Ποια φυτικής προέλευσης τρόφιμα μπορεί να αυξήσουν την ευαισθησία του δέρματος στον ήλιο. Τι είναι και πως εκδηλώνεται η φυτοφωτοδερματίτιδα. Πώς να προστατευθούμε.
Την επόμενη φορά που θα θελήσετε να πιείτε ένα κοκτέιλ δίπλα στην πισίνα ή να κάνετε πικνίκ στη θάλασσα, δεν πρέπει να προσέξετε μόνο να μην μπείτε για αρκετές ώρες στο νερό. Πρέπει να βεβαιωθείτε ότι το δέρμα σας δεν εκτέθηκε σε συστατικά που μπορεί να αυξήσουν την ευαισθησία του στον ήλιο. Ειδάλλως κινδυνεύετε να εκδηλώσετε φυτοφωτοδερματίτιδα.
Η φυτοφωτοδερματίτιδα αναπτύσσεται όταν ορισμένες ουσίες των φυτικών τροφίμων αλληλεπιδρούν με την υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου. Η αλληλεπίδραση αυτή προκαλεί φλεγμονή και χαρακτηριστικές βλάβες στο δέρμα. Κλασικό παράδειγμα φυτοφωτοδερματίτιδας είναι το εξάνθημα που μπορεί να παρατηρηθεί π.χ. σε άτομα που ψήνουν κρέας στα κάρβουνα και στύβουν πάνω του λεμόνια.
«Κάθε δραστηριότητα που εμπεριέχει στύψιμο εσπεριδοειδών και ύστερα έκθεση στον ήλιο μπορεί να προκαλέσει δερματικές αλλοιώσεις στα άτομα που έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία», λέει ο δερματολόγος-αφροδισιολόγος Μάρκος Μιχελάκης, από τον ΕΔΟΕΑΠ. «Ωστόσο η φυτοφωτοδερματίτιδα δεν εκδηλώνεται μόνο μετά από έκθεση σε λεμόνια, κίτρα, μοσχολέμονα (λάιμ) ή πορτοκάλια. Είναι πολλά τα φυτά και τα φυτικής προέλευσης τρόφιμα με ουσίες που προκαλούν ευαισθησία στον ήλιο (φωτοευαισθητοποιητές)».
Το ψωραλένιο
Μία από αυτές τις ουσίες είναι το ψωραλένιο, το οποίο περιέχουν:
- Τα εσπεριδοειδή (λεμόνια, κίτρα, μοσχολέμονα, πορτοκάλια, γκρέιπ φρουτ κ.λπ.)
- Το παστινάκι
- Ο μαϊντανός
- Τα καρότα
- Το σέλερι (αμερικάνικο σέλινο)
- Τα σύκα
- Ο απήγανος (είναι αρωματικό φυτό)
- Το γρασίδι
- Διάφορα χορτάρια στα λιβάδια (πόες) κ.λπ.
Ψωραλένιο μπορεί να περιέχουν και ορισμένα αρώματα, αλλά και φυτικά έλαια όπως το έλαιο περγαμόντου.
«Όταν το ψωραλένιο εκτεθεί στην υπεριώδη ακτινοβολία Α (UVA) μπορεί να προκαλέσει φυτοχημικές αντιδράσεις στο δέρμα. Οι αντιδράσεις αυτές βλάπτουν τα δερματικά κύτταρα και τα οδηγούν στην καταστροφή, με συνέπεια την εμφάνιση χαρακτηριστικών συμπτωμάτων» εξηγεί ο κ. Μιχελάκης.
Φουσκάλες και φαγούρα
Η φυτοφωτοδερματίτιδα από ψωραλένιο ή άλλες ουσίες συνήθως προκαλεί συμπτώματα μέσα σε 24 ώρες από την έκθεση, που κορυφώνονται στις 48-72 ώρες.
Τα συμπτώματα μπορεί να είναι από ήπια έως σοβαρά. Ο πάσχων μπορεί:
- Να αναπτύξει φλύκταινες (φουσκάλες) στο δέρμα
- Να παραπονιέται για κνησμό και αίσθημα καύσου (κάψιμο)
- Να παρουσιάζει φλεγμονή, ερυθρότητα, πόνο και ευαισθησία στο άγγιγμα.
«Οι φλύκταινες συνήθως έχουν ακανόνιστο σχήμα, αναλόγως με την ποσότητα του φωτοευαισθητοποιητή στην οποία εκτέθηκε το δέρμα», διευκρινίζει ο ειδικός. «Αν λ.χ. έσταξε λεμόνι σε μερικά σημεία στο χέρι, μπορεί να παρατηρηθούν φλύκταινες σαν σταγόνες. Αν όμως έπεσε όλος ο χυμός ενός λάιμ, μπορεί να εμφανιστεί μια μεγάλη φλύκταινα. Κι αν το δέρμα τρίφτηκε σε ένα φυτό, μπορεί να εμφανιστούν φλύκταινες σε μορφή ραβδώσεων».
Οι φλύκταινες κάποια στιγμή υφίστανται ρήξη. Μετά από αυτήν, μπορεί να δημιουργήσουν κρούστα.
Σκούρο δέρμα
Όταν υποχωρήσουν όλα τα αρχικά συμπτώματα (συνήθως χρειάζονται 7-14 ημέρες), το δέρμα μπορεί να μοιάζει πιο σκούρο. Αυτό οφείλεται στην υπερμελάγχρωση που παρατηρείται μετά την φυτοφωτοδερματίτιδα. Η υπερμελάγχρωση μπορεί να διαρκέσει για πολλές εβδομάδες ή μήνες.
Υπάρχουν όμως άνθρωποι που παρουσιάζουν πολύ ήπια φλεγμονή, χωρίς φλύκταινες ή άλλη εμφανή δερματική βλάβη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η υπερμελάγχρωση μπορεί να αποτελεί την πρώτη ένδειξη ότι υπέστησαν φυτοφωτοδερματίτιδα.
Η εφίδρωση, η ζέστη και η παραμονή νερού πάνω στο δέρμα κατά κανόνα επιδεινώνουν τα αρχικά συμπτώματα. Η συνέχιση της έκθεσης στον ήλιο μπορεί να εντείνει την υπερμελάγχρωση και να κάνει το δέρμα να δείχνει ακόμα πιο σκούρο.
Παράγοντες κινδύνου
Η φυτοφωτοδερματίτιδα μπορεί να εκδηλωθεί σε άτομα κάθε ηλικίας, φύλου και φυλής. Υπάρχουν όμως ορισμένοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξής της. Τέτοιοι παράγοντες είναι:
- Η εγγενής (έμφυτη) ευαισθησία του ατόμου
- Η χρήση αρωμάτων ή ελαίων που περιέχουν ορισμένα φυτικά συστατικά
- Η έκθεση στον έντονο ήλιο του μεσημεριού
- Η ενασχόληση με ορισμένες δραστηριότητες. Παραδείγματα δραστηριοτήτων υψηλού κινδύνου είναι το κάμπινγκ, το μαγείρεμα σε υπαίθριους χώρους, το ψάρεμα, η πεζοπορία, η κηπουρική, τα υπαίθρια παιχνίδια και αγώνες κ.λπ.
Υπάρχουν επίσης ορισμένοι επαγγελματίες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για φυτοφωτοδερματίτιδα. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται:
- Οι αγρότες
- Οι κηπουροί
- Οι γεωπόνοι
- Οι δασοφύλακες
- Οι απασχολούμενοι στις κουζίνες (π.χ. ψήστες, μάγειρες, σερβιτόροι, βοηθητικό προσωπικό) κυρίως όταν εργάζονται και σε υπαίθριους χώρους
- Οι μπάρμαν κ.λπ.
Διάγνωση και θεραπεία
Η διάγνωση της φυτοφωτοδερματίτιδας βασίζεται στη λήψη λεπτομερούς ιστορικού και στις χαρακτηριστικές βλάβες της. Ωστόσο συχνά έχει παρόμοια κλινική εικόνα με άλλες δερματοπάθειες, όπως:
- Η ατοπική δερματίτιδα
- Η κυτταρίτιδα (φλεγμονή των κυττάρων)
- Η μυκητίαση
- Το βαρύ ηλιακό έγκαυμα
- Το χημικό έγκαυμα κ.λπ.
Έτσι, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει πρόσθετες εξετάσεις, όπως ειδικά δερματικά τεστ ή ακόμα και βιοψία δέρματος.
Οι βλάβες της φυτοφωτοδερματίτιδας χρειάζονται προσοχή και φροντίδα για να θεραπευτούν. Απαραίτητη είναι η προστασία από τον ήλιο και από κάθε ουσία που μπορεί να εντείνει την ευαισθησία στο δέρμα. Μπορεί ακόμα να χρειασθούν πρόσθετα μέτρα, όπως ψυχρά επιθέματα (κρύες κομπρέσες) που μπορεί να καταπραΰνουν πολλά συμπτώματα των ασθενών.
Ο δερματολόγος ιατρός μπορεί επίσης να συστήσει καταπραϋντικές αλοιφές, λοσιόν ή κρέμες. Μπορεί ακόμα να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή (π.χ. τοπικά ή συστηματικά κορτικοστεροειδή, παυσίπονα, αντισταμινικά).
Οι σοβαρές περιπτώσεις
Αν και η φυτοφωτοδερματίτιδα συνήθως είναι ήπιας έως μέτριας βαρύτητας, μπορεί να υπάρξουν και σοβαρά περιστατικά. Μπορεί επίσης να αφορά σημαντικό τμήμα του δέρματος. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις και σε εκτεταμένες δερματικές βλάβες ενδέχεται να χρειασθεί ακόμα και νοσηλεία στο νοσοκομείο.
«Η σωστή αντιμετώπιση είναι σημαντική διότι υπάρχει κίνδυνος επιπλοκών, όπως μολύνσεις στο δέρμα όταν διαρραγούν οι φλύκταινες», τονίζει ο κ. Μιχελάκης. «Επειδή, όμως, πάντοτε η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία, ας φροντίσουν όλοι να σαπουνίζουν καλά τα χέρια τους όταν χειρίζονται οποιοδήποτε φυτικής προέλευσης τρόφιμο ή φυτό. Ειδάλλως, ας κάνουν τις δουλειές τους με γάντια, αν στη συνέχεια έχουν πρόγραμμα να εκτεθούν στον ήλιο».
Πηγή: iatropedia.gr
