Τέχνη και τεχνητή νοημοσύνη. Πόσο θα επηρεάσει η βέβαιη εφαρμογή της ΤΝ σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής μας την πιο δημιουργική έκφραση του ανθρώπου; Απευθύνθηκα στον Θεοφάνη Τάση, ο οποίος διδάσκει Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria στο Κλάγκενφουρτ της Αυστρίας, και δημιουργήσαμε ένα υβριδικό κείμενο, έναν συνδυασμό συνέντευξης και άρθρου.
Α.Σ.: Το Sudowrite είναι μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιεί ως βάση το GPT-3, την τελευταία έκδοση ενός νευρωνικού δικτύου βαθιάς εκμάθησης (deep learning) που μπορεί να δημιουργήσει αυτόματα κείμενο. Εισάγεις ένα δείγμα, όπως έκανε ο συγγραφέας Stephen Marche γράφοντας για τον «New Yorker» τους αρχικούς πέντε στίχους από το περίφημο ημιτελές ποίημα «Κούμπλα Χαν» του Σάιμον Τέιλορ Κόλεριτζ, πατάς ένα κουμπί που λέγεται «Wormhole» και ο υπολογιστής αναλαμβάνει τη συνέχεια. Στην περίπτωση, γέννησε ένα ποίημα που είναι πραγματικά. Κι εδώ τίθεται το κρίσιμο ερώτημα: Εάν οι μηχανές τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να παραγάγουν σήμερα καλά ποιήματα σε αυτό το επίπεδο (έστω και με «σκονάκι» από την αρχή τους), τι θα συμβεί στο μέλλον; Τεχνητή λογοτεχνία;
Θ.Τ.: Ισως στο μέλλον να γράφονται λογοτεχνικά αριστουργήματα από προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης, αλλά θα είναι αριστουργήματα επειδή εμείς θα τα προσλαμβάνουμε ως τέτοια, αναγνωρίζοντας τους εαυτούς μας σε αυτά ή μια έκλαμψη του άφατου. Ωστόσο για τους «συγγραφείς» τους, δεν θα σημαίνουν απολύτως τίποτα. Είναι σαν ένας Ιάπωνας που δεν μιλά ελληνικά να διαλέγει στίχους από τον Ελύτη και τον Ρίτσο τοποθετώντας τους τον έναν μετά τον άλλον. Μια αυθεντική λογοτεχνία μιας ενσυνείδητης τεχνητής νοημοσύνης, δηλαδή μια έκφραση της υπαρξιακής εμπειρίας της, θα ήταν ασύλληπτη για εμάς, όπως το ποίημα ενός δελφινιού.
Α.Σ.: Το θέατρο και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν ένα βασικό κοινό δομικό στοιχείο. Τις «δράσεις» και τις αντιδράσεις. Ενα σύνολο συμπεριφορών εισόδου – εξόδου. Οταν εκτελούμε οποιοδήποτε λογισμικό σε υπολογιστή, προκαλούμε ένα συγκεκριμένο συμβάν εκείνη τη στιγμή σε αυτόν τον χώρο. Θα μπορούσαμε να δούμε το θεατρικό έργο με αυτούς τους όρους; Ως ένα λογισμικό που εκτελείται μέσα από ένα λειτουργικό σύστημα (την παράσταση) καθώς το έργο ερμηνεύεται από ηθοποιούς στη σκηνή; Εάν ο artificial χαρακτήρας είναι η αναπαράσταση ενός «ζωντανού» όντος, τότε ίσως ο πρώτος «τεχνητός» χαρακτήρας δημιουργήθηκε πάνω στη σκηνή – στο θέατρο. Ο Αμλετ π.χ. είναι «ζωντανός» και είναι το αποτέλεσμα μιας δημιουργικής διαδικασίας που σχεδιάστηκε από τον Σαίξπηρ. Σε θεωρητικό επίπεδο λοιπόν η τεχνητή νοημοσύνη και το θέατρο συνομιλούν. Στην πράξη οι απόπειρες είναι φτωχές και ο συνδυασμός μοιάζει εκβιαστικός. Τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον;
Θ.Τ.: Είναι μια προκλητική αναλογία να σκεφτούμε το θεατρικό κείμενο ως ένα είδος λογισμικού και τους ηθοποιούς, τους τεχνικούς, τον χώρο του θεάτρου, τους θεατές ως το υλικό μέρος ενός υπολογιστή. Ομως ένα λογισμικό οφείλει να εκτελείται κάθε φορά με τον ίδιο πανομοιότυπο τρόπο, γι’ αυτό όλες οι μεταβλητές πρέπει να είναι καλώς ορισμένες. Αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε το πρόγραμμα δεν εκτελείται. Αντιθέτως ένα θεατρικό έργο ερμηνεύεται κάθε φορά από τον σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς με έναν διαφορετικό τρόπο. Πράγμα που έχει ως συνέπεια η κάθε παράσταση να είναι μοναδική. Ο Αμλετ του Ινοκέντιου Σμοκτουνόφσκι και ο Αμλετ του Δαβίδ Γουόρνερ είναι αμφότεροι συγκλονιστικοί. Ο καθένας εκφράζει τον ήρωα μέσα από τον εαυτό του, αλλά επίσης, αντίστροφα, τον εαυτό του μέσα από τον ήρωα και συγχρόνως την ανθρώπινη εμπειρία. Υπό αυτή την έννοια μελλοντικώς μια τεχνητή νοημοσύνη ίσως θα μπορεί να προσομοιώσει μια ερμηνεία, αλλά δεν θα ερμηνεύει αληθινά. Αγέννητη από πατέρα και μητέρα με σώματα, πάθη και λάθη, θα προσομοιώνει όσα εσαεί θα παραμένουν άγνωστα για εκείνη.
Α.Σ.: Τον Νοέμβριο του 2019 η μουσικός Γκράιμς έκανε μια τολμηρή πρόβλεψη. «Αισθάνομαι ότι βρισκόμαστε στο τέλος της τέχνης, της ανθρώπινης τέχνης. Μόλις εξελιχθεί η AGI (Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη), θα παράγει πολύ καλύτερη τέχνη από εμάς». Υπήρξε σφοδρή αντίδραση. Η μουσικός Ζόλα Τζίζους χαρακτήρισε την Γκράιμς «κυνικό φερέφωνο των φασιστικών προνομιούχων της Σίλικον Βάλεϊ». Μη ξεχνάμε ότι η Γκράιμς είναι η σύντροφος του Ελον Μασκ και έχουν βαφτίσει το παιδί τους «X Æ A-12»! Τεχνητή νοημοσύνη και μουσική έχουν παρελθόν. Ο Αλαν Τούρινγκ, ο παππούς της επιστήμης των υπολογιστών, κατασκεύασε το 1951 μια μηχανή γεννήτρια που παρήγαγε τρεις απλές μελωδίες. Το 2018, ο Francois Pachet κυκλοφόρησε το πρώτο ΤΝ άλμπουμ «Hello, World». Φυσικά, η δημιουργία απλών μελωδιών ή ο εντυπωσιακός λευκός θόρυβος είναι κάτι διαφορετικό από τη δημιουργία σημαντικής μουσικής. Η ΤΝ θα μπορούσε να ισοπεδώσει τη μουσική σε λειτουργικούς και γενικούς ήχους, όπου κάθε τραγούδι ακούγεται λίγο πολύ το ίδιο. Μπορεί λοιπόν η ΤΝ να παραγάγει κάποτε μουσική αντάξια κλασικών συνθετών;
Θ.Τ.: Νομίζω ότι συγκριτικά με το θέατρο που αναφέραμε νωρίτερα, οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης στη μουσική είναι μεγαλύτερες επειδή η τελευταία είναι πιο αφηρημένη. Εννοώ τη μουσική χωρίς στίχους. Θεωρώ ότι μια τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να δημιουργήσει μουσική η οποία να προκαλεί σε εμάς αισθήματα συγκίνησης, δέους και κάθαρσης, αλλά όχι εκ του μηδενός. Πιστεύω ότι θα δημιουργεί με βάση την ανθρώπινη μουσική και σε συνεργασία με τον άνθρωπο. Δυσκολεύομαι να φανταστώ μια τεχνητή νοημοσύνη εξοπλισμένη με αισθητήρες να στέκεται μπροστά από τον Δούναβη και να εμπνέεται ένα βαλς ή να βλέπει ένα κορίτσι στην Ιπανέμα και να εμπνέεται μια σάμπα. Οιονεί αθάνατη και ασώματη μια τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει ανάγκη παρηγορίας, ούτε ομορφιάς. Εμείς ωστόσο ως άνθρωποι, καθώς είμαστε θνητοί, δηλαδή πεπερασμένοι και εύθραυστοι, έχουμε ανάγκη ν’ απολαμβάνουμε την ομορφιά επειδή καθρεπτιζόμενοι σε αυτή παρηγορούμαστε αντικρίζοντας το άπειρο.
Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας.
