Μια σειρά από παράγοντες «χ» θα καθορίσουν την εξέλιξη της πανδημίας στην… ουρά του καλοκαιριού και μετέπειτα, κατά την είσοδο της χώρας στο φθινόπωρο και στον χειμώνα. Στο ημερολόγιο των μελών της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων ημερομηνίες-«κλειδιά» αποτελούν ο Δεκαπενταύγουστος και η δεύτερη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου – όταν παραδοσιακά ηχεί το σχολικό κουδούνι.

Στο μεσοδιάστημα, πάλι, τα όσα θα εξελιχθούν θα επιδράσουν καθοριστικά (θετικά ή αρνητικά) διαμορφώνοντας τη νέα κανονικότητα του εφετινού χειμώνα – με τους επιστήμονες να ξορκίζουν τα lockdowns, αλλά να θεωρούν δεδομένο ότι η οδηγία του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) για επιστροφή της μάσκας και στους εμβολιασμένους θα αποτελέσει αργά ή γρήγορα μονόδρομο και συνεπακόλουθα τον κανόνα σε όλες τις κοινωνικές, οικονομικές, επαγγελματικές και φυσικά εκπαιδευτικές δραστηριότητες στη χώρα μας όσο οι κλιματικές συνθήκες θα ευνοούν τις μεταδόσεις.

Η επιστροφή από τα νησιά

Στο μεταξύ, η αγωνία των επιστημόνων κορυφώνεται καθώς ο χρόνος μετράει αντίστροφα για τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου. Πρόσφατα η καθηγήτρια Παιδιατρικής Λοιμωξιολογίας Βάνα Παπαευαγγέλου έδωσε το στίγμα, όταν επισήμανε ότι στα συμπεράσματα των ιχνηλατήσεων μονότονα αναφέρεται ότι «στις μεγαλουπόλεις σημαντικός αριθμός νέων κρουσμάτων αναφέρουν επαφή, κυρίως ενδοοικογενειακή, με νεαρό άτομο που επιστρέφει από εγχώριο τουρισμό και κυρίως από νησιά».

Στο πλαίσιο αυτό, εξίσου μονότονα επαναλαμβάνεται η σύσταση στους ανεμβολίαστους νέους, οι οποίοι επιστρέφουν από τις διακοπές τους, να μην εφησυχάζουν από το αρνητικό self-test που κάνουν πριν μπουν στο πλοίο. Παράλληλα τους συμβουλεύουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί για μία εβδομάδα μετά την επιστροφή τους στις μεγαλουπόλεις, να αποφεύγουν τον συγχρωτισμό για να μην αποτελέσουν εστίες υπερμετάδοσης στο περιβάλλον τους και παράλληλα να χρησιμοποιούν επιμελώς τα μέτρα ατομικής προστασίας και κυρίως τη μάσκα στις επαφές τους με ευάλωτα άτομα του περιβάλλοντός τους.

Το «αγκάθι» της κινητικότητας

Το μεγάλο ερώτημα είναι όμως πώς θα επιδράσουν οι εορτασμοί του Δεκαπενταύγουστου στο τέταρτο κύμα. Η έντονη κινητικότητα, οι συναθροίσεις φίλων και συγγενών, η συνάντηση των νεότερων και των μεγαλύτερων σε χωριά και πανηγύρια, τα οικογενειακά τραπέζια και η αναμενόμενη χαλάρωση καθώς οι άνθρωποι «διψούν» για επανένωση, αποκατάσταση της οικειότητας και της κανονικότητας δημιουργούν ένα σκηνικό υψηλού ρίσκου. Επιπρόσθετα, η… διασταύρωση των πιστών στις εκκλησίες της χώρας και έπειτα η μεγάλη επιστροφή των παραθεριστών τις δύο εβδομάδες που ακολουθούν εντείνουν την ανησυχία ότι θα επιβεβαιωθούν τα άσχημα σενάρια.

Τα προειδοποιητικά συμπεράσματα μελέτης που διεξήχθη στις ΗΠΑ και δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην ιατρική επιθεώρηση «New England Journal of Medicine» και καταλήγουν ότι η ενδοοικογενειακή μετάδοση σε μη εμβολιασμένους γονείς είναι συχνή – ιδίως εάν δεν τηρούνται τα μέτρα ατομικής προστασίας 24 ώρες το 24ωρο – αποτυπώνουν τους κινδύνους. Αναλυτικότερα, τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας φαίνεται να εμφανίζουν συμπτώματα κατά μέσο όρο πέντε ημέρες μετά την επιστροφή των νεότερων μελών, ενώ ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι ένας στους δέκα χρειάζεται να νοσηλευτεί.

Δεν έχουν σπάσει οι κρίκοι μετάδοσης

Εστιάζοντας στο παράδειγμα της Κρήτης που πολιορκείται από τη μετάλλαξη Δέλτα, προς το παρόν η πίεση στο ΕΣΥ περιορίζεται στο 60% συγκριτικά με το τρίτο κύμα, ενώ στις ΜΕΘ το αντίστοιχο ποσοστό πέφτει στο 50%. Επιπλέον και σύμφωνα με τις υπάρχουσες εκτιμήσεις, στο προηγούμενο κύμα το 15%-20% των μολυσθέντων παρουσίαζε ήπιες έως σοβαρές επιπλοκές, με αποτέλεσμα να κρίνεται αναγκαία η νοσηλευτική φροντίδα. Προς το παρόν το αντίστοιχο ποσοστό εφέτος το καλοκαίρι έχει συρρικνωθεί στο 5%-8% εξαιτίας του εμβολιαστικού τείχους.

Ομως, παρά την επιτάχυνση της εμβολιαστικής εκστρατείας και τη βελτίωση του κρίσιμου δείκτη εμβολιαστικής κάλυψης, οι πλήρως εμβολιασμένοι στο Ηράκλειο, για παράδειγμα – όπου καθημερινά ο αριθμός κρουσμάτων είναι τριψήφιος -, δεν ξεπερνούν το 43%, με αποτέλεσμα να μην έχουν σπάσει οι κρίκοι μετάδοσης. Αντίστοιχα στο σύνολο της χώρας οι πλήρως εμβολιασμένοι αγγίζουν το 55% του ενήλικου πληθυσμού.

Μοιραία και στην περίπτωση που επικρατήσει η χαλαρότητα, τότε τα επιδημιολογικά μοντέλα προβλέπουν ότι ο Δεκεπανταύγουστος θα αποτελέσει τη γέφυρα του τέταρτου κύματος για τη συνέχισή του τον Σεπτέμβριο, μήνα που χαρακτηρίζεται από τους δικούς του παράγοντες «χ».

Πλαίσιο προστασίας στις σχολικές αίθουσες

Σημειώνεται δε ότι στον ανανεωμένο χάρτη του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) έχει χρωματιστεί με βαθύ κόκκινο το Νότιο Αιγαίο και η Κρήτη και σχεδόν το σύνολο της επικράτειας με πορτοκαλί, αποτυπώνοντας ένα ηφαίστειο μεταδόσεων. Στην περίπτωση αυτή, οι επιδημιολογικές συνθήκες θα αυξήσουν (και) τον βαθμό δυσκολίας κατά την προσπάθεια δημιουργίας συνθηκών ασφαλείας στις μαθητικές αίθουσες. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη μια υποεπιτροπή, που απαρτίζεται από μέλη της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, έχει σκύψει στα δεδομένα επιχειρώντας να στήσει ένα ισχυρό πλαίσιο προστασίας που θα περιορίσει τις πιθανότητες να «φωλιάσει» η Δέλτα στα μαθητικά θρανία.

Στο πλαίσιο αυτό, την περασμένη Παρασκευή ενεργοποιήθηκε η πλατφόρμα για τον εμβολιασμό των παιδιών 12-15 ετών (με τα ραντεβού να ξεπερνούν τα 900 τις πρώτες ώρες του ανοίγματος), ενώ παράλληλα σε εξέλιξη βρίσκεται και ο εμβολιασμός των εφήβων 15-17 ετών. Μάλιστα, το 7% των μαθητών του Λυκείου (συνολικά εκτιμώνται σε 280.000) έχει ήδη λάβει την πρώτη δόση ή αναμένεται να τη λάβει το επόμενο διάστημα, με τους ειδικούς να επιμένουν ότι κάθε… τσίμπημα κάνει διαφορά. Και παράλληλα εκφράζουν την ελπίδα ότι κάθε γονέας που ξεπερνά τις όποιες αμφιβολίες και αναστολές, συνοδεύοντας το παιδί του στο εμβολιαστικό κέντρο, θα αποτελεί παράδειγμα και κινητήριο δύναμη για τους υπόλοιπους γονείς.

Δύο self-tests για τους μαθητές

Συνεπακόλουθα, το μεγάλο βάρος πέφτει στις τάξεις του Δημοτικού. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, η υποεπιτροπή, συνεκτιμώντας τους κινδύνους, προκρίνει να επιστρέψει μεταξύ άλλων το μέτρο της διενέργειας δύο self-tests εβδομαδιαίως στους μικρότερους μαθητές και, όπως όλα δείχνουν, και στους μεγαλύτερους.

Παράλληλα, αναζητούν έναν μηχανισμό σφιχτού ελέγχου, έτσι ώστε να πιστοποιείται ότι τουλάχιστον το ένα εκ των δύο τεστ διενεργήθηκε όπως επιβάλλεται και μάλιστα στον σωστό χρόνο, δεδομένου ότι αποτελεί κοινό μυστικό πως μερίδα γονέων «έκλεβε» κατά το περυσινό σχολικό έτος το σύστημα, δηλώνοντας κατά το δοκούν αρνητικό αποτέλεσμα χωρίς να υποβάλουν το παιδί τους σε έλεγχο.

Τα επιστημονικά στοιχεία, όμως, δεν αφήνουν εφεξής περιθώρια για πειραματισμούς και «γκρίζες ζώνες». Αρκεί κανείς να αναλογιστεί ότι, σύμφωνα με το CDC, το νέο στέλεχος του SARS-CoV-2 είναι ένας πολύ μεταδοτικός ιός, όπως η ιλαρά και η ανεμοβλογιά. Κάθε κρούσμα που φέρει το στέλεχος Δέλτα μεταδίδει τον ιό σε 8 με 9 άτομα κατά μέσο όρο. Συγκριτικά, πέρυσι – όταν πρωταγωνιστούσε το στέλεχος Αλφα – κάθε κρούσμα COVID-19 μετέδιδε τον ιό σε 2 άτομα κατά μέσο όρο και έτσι ο SARS-CoV-2 έμοιαζε περισσότερο με κοινό κρυολόγημα ως προς τη μεταδοτικότητα.

Και καθώς η διά ζώσης εκπαίδευση και η ανάγκη να μη διαταραχθεί η ομαλή διεξαγωγή των μαθημάτων έχουν εξελιχθεί σε μείζον κυβερνητικό «στοίχημα», μόλις την περασμένη εβδομάδα ελήφθησαν επιπλέον μέτρα.

Ο στόχος τους μάλιστα είναι διττός: αφενός η προστασία κατά το δυνατόν της εκπαιδευτικής κοινότητας και αφετέρου η έμμεση πίεση προς τους εκπαιδευτικούς ώστε να οδηγηθούν τάχιστα στα εμβολιαστικά κέντρα.

Οι εκπαιδευτικοί στα εμβολιαστικά κέντρα

Αναλυτικότερα και καθώς υπολογίζεται ότι η εμβολιαστική κάλυψη σε δασκάλους και καθηγητές αγγίζει το 75% – υψηλό ποσοστό, πλην όμως όχι αποτελεσματικό λόγω της νέας, μολυσματικότερης μετάλλαξης -, ψηφίστηκε σχετική τροπολογία στη Βουλή που προβλέπει την υποχρέωση προσκόμισης βεβαίωσης εμβολιασμού, νόσησης COVID-19 ή αρνητικού διαγνωστικού ελέγχου τεστ (rapid test ή PCR) για τους εκπαιδευτικούς.

Μάλιστα, η ίδια τροπολογία ορίζει ότι θα τίθενται σε διαθεσιμότητα εκείνοι οι δάσκαλοι και καθηγητές (μόνιμοι και αναπληρωτές) που δεν θα προσκομίζουν τα απαραίτητα δικαιολογητικά από τον Σεπτέμβριο και συνεπακόλουθα δεν θα αμείβονται, με την κυβέρνηση να υιοθετεί τη «φόρμουλα» των τρίμηνων συμβάσεων (με πρόβλεψη ανανέωσης) για την πλήρωση των κενών.

Μελέτες για εμβολιασμούς σε παιδιά μικρότερα των 12 ετών

Σχετικές κλινικές μελέτες των εταιρειών Pfizer και Moderna σε μικρότερα παιδιά (κάτω των 12 ετών) βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, με τα πρώτα αποτελέσματα να ανακοινώνονται – σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα – τον Σεπτέμβριο. Ειδικότερα, η εταιρεία Pfizer ανακοίνωσε στις αρχές του περασμένου μήνα την έναρξη ερευνών με αποτέλεσμα 4.500 ανήλικοι κάτω των 11 ετών σε ΗΠΑ, Φινλανδία, Πολωνία και Ισπανία να έχουν δεχθεί ήδη το πρώτο τσίμπημα (σε χαμηλότερη δοσολογία, των 10 και των 3 μικρογραμμαρίων, ανάλογα με την ηλικία) συλλέγοντας τα σχετικά δεδομένα. Αντίστοιχα, εθελοντές της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας έχει συγκεντρώσει και η εταιρεία Moderna, έχοντας λάβει σχετική έγκριση από τις ρυθμιστικές αρχές, εν τούτοις και σύμφωνα με δημοσίευμα των «New York Times», οι εταιρείες καλούνται να διπλασιάσουν τον αριθμό των συμμετεχόντων.

Η επιστροφή της γρίπης και η τρίτη δόση

Οι εξελίξεις σε Ισραήλ και Αγγλία αποτελούν «πυξίδα» για όσα θα ακολουθήσουν και στη χώρα μας. Η Μεικτή Επιτροπή Εμβολιασμού και Ανοσοποίησης (JCVI) εξετάζει τις επιλογές για ένα πιθανό ενισχυτικό πρόγραμμα εμβολιασμού, την ώρα που το Ισραήλ έχει ήδη λάβει τις σχετικές αποφάσεις.
Εκείνο όμως που προκαλεί εντύπωση είναι πως η βρετανική Επιτροπή συστήνει η τρίτη δόση – με έμφαση σε πρώτη φάση στους πλέον ευπαθείς, όπως είναι οι ηλικιωμένοι, οι ανοσοκατεσταλμένοι, οι χρονίως πάσχοντες κ.ο.κ.) – να συνδυαστεί με μια παράλληλη εμβολιαστική καμπάνια έναντι της εποχικής γρίπης.
Αλλωστε, από τις 21 Ιουλίου ο αναπληρωτής πρόεδρος της Επιτροπής, καθηγητής Anthony Hardnen, προειδοποίησε ότι «η γρίπη θα μπορούσε να αποτελέσει μεγαλύτερο πρόβλημα εφέτος τον χειμώνα». Και αυτό διότι «είχαμε πάρα πολύ χαμηλό επιπολασμό γρίπης τα προηγούμενα χρόνια – σχεδόν μηδενικό κατά τη διάρκεια του lockdown. Γνωρίζουμε όμως ότι όταν η γρίπη κυκλοφορεί σε χαμηλούς ρυθμούς, η ανοσία πέφτει στον πληθυσμό και έπειτα επιστρέφει για να μας “δαγκώσει”».

Νέα οδηγία

Αντίστοιχα, το αμερικανικό CDC εξέδωσε νέα οδηγία για τα εργαστήρια ώστε να αναβαθμίσουν τα διαγνωστικά τους εργαλεία, ανιχνεύοντας τη γρίπη και όχι μόνο τον κορωνοϊό στα τεστ PCR. Οπως αναλύει στο «Βήμα» ο καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Τζανάκης, «οι Αγγλοι βιάζονται να λάβουν τις σχετικές αποφάσεις γιατί η επιδημία γρίπης εκεί προηγείται έναν με δύο μήνες συγκριτικά με την Ελλάδα λόγω των καιρικών συνθηκών. Σε εμάς συνεπώς ο εμβολιασμός θα πρέπει να ξεκινήσει από τα τέλη Οκτώβρη – καθώς η κυκλοφορία του ιού εντείνεται περί τα τέλη Δεκεμβρίου και κορυφώνεται τον Φλεβάρη με Μάρτιο – και να γίνει μαζικά σε πολίτες άνω των 50 ετών».
Επιπλέον, ο έλληνας καθηγητής επισημαίνει ότι ο ιός της γρίπης μπορεί να βρει έδαφος για έντονη κυκλοφορία εάν εφέτος οι πολίτες δεν πειθαρχήσουν, αφαιρώντας τις μάσκες από την καθημερινότητά τους σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν προβλέπονται – εκτός απροόπτου – νέα lockdown σε εθνικό επίπεδο.

Η ιστορία των ιών

Σύμφωνα μάλιστα με τον ίδιο, η ιστορία των ιών έχει δείξει ότι κάνουν κύκλους, επιστρέφοντας δριμύτεροι. «Η μείωση του ανοσιακού επιπέδου σε επίπεδο κοινότητας – ακριβώς επειδή δεν είχαμε νοσήσει τα προηγούμενα χρόνια με φυσικό τρόπο – φθίνει. Συνεπώς, αρκεί να γίνει η αρχή από μια ενδημική περιοχή, όπου θα επιταχυνθούν οι μεταλλάξεις του ιού της γρίπης και έπειτα το νέο στέλεχος θα απλωθεί αστραπιαία σε όλον τον κόσμο, όπως συνέβη και με τα στελέχη του κορωνοϊού» λέει.
Και συνεχίζει: «Η πιθανότητα μιας συνδημίας θα είναι καταστροφική. Και αυτό γιατί αφενός θα έχουμε πολλές νοσήσεις με δύο ιούς ταυτόχρονα, δοκιμάζοντας τον ανθρώπινο οργανισμό. Και αφετέρου το υγειονομικό σύστημα θα δεχθεί διπλή επιβάρυνση».
Παράλληλα όμως και εν αναμονή των σχετικών αποφάσεων, ο κ. Τζανάκης βλέπει ως μονόδρομο και τη χορήγηση τρίτης δόσης σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, που θα προηγηθεί του αντιγριπικού εμβολιασμού. «Οι λόγοι που συντρέχουν αφορούν τον ίδιο τον ξενιστή – είτε δεν ανταποκρίθηκε, για παράδειγμα, επαρκώς στο εμβόλιο είτε οι τίτλοι ανοσίας μειώνονται ή υπάρχουν συνοσηρότητες – αλλά και τον ίδιο τον ιό, καθώς οι συνεχείς μεταλλάξεις, όπως η Δέλτα, έχουν καταφέρει να παρακάμψουν κρίσιμα σημεία της αμυντικής προστασίας των εμβολίων».
Και καταλήγει ότι εκτός από τους ανοσοκατεσταλμένους, βαριά πάσχοντες και ηλικιωμένους κ.λπ., «θα πρόσθετα στη λίστα και άτομα που λόγω του επαγγέλματός τους διατρέχουν κίνδυνο να εκτεθούν σε υψηλά ιικά φορτία, όπως οι υγειονομικοί, οι επαγγελματίες της εστίασης, των ΜΜΜ, τα Σώματα Ασφαλείας κ.λπ.».