Τα συντάγματα των Δημοκρατιών και η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ κωδικοποιούν τις αξίες που υποστυλώνουν τις δημοκρατίες και στερεώνουν τις αξίες του ανθρωπισμού. Διατυπώνουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των πολιτών: ελευθερία, ισότητα, σεβασμό της νομιμότητας, της προσωπικότητας και των δικαιωμάτων των άλλων. Αναμφίβολα, η εκμάθηση των αρχών και κυρίως η αγωγή τήρησής τους είναι ζωτικής σημασίας, ενώ κρισιμότατη είναι η κατανόηση των συνεπειών της ανομίας, λόγω περιφρόνησής τους. Εν όψει παραβατικών συμπεριφορών προσφεύγουμε εξηγητικά στην απουσία παιδείας με το: «τα πάντα είναι θέμα παιδείας», δηλώνουμε εμμέσως έτσι πως η παιδεία αποτελεί επίκτητο αγαθό, παραγόμενο συστηματικά, μεθοδικά και μακροχρόνια. Πώς ακριβώς, όμως, γινόμαστε υπεύθυνοι πολίτες;
Η εκμάθηση δημοκρατικών αρχών και πρακτικών συντελείται καίρια με τα μαθήματα Πολιτικής Αγωγής, όπου οι μέλλοντες πολίτες μυούνται στη συγκρότηση της ευνομούμενης Πολιτείας, στην υπόλογη πολιτική συμπεριφορά και στην ανάγκη τήρησης των αρχών, ως ζωτικής προϋπόθεσης της δημοκρατίας και της ευημερίας. Οι «μαθητές ως μέλλοντες πολίτες» ευαισθητοποιούνται για τα θεμελιώδη διακυβεύματα, ώστε να συνειδητοποιήσουν πώς ατομικά και συλλογικά θα συντελέσουν στην ευνομούμενη πολιτεία. Αρα, αυτό γίνεται εφικτό μόνον εφόσον γαλουχηθούν και εκπαιδευτούν αρμοδίως. Η επίγνωση της πολιτειότητας και η αντίστοιχη διαγωγή συνιστούν, επομένως, πολύτιμα επίκτητα συμπεριφορικά και γνωστικά αγαθά, τα οποία θα υπάρξουν ως κεκτημένα μόνον εφόσον καλλιεργηθούν. Ipso facto συνεπάγεται πως ως πολίτες είμαστε συντελεστές της ευνομούμενης πολιτείας, ή της αποτυχίας της.
Τι δείχνει συναφώς η παρούσα πανδημική συγκυρία; Ξαφνικά αλλά και επιτακτικά αναδύθηκε στη δημόσια σφαίρα το αίτημα ατομικής ευθύνης ως κοινωνικό χρέος. Καθημερινά ζητείται εμφαντικά η «υπευθυνότητα των πολιτών», διότι μόνο ασκώντας την θα καταπολεμήσουμε, συλλογικά, την πανδημία COVID-19 και τη διασπορά της. Κοντολογίς, η δεινή πραγματικότητα της θανατηφόρου πανδημίας ανέδειξε αδιαμφισβήτητα την αδήριτη αναγκαιότητα της υπευθυνότητας όλων, αναγορεύοντάς την σε όρο επιβίωσης, άρα πρωταγωνιστική δύναμη. Υπάρχει καλύτερη απόδειξη της ανυπέρθετης ανάγκης διαρκούς καλλιέργειάς της;
Τι έπραξαν συναφώς οι θεσμικοί ταγοί και παιδαγωγοί των «ανηλίκων, ως μελλοντικά υπεύθυνων πολιτών»; Εν μέσω πανδημικής κορύφωσης, η κυβέρνηση κατήργησε τα μαθήματα Πολιτικής Αγωγής και Κοινωνιολογίας τον Ιούνιο του 2020. Πράξη αινιγματική, αφού ισοδυναμεί με πολιτειακό αυτεπίστροφο, το οποίο δυστυχώς «πληρώνουμε» ήδη μερικώς. Ακυρώθηκαν θεμελιώδεις και ζωτικές προϋποθέσεις της ευνομούμενης πολιτείας. Τώρα, ενώπιον πιεστικών διακυβευμάτων της πανδημικής κρίσης, η κυβέρνηση επιχειρεί να εκμαιεύσει την υπευθυνότητα των νέων με δωροεπιταγές ή κατασταλτικά μέτρα, η αποτελεσματικότητα των οποίων είναι αμφίβολη, όμως, καθώς υπονομεύθηκε σοβαρά η εμπιστοσύνη στη σχέση πολιτών – θεσμών.
Μπορούν οι ιθύνοντες να αξιώνουν υπεύθυνες συμπεριφορές, στην κορύφωση της πανδημίας, έχοντας προηγουμένως οδηγήσει τη νεολαία σε απολιτική «άγνοια κινδύνου»; Πώς να νιώσουν οι νέοι την κρισιμότητα της ζωτικής κοινωνικής ευθύνης και της αρμόζουσας συμπεριφοράς τους εφόσον καταργήθηκαν σωτήρια εργαλεία γνωστικής και έμπρακτης προετοιμασίας των ρόλων τους, έτσι ώστε να καθίστανται συνετοί πολίτες; Τίθεται, έτσι, θέμα υπευθυνότητας και διορατικής ηγεσίας, ενώ αναδεικνύεται σαφώς η ανάγκη παλινόρθωσης των μαθημάτων «Πολιτειακής Αγωγής».
Η κυρία Σοφία Καϊτατζή-Γουίτλοκ είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Πολιτικής Επικοινωνίας, Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
