Εδώ και περισσότερο από ενάμιση χρόνο παλεύουμε με μια πρωτόγνωρη πανδημία που απειλεί τη σωματική αλλά και την ψυχική υγεία μας. Ο συνεχής φόβος για το αν θα νοσήσουμε οι ίδιοι ή οι αγαπημένοι μας από COVID-19, το ακατάπαυστο στρες που δημιουργεί η οικονομική ανασφάλεια μέσα από συνεχή λοκντάουν, αναστολές εργασίας ή ανεργία, οι φόβοι για τα εμβόλια, η απαισιοδοξία που γεννά το ότι δεν διαφαίνεται – τουλάχιστον σύντομα – φως στο πανδημικό τούνελ, είναι επόμενο να έχουν ήδη αφήσει το «αποτύπωμά» τους στον ψυχισμό του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρμόδιοι οργανισμοί υγείας επικεντρώνονται ολοένα και περισσότερο στην πανδημία (ψυχικής υγείας) που έχει γεννήσει η κορωνο-πανδημία καθώς διαβλέπουν ότι αναμένεται να βρεθούμε αντιμέτωποι με μια δεύτερη μακρά COVID που θα αφορά την ψυχή.
Χρειάζονται άμεσες δράσεις
Στο πλαίσιο αυτό η Σύνοδος σχετικά με τις επιδράσεις της COVID-19 στην ψυχική υγεία που διοργανώθηκε πριν από μερικές ημέρες στην Ελλάδα από το ελληνικό υπουργείο Υγείας και την Περιφερειακή Διεύθυνση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην Ευρώπη με συμμετοχή αξιωματούχων της υγείας από 53 ευρωπαϊκές χώρες ήλθε να υπογραμμίσει το προφανές: ότι χρειάζονται άμεσες αλλά και μακροπρόθεσμες δράσεις ώστε να διασφαλιστεί η ψυχική υγεία των ευρωπαίων πολιτών.
Το κόστος της πανδημίας στην ψυχική υγεία των πολιτών είναι μεγάλο και στη χώρα μας, όπως δείχνουν τα στοιχεία της τηλεφωνικής γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306, η οποία τέθηκε για πρώτη φορά σε λειτουργία τον Απρίλιο του 2020 με πρωτοβουλία της Α’ Ψυχιατρικής Πανεπιστημιακής Κλινικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο και του υπουργείου Υγείας. Η γραμμή που συνεχίζει την καθημερινή λειτουργία της με χρηματοδότηση από δωρεά του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία που αφορούσαν τον περασμένο Απρίλιο και Μάιο δέχθηκε περισσότερες από 40.000 κλήσεις μόνο σε αυτούς τους δύο μήνες.
Ανάγκη για συντροφιά και επικοινωνία
Τα πιο συχνά αιτήματα των καλούντων αφορούσαν την ανάγκη για επικοινωνία, συντροφιά και ζητήματα μοναξιάς. Η ανάγκη για επικοινωνία αρκετά συχνά αναζητούνταν από άτομα κλινήρη καθώς και ηλικιωμένους. Παράλληλα αύξηση φάνηκαν να παρουσιάζουν τα αιτήματα καταθλιπτικού περιεχομένου εκφραζόμενα και με απόγνωση, εξάντληση και άγχος τα οποία σχετίζονταν με τα μέτρα εγκλεισμού λόγω πανδημίας.
Παρότι δεν υπάρχουν πιο πρόσφατα επίσημα στοιχεία της γραμμής υποστήριξης που να έχουν αναλυθεί, η εικόνα την περίοδο που διάγουμε τώρα παραμένει παρόμοια, σημειώνει στο «Βήμα» η κυρία Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η οποία συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στην πρωτοβουλία και την οργάνωση της τηλεφωνικής γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για την COVID-19.
Αμηχανία μπροστά στο καινούργιο
«Μπορεί να υπάρχουν κάποιες μικρές διαφορές στον αριθμό των αιτημάτων ανάλογα με τη φάση της πανδημίας, ωστόσο ο κοινός παρονομαστής όλο αυτό το διάστημα είναι ένας: η τεράστια αμηχανία μπροστά στο καινούργιο η οποία φέρνει άγχος, φόβο και τελικά οδηγεί στη συνισταμένη όλων που είναι η καταθλιπτική διεργασία». Ενας άλλος σημαντικός παράγοντας στον οποίον δεν έχει δοθεί η δέουσα σημασία αυτή την περίοδο είναι το στίγμα, επισημαίνει η κυρία Οικονόμου-Λαλιώτη. «Στίγμα προς τους νοσήσαντες από COVID-19, διχασμός και στίγμα μεταξύ εμβολιασμένων και μη εμβολιασμένων. Είναι χαρακτηριστικό ότι από αδημοσίευτη ακόμη μελέτη μας η οποία διεξήχθη σε 370 κατοίκους της Αττικής προέκυψε ότι ο γενικός πληθυσμός δείχνει να έχει πιο αρνητική στάση προς τα άτομα που έχουν αναρρώσει από COVID-19 παρά προς τα άτομα με ψυχικές διαταραχές τα οποία δυστυχώς στιγματίζονται διαχρονικά».
Επιπτώσεις στα παιδιά
Βαρύ είναι το φορτίο της πανδημίας και στην ψυχική υγεία των παιδιών, αναφέρει στο «Βήμα» η κυρία Ελένη Λαζαράτου, παιδοψυχίατρος, καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η οποία φέρει την επιστημονική ευθύνη της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε οικογένειες στη γραμμή 10306. «Τα παιδιά έχασαν για μεγάλο διάστημα τη φυσιολογική ζωή τους, το σχολείο, τους φίλους τους, τις εξωσχολικές δραστηριότητές τους. Μάλιστα κάποια παιδιά με ήδη υπάρχοντα προβλήματα δέχθηκαν ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυνση». Οπως μας πληροφορεί η κυρία Λαζαράτου «τα αιτήματα που λαμβάνουμε για βοήθεια είναι αυξημένα διότι περάσαμε και συνεχίζουμε να περνάμε μια ψυχοπιεστική συνθήκη που δεν μπορεί παρά να έχει επίδραση στον ψυχισμό και των παιδιών. Τα παιδιά έζησαν μια μορφή κανονικότητας μόνο επί ενάμιση μήνα το τελευταίο διάστημα, όταν άνοιξαν τα σχολεία, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό». Και ο φόβος είναι μεγάλος για το αν θα ζήσουν επιτέλους κανονικότητα από τον Σεπτέμβριο που έρχεται…
«Η COVID-19 μάς συντάραξε όλους»
«Με περισσότερους από 1,2 εκατομμύρια καταγεγραμμένους θανάτους στην ευρωπαϊκή περιοχή του ΠΟΥ, αμέτρητα χαμένα εισοδήματα, οικογένειες και κοινότητες που αποξενώθηκαν, χαμένες ευκαιρίες, χρεοκοπημένες επιχειρήσεις, η COVID-19 μάς συντάραξε όλους» ανέφερε ο διευθυντής του ΠΟΥ στην Ευρώπη δρ Χανς Χένρι Κλούγκε (φωτογραφία). «Αυτή η πανδημία ήλθε να διαταράξει τις ζωές και την υγεία μας, τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική».
Ελληνική πρωτιά στη… μοναξιά
«Σύντροφο» τη… μοναξιά τους φαίνεται ότι έχουν στην πανδημία πολλοί Ευρωπαίοι. Αυτό προκύπτει από έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που βασίστηκε σε στοιχεία έρευνας του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound). Οπως αναφέρεται στην έκθεση, κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, ένας στους τέσσερις πολίτες της ΕΕ δήλωσε ότι αισθανόταν μοναξιά – συνολικά το αίσθημα μοναξιάς παρουσίασε διπλασιασμό σε όλες τις ηλικιακές ομάδες τους πρώτους μήνες του 2020.
Στην αρχή της πανδημίας οι Ελληνες έρχονταν δεύτεροι σε ολόκληρη την ΕΕ στη μοναξιά πίσω μόνο από τους Γάλλους (20,5% των Ελλήνων δήλωνε εκείνη την περίοδο ότι ένιωθε πάντα ή σχεδόν πάντα μοναξιά ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των Γάλλων ήταν 22,2%). Ωστόσο με βάση ανάλυση των στοιχείων που αφορούσε την περίοδο Φεβρουαρίου/Μαρτίου του 2021, έναν χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας, οι Ελληνες ανακηρύσσονται «πρωταθλητές» της μοναξιάς στην ΕΕ της πανδημίας με ποσοστό 32,6% ενώ ακολουθούν οι Κύπριοι και οι Πολωνοί.
Ακρως ενδιαφέροντα – και δη για τη χώρα μας – είναι όμως και άλλα στοιχεία της έρευνας του Eurofound. Οπως προκύπτει από αυτά, οι Ελληνες βρίσκονται πιο χαμηλά από όλους τους Ευρωπαίους στην κλίμακα της καλής ψυχικής υγείας σε αρκετά πεδία: για παράδειγμα στο ερώτημα πόσο ικανοποιημένοι είναι από τη ζωή τους (την περίοδο του περασμένου Μαρτίου) σε μια κλίμακα από το 1 ως το 10 (όπου 1 είναι το καθόλου ικανοποιημένοι και 10 το απόλυτα ικανοποιημένοι) έχουν σκορ 4,3, που είναι το μικρότερο σε ολόκληρη την ΕΕ. Αρνητική πρωτιά στην ΕΕ εμφανίζουν οι κάτοικοι της χώρας μας και στο ερώτημα σχετικά με το αν αισθάνονται απογοήτευση και κατάθλιψη: το 34,6% έδωσε θετική απάντηση, ποσοστό που ήταν το μεγαλύτερο μεταξύ των 27 κρατών-μελών.
