Είναι αναμφισβήτητο και κοινώς αποδεκτό ότι η παιδεία και οι φορείς όλων των βαθμίδων αυτής αποτελούν τη βασική κινητήριο δύναμη της προόδου και της κοινωνικής ευημερίας. Η αποστολή τους δεν περιορίζεται μόνο στην απόκτηση γνώσεων και επαγγελματικών δεξιοτήτων από τους εκπαιδευόμενους. Ταυτόχρονα, συνίσταται στην ανάπτυξη των αξιών και της κοινωνικής κουλτούρας που απαιτούν η κοινωνική συνοχή και ευημερία καθώς και των γενικών αρετών και ικανοτήτων που είναι απαραίτητες για την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή ανεξαρτήτως της επαγγελματικής εξειδίκευσης. Για παράδειγμα, οι αξίες της ακεραιότητας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της κοινωνικής ευθύνης, της φροντίδας της φύσης, του σεβασμού των βασικών δικαιωμάτων και της διαφορετικότητας των άλλων αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία της κοινωνικής κουλτούρας που στηρίζουν την κοινωνική συνοχή και ευημερία. Επίσης, αρετές και θεμελιώδεις ικανότητες όπως η αυτογνωσία, η αυτοκυριαρχία, η αυτοπεποίθηση, η πρόδραση, η δημιουργική σκέψη και η ορθή κρίση, η επικοινωνία, η συναισθηματική νοημοσύνη, η συνεργασία, η ανθεκτικότητα, η εστίαση σε στόχους και ο σχεδιασμός είναι απαραίτητα για την επιτυχημένη προσωπική και επαγγελματική ζωή όλων των ανθρώπων. Ολες αυτές οι αξίες, οι αρετές και οι θεμελιώδεις ικανότητες δεν είναι έμφυτες αλλά διαρκώς αναπτύσσονται από το κοινωνικό περιβάλλον και κυρίως μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Συνεπώς, τα σχολεία όλων των βαθμίδων έχουν ως αποστολή και ευθύνη, πέραν των γνώσεων, την ανάπτυξη αυτών.
Ασφαλώς, το κατάλληλο περιεχόμενο των προγραμμάτων και οι αποτελεσματικές μέθοδοι εκπαίδευσης και μάθησης είναι απαραίτητα για την επίτευξη των στόχων του σχολείου που απορρέουν από την προηγούμενη αποστολή. Ο πιο κρίσιμος παράγοντας όμως είναι οι εκπαιδευτικοί, ή καλύτερα, οι δάσκαλοι όλων των βαθμίδων. Η αποστολή ή λόγος ύπαρξης, άρα και η ευθύνη του δασκάλου, δεν είναι μόνο η μετάδοση γνώσεων αλλά και η ουσιαστική μάθηση των εκπαιδευομένων με την έννοια της ανάπτυξης του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς σε όλους τους τομείς της ζωής. Είναι η ανάπτυξη των αξιών, των αρετών και των θεμελιωδών ικανοτήτων που προαναφέρθηκαν. Από αυτή την αποστολή απορρέουν τρεις θεμελιώδεις ρόλοι όλων των δασκάλων, ανεξαρτήτως του γνωστικού πεδίου του μαθήματος που διδάσκουν και της βαθμίδας του σχολείου τους.
Πρώτος ρόλος είναι αυτός του εκπαιδευτή. Αυτό σημαίνει ότι έχουν την ευθύνη της αποτελεσματικής απόκτησης και κατανόησης της γνώσης από τους εκπαιδευομένους, των τρόπων εφαρμογής της στην πράξη, διότι διαφορετικά είναι άχρηστη. Ιδιαίτερα χρειάζεται να τονισθεί εδώ ότι η απομνημόνευση και η κατανόηση πληθώρας γνώσεων μέσω των διαλέξεων και του διαβάσματος δεν είναι αποτελεσματικοί μέθοδοι μάθησης. Συνεπώς, η εστίαση του εκπαιδευτικού έργου του δασκάλου πρέπει να είναι στα πλέον ουσιώδη και χρήσιμα και κυρίως να μαθαίνει τους μαθητές του πώς να μαθαίνουν. Σημαντική είναι επίσης η χρήση εργαστηριακών και βιωματικών μεθόδων μάθησης για την κατανόηση και την εφαρμογή της γνώσης.
Δεύτερος ρόλος του δασκάλου είναι αυτός του ηγέτη. Ηγέτης είναι αυτός που ασκεί επιρροή (όχι εξουσία) στους άλλους και τους κάνει να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό για εξαιρετικές επιδόσεις. Με αυτή την έννοια, ο δάσκαλος ως ηγέτης εμπνέει, περνά όραμα, κινητοποιεί και οδηγεί τους μαθητές σε ένα καλύτερο μέλλον. Κερδίζει την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό τους. Μιλά στο μυαλό, στην ψυχή και στην καρδιά τους και τους πείθει μέσω του ήθους, του πάθους και του λόγου.
Τρίτος ρόλος του δασκάλου είναι αυτός του συμβούλου (coach). Οι μαθητές όλων των βαθμίδων έχουν να αντιμετωπίσουν ζητήματα προσωπικής και επαγγελματικής φύσης κάνοντας επιλογές. Σε αυτό έχουν την ανάγκη της εμπειρίας και των ιδεών των μεγαλύτερων και κυρίως των δασκάλων τους. Επίσης, ο συμβουλευτικός ρόλος του δασκάλου κυρίως στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση αφορά και τους γονείς των μαθητών που ασκούν σημαντική επιρροή στα παιδιά τους.
Παρότι στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας υπάρχουν αρκετοί δάσκαλοι που ανταποκρίνονται με επιτυχία σε αυτούς τους τρεις βασικούς τους ρόλους, θεωρώ από την εμπειρία μου και όχι από σχετική έρευνα ότι η μεγάλη πλειοψηφία υστερεί. Βεβαίως, ο καθένας έχει προσωπική ευθύνη γι’ αυτό, αλλά η κύρια αιτία είναι το έλλειμμα των πολιτικών της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού και κυρίως των συστημάτων αξιολόγησης, συνεχούς επιμόρφωσης, αναγνώρισης και επιβράβευσης των εκπαιδευτικών. Επίσης, αιτία είναι το έλλειμμα αποτελεσματικού μάνατζμεντ και ηγεσίας από όσους έχουν την ευθύνη της διοίκησης των σχολικών μονάδων.
Η εξάλειψη αυτού του ελλείμματος είναι ευθύνη όλων μας και κυρίως αυτών που διαθέτουν τη σχετική εξουσία. Αν πράγματι πιστεύουμε ότι η παιδεία αποτελεί βασικό μοχλό της ατομικής και κοινωνικής ευημερίας, τότε δεν έχουμε παρά να μάθουμε από τις καλές πρακτικές άλλων χωρών αλλά και από τη γνώση που διαθέτουμε στη χώρα μας. Να διαμορφώσουμε και να υποστηρίξουμε την υλοποίηση αλλαγών που θα μας βγάλουν από τη ζώνη άνεσης στην κατεστημένη κατάσταση και θα μας οδηγήσουν σε ένα καλύτερο μέλλον για μας και τα παιδιά μας.
*Ο κ. Δημήτρης Μπουραντάς είναι πρύτανης του New York College.
