Με ανυπομονησία περιμέναμε δύο χρόνια το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων της κυβέρνησης. Εν τω μεταξύ συνειδητοποιήσαμε ως κοινωνία ότι αυξήθηκε η έμφυλη βία ανάμεσα στα εγκλεισμένα ζευγάρια, ότι οι γυναικοκτονίες είναι καθημερινές, ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι πράξη βίας. Θεωρήσαμε ευκαιρία της κυβέρνησης να «απαντήσει» στην κριτική που της έχει ασκηθεί για την (πρωτόγνωρη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα) συγχώνευση της πολιτικής ισότητας με την οικογενειακή και δημογραφική πολιτική. Ομως, το 98σέλιδο κείμενο που τέθηκε σε διαβούλευση μας απογοήτευσε πολλαπλά:
1. Δεν έχει κεντρικό πολιτικό στόχο όπως όλα τα άλλα πριν από αυτό. Δεν αξιοποιεί τα νέα ζητήματα των έμφυλων σχέσεων που αναδείχθηκαν με την πανδημία, όπως είναι η τηλεργασία, η υγειονομική φροντίδα, οι γυναικοκτονίες, ο ρόλος των γυναικών στην ανθεκτικότητα της κοινωνίας.
2. Η ανάλυση της κατάστασης (πλαίσιο πολιτικής) στηρίζεται σε ελάχιστα στατιστικά στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα. Δεν υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση των διαπιστώσεων, αλλά ούτε προβλέπονται επιστημονικές, νομοπαρασκευαστικές ή συμβουλευτικές επιτροπές με εμπειρογνώμονες και φορείς της κοινωνίας των πολιτών.
3. Οι 4 άξονες προτεραιότητας είναι οι αναμενόμενοι και οι ελάχιστοι δυνατοί: η έμφυλη βία, τα κέντρα αποφάσεων, η αγορά εργασίας και οι τομεακές πολιτικές (εκπαίδευση, υγεία, πολιτισμός). Οι στόχοι είναι συνοπτικοί και επιγραμματικοί. Οι δράσεις είναι άνευρες και χωρίς φαντασία, π.χ. αναβαθμίζονται σε δράσεις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της χώρας για ενσωμάτωση οδηγιών, ή η σύνταξη εκθέσεων προς τους διεθνείς οργανισμούς, η οποία αποτελεί επίσης υποχρέωση της χώρας. Πολλές δράσεις αποτελούν προγράμματα που ήδη υλοποιούνται από το ΚΕΘΙ (Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας) ή προβλέπονται ήδη από τους νόμους του κράτους. Οι δείκτες δεν αντιστοιχούν στους στόχους, π.χ. ο δείκτης του πολύ σημαντικού στόχου της «ενίσχυσης και αναβάθμισης του δικτύου δομών για την καταπολέμηση της βίας» είναι ο γενικότατος «δείκτης της συντροφικής βίας».
4. Η μεγάλη έμφαση στις δράσεις των υπουργείων (οι πρώτες 41 σελίδες) θα ήταν καλοδεχούμενη, αν παράλληλα εξασφαλιζόταν η πολιτική βούληση από τον Πρωθυπουργό και εποπτεία μέσω π.χ. διυπουργικής Επιτροπής σε επίπεδο Γενικών Γραμματέων. Μόνον τότε θα μπορούσαμε να αισιοδοξούμε ότι μερικές τουλάχιστον από τις εξαγγελίες θα πραγματοποιηθούν και θα έχουν ενσωματώσει τη διάσταση του φύλου. Ανάμεσα στα υπουργεία ξεχωρίζει το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού για την οργάνωση των δράσεών του και ακολουθεί το υπουργείο Εσωτερικών που λόγω της προηγούμενης εμπειρίας (μέχρι το 2019 η Γραμματεία Ισότητας ανήκε σε αυτό) αλλά και λόγω της εποπτείας των ΟΤΑ, παρουσιάζει συγκροτημένες δράσεις.
5. Απουσιάζει ο στόχος της ενίσχυσης των μηχανισμών για την ισότητα των φύλων, όπως δυστυχώς αναμενόταν μετά την κατάργηση της αυτοτέλειας της Γραμματείας Ισότητας των Φύλων. Ομως, από το Σχέδιο Δράσης απουσιάζει εντελώς και η αναφορά στο μη καταργημένο (ακόμα;) ΚΕΘΙ, το οποίο λόγω της διοικητικής ευελιξίας (ΝΠΙΔ) και των εξωτερικών συνεργασιών του αποτελεί σήμερα την εμπροσθοφυλακή στο πεδίο εισάγοντας νέες θεματικές για την έμφυλη ισότητα μέσω καινοτόμων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, όπως για την ταυτότητα φύλου.
6. Απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στην υποστήριξη των γυναικείων και φεμινιστικών οργανώσεων, ως φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Αυτές ούτε έλαβαν μέρος στην προετοιμασία του Σχεδίου (όπως είθισται) ούτε εκπροσωπούνται στο 11μελές Εθνικό Συμβούλιο Ισότητας (2020), παρά μόνο μέσω του Πολιτικού Συνδέσμου Γυναικών. Η έντονη κριτική που άσκησαν κατά της συγχώνευσης της ισότητας με τη δημογραφία και την οικογένεια φαίνεται να αποτέλεσε λόγο διάρρηξης των δεσμών τους με την αρμόδια υφυπουργό.
7. Απουσιάζει η κοστολόγηση των δράσεων, το χρονοδιάγραμμα και ο τρόπος παρακολούθησης και αξιολόγησης του Σχεδίου Δράσης, πέραν της απλής καταγραφής των στοιχείων από τις υπηρεσίες της αρμόδιας (ανάμεσα σε άλλα) Γενικής Γραμματείας.
8. Απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στις χρηματοδοτικές πηγές, π.χ. του ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, όπως επίσης οποιαδήποτε προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι κατευθύνσεις της ΕΕ στον τομέα της ισότητας των φύλων στα νέα κοινοτικά χρηματοδοτικά εργαλεία (gender budgeting).
9. Στις δράσεις για τη «βελτίωση της θέσης των γυναικών που υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις» αναφέρονται η εθνική καταγωγή, η αναπηρία, η ηλικία, αλλά όχι η ταυτότητα φύλου, και μάλιστα ενώ η κυβέρνηση αναγγέλλει πρόγραμμα για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ. Υπάρχει βέβαια αναφορά στη «διαφορετικότητα», χωρίς όμως να διευκρινίζεται τι περιλαμβάνει.
Ως γνωστόν, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων αποτελεί πλέον προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση των Ευρωπαϊκών Ταμείων. Στο Πρόγραμμά της για τα επόμενα χρόνια (2020-2025) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενίσχυσε τους στόχους, τις διαδικασίες και την προσέγγιση (διαθεματικότητα) των πολιτικών ισότητας των φύλων.
Ομως εμείς στην Ελλάδα έχουμε για διαβούλευση ένα Σχέδιο Δράσης που δεν διακρίνεται ούτε για τον λογισμό της τεκμηρίωσης και της αποτελεσματικότητας, ούτε για το όνειρο που μπορεί να εμπνεύσει για μια συμπεριληπτική κοινωνία της ισότητας. Τελικά θα αφήσουμε να κυριαρχήσουν οι δυνάμεις της συντήρησης αντί για την εκσυγχρονιστική ευρωπαϊκή προοπτική;
*Η κυρία Μαρία Στρατηγάκη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρώην γενική γραμματέας Ισότητας των Φύλων.
