«Στη βάση κάθε συζήτησης εξυπακούεται ένα σιωπηρό συμβόλαιο. Χωρίς αυτό έχουμε ίσως πολλούς παράλληλους μονολόγους, αλλά δεν έχουμε διάλογο. Για την ώρα, είμαστε η χώρα των παράλληλων μονολόγων».
Γιώργος Σεφέρης «Εισαγωγή
στον Θ. Σ. Ελιοτ» (1936)
Τα τελευταία χρόνια η (παρα)φιλολογία γύρω από το «brain regain» ή το «brain retain» βρίσκει γόνιμο έδαφος στα εσωτερικά αλλά και τα διεθνή φόρα, ενώ η πρόσφατη εξαιρετική συνθήκη την κατέστησε πλέον μέρος της καθημερινότητας ειδικών και μη. Συνήθως, αν όχι πάντοτε, ερήμην των ίδιων των «brain». Ετσι, στις σχετικές δημόσιες ή (ακόμα και) ιδιωτικές συζητήσεις και αναλύσεις, δεν συμμετέχουν εκείνοι για τους οποίους γίνονται. Οσο δε για συγκλήσεις, συναινέσεις και κοινούς παρονομαστές, ούτε λόγος. Ενώ όλοι γνωρίζουμε ότι οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Ειδικότερα, την περίοδο 2008-2017 έφυγαν από τη χώρα περίπου 500.000 Ελληνες νέοι και ικανοί άνθρωποι, δηλαδή το 4,6% του συνολικού πληθυσμού της. Προέρχονται από το πιο παραγωγικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, με το 51,4% να είναι στην «κρίσιμη» ηλικιακή κατηγορία 25-44, και σχεδόν στο 70% απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες έρευνες, μεγάλος αριθμός αυτών που έφυγαν είτε δεν σκοπεύουν να γυρίσουν καθόλου είτε προσδιορίζουν τον επαναπατρισμό τους στο απώτερο μέλλον και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις (Special Report: Brain drain – ΣΕΒ, 17.2.2020).
Με ή χωρίς ωστόσο αριθμούς, είναι πλέον προφανές ότι χωρίς συνεχή αταλάντευτη και εθνική πολιτική (με την έννοια της συναίνεσης των πολιτικών δυνάμεων της χώρας), ό,τι και αν επιχειρηθεί θα αποτελεί έναν «παράλληλο μονόλογο». Και θα ενισχύεται από αποσπασματικές δράσεις «οριζόντιες» ή «κάθετες», αλλά κυρίως και στο «τέλος της ημέρας» αναποτελεσματικές.
Στον αντίποδα αυτών η είδηση ότι περισσότεροι από 250 εργαζόμενοι υψηλής εξειδίκευσης εκτιμάται ότι θα εργάζονται τον Ιούνιο του 2022 στο Κέντρο Επιχειρησιακών Λειτουργιών και Υπηρεσιών της αμερικανικής φαρμακοβιομηχανίας Pfizer στη Θεσσαλονίκη, και ότι οι πρώτες προσλήψεις που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί σε ποσοστό 15%-20% αφορούν Ελληνες που ζούσαν και εργάζονταν στο εξωτερικό και επέστρεψαν στην Ελλάδα, αποτελεί μια καλή αρχή. Δίπλα σε αυτήν ας μας επιτραπεί να αναφέρουμε την πρόταση του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου για την ίδρυση ερευνητικού κέντρου. Με την οφειλόμενη επισήμανση ότι θα αποτελέσει όχι άλλο ένα ερευνητικό κέντρο αλλά ένα άλλο ερευνητικό κέντρο. Αυτοχρηματοδούμενο, με νέα σύγχρονα ερευνητικά αντικείμενα, χωρίς επικαλύψεις και επαναλήψεις υφιστάμενων, στο οποίο θα απασχοληθούν κατά προτεραιότητα έλληνες ερευνητές της αλλοδαπής. Εκείνοι για τους οποίους γίνονται οι παράλληλοι μονόλογοι. Η σιωπηλή πλειοψηφία που αναμένει εδώ και χρόνια το «σιωπηρό συμβόλαιο». Για να επιστρέψει, να αγωνιστεί και να δημιουργήσει. Τους το οφείλουμε. Αλλά το οφείλουμε και σε όλους τους νέους, για να ανατρέψουμε και να αναστρέψουμε το διάχυτο αίσθημα της απαισιοδοξίας και της αδυναμίας, απέναντι σε μια κρίση που χρονίζει αθεράπευτη.
*Ο κ. Οδυσσέας-Ιωάννης Ζώρας είναι καθηγητής, πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
