Πώς συνδέονται μεταξύ τους η φιλοσοφία και οι επιστήμες; Και σε τι διαφέρουν; Αυτές τις σχέσεις ερευνά ο Ευθύμιος Μπόκαρης, αναπληρωτής καθηγητής Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στην ερεθιστική του μελέτη Φιλοσοφία και επιστήμες ξεκινώντας από τη διαπίστωση πως αν η φιλοσοφία ενδιαφέρεται για το «πώς» και το «τι» γνωρίζουμε, οι επιστήμες ενδιαφέρονται για τη «γνώση» ενός τομέα της πραγματικότητας. Βέβαια, υπάρχουν παραδείγματα φιλοσόφων και στον 20ό αιώνα που υπήρξαν σπουδαίοι επιστήμονες, όπως αυτό του Μπέρτραντ Ράσελ ο οποίος ήταν κορυφαίος μαθηματικός, ή του Λούντβιχ Βιντγκενστάιν που τα κείμενά του για τη φιλοσοφία της γλώσσας και των μαθηματικών παραμένουν αξεπέραστα. Ενας επιστήμονας όσο καλύτερα γνωρίζει το αντικείμενό του τόσο περισσότερο το ανάγει στο επίπεδο της φιλοσοφικής σκέψης διευρύνοντας το πεδίο του επιστητού. Στα χρόνια του Αριστοτέλη το πεδίο περιελάμβανε τα πάντα. Αλλά κι αιώνες αργότερα υπήρξαν σπουδαίοι φιλόσοφοι που ήταν και εξαιρετικοί επιστήμονες, όπως, λ.χ., ο Λάιμπνιτς, ο οποίος ήταν και μαθηματικός, φυσικός και ιστορικός, ο κορυφαίος homo universalis μετά τον Αριστοτέλη.
Η εξέλιξη των επιστημών βεβαίως υπήρξε τέτοια που η εξειδίκευση ήταν αναπόφευκτη, αφού για λόγους πρακτικούς τα γνωστικά αντικείμενα θα έπρεπε να αυτονομηθούν, κατά κάποιον τρόπο, ώστε να είναι αποτελεσματικότερη και η σχετική έρευνα. Ομως η «χρυσή τομή» ενδιέφερε πάντα τους επιστήμονες πρώτης γραμμής και τα ειδοποιημένα πνεύματα. Βρίσκοντας τις ομοιότητες, αντιλαμβάνεται κανείς ευκολότερα και τις διαφορές, δηλαδή το πού συγκλίνουν και πού αποκλίνουν οι επιστήμες και η φιλοσοφία. Αλλά και τη λογοτεχνία και την τέχνη δεν μπορούμε να τις αποκόψουμε από τις επιστήμες, όπως άλλωστε και τη φιλοσοφία. Η φιλοσοφία μπορεί να προσφέρει τη διάσταση του καθολικού, και οι μεγάλοι επιστήμονες που γνωρίζουμε ήταν εκείνοι που έκαναν την ανθρωπότητα καλύτερη. Γι’ αυτό και ο Εντγκαρ Αλαν Πόου τον 19ο αιώνα στο σονέτο του Στην επιστήμη την αποκαλούσε «αληθινή κόρη του γερο–χρόνου, αληθινή τέχνη».
Ευθύμιος Μπόκαρης
Φιλοσοφία και επιστήμες. Από τον Πλάτωνα μέχρι τον Καντ
Εκδόσεις UTOPIA, 2020,
σελ. 592,
τιμή 28 ευρώ
