«Κάποτε συνάντησα έναν πρόεδρο Πανεπιστημίου. «Γιατί εσείς οι φυσικοί ζητάτε πάντα τόσο ακριβά μηχανήματα;» με ρώτησε. «Το μαθηματικό τμήμα δεν ζητά παρά μολύβια, χαρτιά και γομολάστιχες. Το φιλοσοφικό τμήμα είναι το καλύτερο: Δεν ζητά καν γομολάστιχες»».
Isaac Asimov, 1920-1992,
αμερικανός συγγραφέας.
ΟIsaac Asimov, επιστήμονας ιδιαίτερα γνωστός για τη συγγραφή έργων επιστημονικής φαντασίας, αποτύπωσε στις παραπάνω γραμμές με γλαφυρό τρόπο τις ανάγκες των Τμημάτων των Πανεπιστημίων ανάλογα με τα γνωστικά αντικείμενα που θεραπεύουν. Ισως και σήμερα η πραγματικότητα να μην απέχει πολύ απ’ αυτή την αποτύπωση. Ωστόσο τα Ελληνικά Πανεπιστήμια έχουν κατορθώσει όχι απλά να επιβιώνουν λειτουργώντας υπό αντίξοες συνθήκες αλλά να επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις και υψηλές θέσεις στις διεθνείς κατατάξεις. Επιδόσεις και θέσεις που οφείλονται στην ερευνητική δραστηριότητα και στην επιστημονική παραγωγικότητα των καθηγητών τους και του επιστημονικού και όχι μόνο προσωπικού τους. Αυτοί οι καθηγητές, στηρίζουν παράλληλα και αναπτύσσουν την έρευνα στη χώρα, συνεργαζόμενοι με τα ερευνητικά κέντρα και τους τεχνολογικούς φορείς της. Με κοινές αφετηρίες και κοινούς στόχους με τους ερευνητές, παράγουν και προάγουν βασική και εφαρμοσμένη έρευνα.
Στο πλαίσιο αυτό, αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη μια γενναία μεταρρύθμιση των όρων της λειτουργίας της έρευνας στα Πανεπιστήμια, που θα τους επιτρέψει όχι μόνο να παραμείνουν ανταγωνιστικά αλλά και να καταξιωθούν ακόμα περισσότερο διεθνώς. Προϋπόθεση αυτής η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για τις επενδύσεις σε ερευνητικές υποδομές και ερευνητικό εξοπλισμό μεγάλης αξίας, η ενιαία εφαρμογή εθνικών και ευρωπαϊκών ερευνητικών δραστηριοτήτων, η κινητικότητα των ερευνητών, η δημιουργία ενός ελκυστικού για την ερευνητική κοινότητα συστήματος έρευνας και καινοτομίας και η συνοχή μέσα από τη δημιουργία κοινών κοινωνικών και ηθικών αξιών. Και τούτο γιατί η πολιτική για την έρευνα δεν αφορά μόνο την ερευνητική κοινότητα, αλλά την κοινωνία στο σύνολό της. Με την ανάπτυξη δε τέτοιων δομών είναι προφανές ότι θα ενισχυθεί ο ρόλος του δίπολου εκπαίδευση – έρευνα και του «τριγώνου της γνώσης» (έρευνα – εκπαίδευση – καινοτομία), δημιουργώντας στα Ιδρύματα νέες προοπτικές ανάπτυξης όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο.
Μετά δε την Ελλάδα της κρίσης, η ισχυροποίηση ενός μοντέλου ανάπτυξης με επίκεντρο τη γνώση, την τεχνολογία και την καινοτομία αποτελεί ζητούμενο. Ετσι η ενίσχυση της έρευνας στον «φυσικό τους χώρο» στα Πανεπιστήμια, είναι αυτονόητο ότι θα συμβάλει σε αυτό. Με πραγματικά και ουσιαστικά κίνητρα που θα απαντήσουν στο ζητούμενο και θα ωφελήσουν πρωταρχικά τα Ιδρύματα και τα μέλη τους. Δημιουργώντας κοιτίδες ανάπτυξης ερευνητικής δραστηριότητας, οι οποίες θα αποτελέσουν οργανικό και θεμελιακό στοιχείο της λειτουργίας των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και θα αναβαθμίσουν την παρεχόμενη από αυτά γνώση, διασυνδέοντάς την παράλληλα με την καινοτομία. Μακριά από στερεότυπα και ιδεοληψίες του παρελθόντος, διαχειριστικές λογικές και φοβικά σύνδρομα. Με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνία που μαθαίνει.
Με αυτές τις σκέψεις το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, έχει καταθέσει πρόταση για την ίδρυση ερευνητικού κέντρου με σκοπό τη διεξαγωγή βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, στους τομείς της ανθρώπινης γενετικής, της μεταρρύθμισης του κράτους και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, της εμβιομηχανικής ιατρικής, της κλιματικής και περιβαλλοντολογικής αλλαγής, της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, της εργασίας, του αρχαιολογικού πολιτισμού και των ανθρωπιστικών σπουδών. Η λειτουργία του κέντρου θα στηριχθεί σε ίδιους πόρους του Ιδρύματος ενώ σε αυτό θα απασχοληθούν κατά προτεραιότητα έλληνες ερευνητές της αλλοδαπής που θα αναγνωρίσουν σε αυτό την ευκαιρία της επιστροφής τους. Για πρώτη δε φορά θεσμοθετείται η έρευνα της τεχνολογίας και των μεθόδων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, γεγονός που συμβάλλει στη στρατηγική ανάπτυξης του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και ενώ παράλληλα το καταξιώνει ακόμα περισσότερο διεθνώς μαζί με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια – το «Fern Universität in Hagen (FernUni)» της Γερμανίας, το «The Open University (OUUK)» της Μεγάλης Βρετανίας, και τα «Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED)» και «Universitat Oberta de Catalunya (UOC)» της Ισπανίας – στα οποία λειτουργούν ερευνητικά κέντρα.
Πρόθεση και παράλληλα στοίχημα αποτελεί η ίδρυση όχι άλλου ενός ερευνητικού κέντρου αλλά η ίδρυση ενός άλλου ερευνητικού κέντρου. Που θα αξιοποιήσει παράλληλα με τους ερευνητές της αλλοδαπής, το δυναμικό του Ιδρύματος και το δυναμικό των δύο και πλέον χιλιάδων συνεργαζόμενων μελών του εκπαιδευτικού του προσωπικού. Με τον τρόπο αυτόν ενισχύεται το Ιδρυμα στις διεθνείς ερευνητικές του συνεργασίες, μπορεί να συμμετέχει σε ερευνητικά έργα υψηλής προστιθέμενες αξίας σε όρους μεγέθους, πολυπλοκότητας και πρωτοτυπίας. Παράλληλα, λειτουργώντας χωρίς επικαλύψεις της εθνικής ερευνητικής προσπάθειας καθίσταται αποδοτικότερη η διαχείριση των διατιθέμενων από το Ιδρυμα πόρων και αξιοποιείται αποτελεσματικά η γνώση. Ετσι με την ίδρυση αυτού του κέντρου, ενισχύουμε τη χώρα σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή της. Εκείνη του άλματος προς τα εμπρός. Πρέπει και αυτό να είναι «πιο γρήγορο από τη φθορά».
Ο κ. Οδυσσέας-Ιωάννης Ζώρας είναι καθηγητής, πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
