηση του α’ μέρους του έργου ANO Digital Artistic Residence. «Ουσιαστικά πρόκειται για μία πλατφόρμα σε ψηφιακή μορφή, όπου νέοι συνθέτες μπορούν να καταθέσουν έργα τους για εκκλησιαστικό όργανο» μας εξηγεί ο Χάρης Βεκρής.

«Ο μελλοντικός μας όμως στόχος είναι, από την επόμενη κιόλας χρονιά, να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα με φιλοξενία νέων συνθετών εδώ στη Σύρο και με την καθοδήγηση από οργανίστες να γράψουν μουσική που προορίζεται για εκκλησιαστικό όργανο».

Την ίδια στιγμή ένα άλλο πρόγραμμα του φεστιβάλ προσβλέπει στην εξοικείωση και στη γνωριμία των παιδιών με το αερόφωνο αρμόνιο, με τη χρηματοδότηση αυτής της πρωτοβουλίας ήδη να έχει εγκριθεί στον άξονα της «Μελέτης, Διαφύλαξης και Ανάδειξης της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς» του υπουργείου Πολιτισμού. «Στην αποθήκη της Επισκοπής εδώ στη Σύρο έχουμε ανακαλύψει δέκα αερόφωνα αρμόνια» αναφέρει ο κ. Βεκρής. «Πρόκειται για ένα όργανο, το οποίο είναι άγνωστο στους περισσότερους στην Ελλάδα. Ο μηχανισμός του μοιάζει με αυτόν του ακορντεόν και ο ήχος σε αυτό παράγεται με φυσούνα. Στόχος μας είναι να επισκευάσουμε κάποια από αυτά τα αρμόνια με δαπάνη της Επισκοπής, γιατί αυτό το κονδύλι δεν καλύπτεται από το υπουργείο Πολιτισμού, ώστε να γνωρίσουν και αυτό το όργανο τα παιδιά μέσα από μαθήματα και ειδικές παρουσιάσεις». Την ίδια στιγμή το φεστιβάλ «ΑΝΩ» επιδιώκει και τη δημιουργία ενός ευρύτερου δικτύου φεστιβάλ εκκλησιαστικού οργάνου, τα οποία πραγματοποιούνται σε νησιά και παράκτιες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι μελωδίες ας μας πλημμυρίσουν λοιπόν!

Το φεστιβάλ «ΑΝΩ» τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής. Περισσότερα στο anofestival.gr.