Πέρυσι, τέτοια εποχή, περνούσαμε ένα καλοκαίρι σε… πανδημική αγωνία εν αναμονή του πολυπόθητου εμβολίου για τον νέο κορωνοϊό. Εφέτος το καλοκαίρι μας δεν είναι σίγουρα ίδιο με εκείνα της π.κ. (προ κορωνοϊού) ζωής μας, είναι όμως ένα καλοκαίρι στο οποίο η αναμονή για το εμβόλιο έχει τελειώσει, αφού το έχουμε πλέον στα χέρια μας – και μάλιστα σε χρόνο-ρεκόρ για τα δεδομένα της επιστήμης.
Και ενώ οι εμβολιασμοί προχωρούν, όχι πάντα απρόσκοπτα – ας μην ξεχνάμε τους αρνητές αλλά και το «χάος» που προέκυψε πρόσφατα με το εμβόλιο της AstraZeneca, το οποίο προκάλεσε δικαιολογημένη σύγχυση στον πληθυσμό – η πανδημική αγωνία συνεχίζεται.
Αυτή τη φορά όμως επικεντρώνεται στα νέα παραλλαγμένα στελέχη του SARS-CoV-2 που αναδύονται προκαλώντας ανησυχία αφού ο ιός εξακολουθεί να δίνει τη δική του μάχη επιβίωσης αποκτώντας καινούργια, πιο επικίνδυνα «πρόσωπα».
Είναι θέμα επιβίωσης!
Το ιογενές «πρόσωπο» των ημερών ονομάζεται παραλλαγμένο στέλεχος Δέλτα (πρόκειται για το μέχρι πρότινος αποκαλούμενο ινδικό στέλεχος που πλέον, όπως και όλα τα στελέχη του ιού τα οποία προκαλούν ανησυχία, έλαβε νέο όνομα με βάση τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου σε μια προσπάθεια αποφυγής του στιγματισμού συγκεκριμένων περιοχών). Το στέλεχος Δέλτα προκαλεί το τελευταίο διάστημα αγωνία με άλφα κεφαλαίο ανά τον κόσμο: ολοένα και περισσότεροι ειδικοί εκφράζουν φόβους ότι θα καταστεί σύντομα κυρίαρχο στον πλανήτη και ότι θα είναι υπαίτιο για ένα τέταρτο πανδημικό κύμα καθώς συνδέεται με μεγαλύτερη μεταδοτικότητα αλλά και ικανότητα διαφυγής από τα εμβόλια. Το καυτό ερώτημα λοιπόν είναι αν τα εμβόλια θα καταφέρουν να το «τιθασεύσουν» (αντίστοιχα βέβαια ερωτήματα θα συνεχίσουν να προκύπτουν στο μέλλον και με άλλα, «εκκολαπτόμενα» αυτή τη στιγμή, στελέχη του ιού).
Απάντηση προσπάθησαν να δώσουν προσφάτως ερευνητές του βρετανικού Ινστιτούτου Francis Crick σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το University College του Λονδίνου και τα Νοσοκομεία του University College που ανήκουν στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας – ανάμεσά τους ήταν και ο έγκριτος ανοσολόγος, ρετροϊολόγος, επικεφαλής του Εργαστηρίου Ρετροϊικής Ανοσολογίας στο Ινστιτούτο Crick και καθηγητής Ρετροϊoλογίας στο Imperial College του Λονδίνου κ. Γεώργιος Κασσιώτης. Με δημοσίευσή τους στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» οι επιστήμονες προσέφεραν τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα ανάλυση σχετικά με την ικανότητα που έχει το mRNA εμβόλιο των Pfizer/BioNTech να νικήσει το συγκεκριμένο στέλεχος μέσα από την παραγωγή επαρκών εξουδετερωτικών αντισωμάτων εναντίον του.
Ο ανοσολόγος, ρετροϊολόγος, επικεφαλής του Εργαστηρίου Ρετροϊικής Ανοσολογίας στο Ινστιτούτο Crick και καθηγητής Ρετροϊoλογίας στο Imperial College του Λονδίνου Γεώργιος Κασσιώτης
Το ΒΗΜΑ-Science ζήτησε την επιστημονική γνώμη του κ. Κασσιώτη όχι μόνο για αυτό το φλέγον πανδημικό ζήτημα αλλά και για πολλά άλλα – όπως για το αν θα απαλλαγούμε ποτέ πλήρως από τον νέο κορωνοϊό, για το αν θα χρειαστούμε ενισχυτικές δόσεις του εμβολίου, για το αν και πότε θα έλθουν επόμενα πανδημικά κύματα. Και την έλαβε. Τα όσα μας είπε αξίζουν την προσοχή σας, καθώς προέρχονται από έναν από τους πλέον ειδικούς στο πεδίο της «συνύπαρξης» ιών και ανθρώπων – και, αν μη τι άλλο, η πραγματικότητα που βιώνουμε έχει αποδείξει περίτρανα ότι πρέπει να βρούμε τη σωστή «φόρμουλα» συμβίωσης με τον SARS-CoV-2. Είναι θέμα επιβίωσής (μας).
Εξουδετερωτικά αντισώματα
Ας ξεκινήσουμε όμως από την πρόσφατη μελέτη στο «Lancet» η οποία έριξε φως σε πολλές πτυχές της σχέσης εμβολίου και στελέχους Δέλτα του νέου κορωνοϊού. Στο πλαίσιό της, οι επιστήμονες ανέλυσαν τα αντισώματα στο αίμα 250 υγιών εθελοντών που έλαβαν είτε μία είτε δύο δόσεις του εμβολίου των Pfizer-BioNTech, έως και τρεις μήνες μετά τη λήψη της πρώτης δόσης. Σημειώνεται ότι η μελέτη αφορούσε μόνο το συγκεκριμένο εμβόλιο, αλλά αυτή τη στιγμή, όπως μας ενημέρωσε ο δρ Κασσιώτης, η ερευνητική ομάδα συλλέγει εθελοντές για αντίστοιχη μελέτη και σχετικά με άλλα εμβόλια, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βασίζονται σε αδενοϊούς. Με χρήση μιας νέας ταχύτερης μεθόδου που αναπτύχθηκε στο Ινστιτούτο Crick και η οποία μετρά μέσα σε μόλις 36 ώρες την εξουδετερωτική ικανότητα των αντισωμάτων (την ικανότητά τους δηλαδή να μπλοκάρουν την είσοδο του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα), οι ερευνητές εξέτασαν την εξουδετερωτική ικανότητα των αντισωμάτων μετά τον εμβολιασμό ενάντια σε πέντε διαφορετικά στελέχη του SARS-CoV-2. Επρόκειτο συγκεκριμένα για το αρχικό στέλεχος που εντοπίστηκε στη Γουχάν της Κίνας, το στέλεχος που κυριάρχησε στην Ευρώπη κατά το πρώτο πανδημικό κύμα (D614G), το στέλεχος B.1.1.7 (βρετανικό ή Αλφα, όπως ονομάζεται πλέον), το B.1.351 (νοτιοαφρικανικό ή Βήτα) καθώς και το B.1.617.2 (ινδικό ή Δέλτα).
Σύμφωνα με τα ευρήματα, τα επίπεδα εξουδετερωτικών αντισωμάτων που πολεμούν την παραλλαγή Δέλτα φάνηκε να είναι χαμηλότερα στο αίμα ατόμων που εμβολιάστηκαν με το εμβόλιο των Pfizer-BioNTech σε σύγκριση με εκείνα που αναγνωρίζουν και μάχονται την παραλλαγή Αλφα. Οι ερευνητές είδαν επίσης ότι στα άτομα που είχαν εμβολιαστεί πλήρως με δύο δόσεις του εμβολίου των Pfizer-BioNTech τα επίπεδα εξουδετερωτικών αντισωμάτων ήταν περισσότερο από πέντε φορές χαμηλότερα ενάντια στο στέλεχος Δέλτα σε σύγκριση με το αρχικό στέλεχος του ιού – εκείνο της Γουχάν στο οποίο βασίζονται τα υπάρχοντα εμβόλια. Είναι μάλιστα ιδιαιτέρως σημαντικό το γεγονός ότι η αντισωματική απόκριση ήταν ακόμη χαμηλότερη στα άτομα που είχαν λάβει μία δόση του εμβολίου. Συγκεκριμένα μετά από τη λήψη μόνο μίας δόσης, το 79% των εμβολιασμένων ατόμων είχαν μετρήσιμη αντισωματική απόκριση ενάντια στο αρχικό στέλεχος, το 50% των εμβολιασμένων ενάντια στο στέλεχος Αλφα, το 32% ενάντια στο στέλεχος Δέλτα και το 25% ενάντια στο στέλεχος Βήτα.
Ο εμβολιασμός προστατεύει
Οπως εξήγησε ο δρ Κασσιώτης «τα περισσότερα παραλλαγμένα στελέχη του SARS-CoV-2 που προκαλούν ανησυχία (variants of concern, VOCs) είναι πιο ανθεκτικά απέναντι στα εξουδετερωτικά αντισώματα που παράγονται μετά τον εμβολιασμό σε σύγκριση με τα αρχικά στελέχη, όπως αυτό της Γουχάν ή εκείνα που αρχικώς εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη. Αυτό είναι αναμενόμενο, καθώς τα υπάρχοντα εμβόλια έχουν σχεδιαστεί με βάση το στέλεχος της Γουχάν. Οπως ανακαλύψαμε, παρότι έστω και μία δόση εμβολίου οδηγεί στην παραγωγή μετρήσιμων αντισωμάτων ενάντια στο στέλεχος της Γουχάν και σε άλλα στελέχη που έκαναν την εμφάνισή τους στην αρχή της πανδημίας – μάλιστα οι δύο δόσεις του εμβολίου ενισχύουν περαιτέρω τα επίπεδα αυτών των αντισωμάτων ενάντια στα «παλαιότερα» στελέχη – χρειάζονται σίγουρα και οι δύο δόσεις του εμβολίου για την παραγωγή αντισωμάτων ενάντια στα VOCs στην πλειονότητα των ανθρώπων». Το γεγονός αυτό, σύμφωνα με τον ερευνητή, αποδεικνύει περίτρανα την ανάγκη λήψης και των δύο δόσεων του εμβολίου προκειμένου να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή αντισωματική προστασία.
Είναι όμως τελικώς αυτό αρκετό ή απαιτείται νέος εμβολιαστικός σχεδιασμός ώστε να καταφέρουμε να νικήσουμε κατά κράτος επικίνδυνα παραλλαγμένα στελέχη όπως το Δέλτα; Ο δρ Κασσιώτης εμφανίστηκε καθησυχαστικός. «Παρότι ολοένα και περισσότερα στοιχεία δείχνουν πως υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων των εξουδετερωτικών αντισωμάτων και της προστασίας από τον κίνδυνο μόλυνσης με τον ιό, αυτό δεν φαίνεται να ισχύει σε ό,τι αφορά τη σοβαρή νόσηση, κάτι που αποτελεί κύριο ζητούμενο – για να προστατευθεί κάποιος από σοβαρή νόσο απαιτούνται πολύ χαμηλότερα επίπεδα αντισωμάτων. Τα μέχρι στιγμής στοιχεία από τις μελέτες αποτελεσματικότητας των εμβολίων μαρτυρούν ότι συνεχίζουν να προσφέρουν προστασία από τη σοβαρή νόσο και ενάντια στα νέα παραλλαγμένα στελέχη. Ετσι δεν χρειάζεται να γίνει κάποια άμεση αλλαγή στον σχεδιασμό των εμβολιασμών – εκείνο που χρειάζεται είναι να επιταχυνθεί όσο πιο πολύ γίνεται ο ρυθμός των εμβολιασμών παγκοσμίως».
Προηγούνται οι ηλικιωμένοι
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι σίγουρα δεν θα χρειαστεί να κλείσουμε νέα… εμβολιαστικά ραντεβού ενάντια στον κορωνοϊό στο μέλλον. Ο έλληνας ειδικός του Crick υπογράμμισε ότι «αν αρχίσουν να αυξάνονται οι νέες λοιμώξεις σε πλήρως εμβολιασμένα άτομα και να οδηγούν σε νόσηση, τότε θα απαιτηθεί περαιτέρω εμβολιασμός. Σε περίπτωση που υπάρξει τέτοια ανάγκη, με δεδομένο ότι τα εμβόλια δεν είναι τόσο αποτελεσματικά στους ηλικιωμένους καθώς και ότι οι ηλικιωμένοι ήταν οι πρώτοι που εμβολιάστηκαν σε όλες τις χώρες με αποτέλεσμα τα επίπεδα των αντισωμάτων τους λογικά να εμφανίζουν τη μεγαλύτερη μείωση εξαιτίας του μεγάλου διαστήματος χρόνου που έχει παρέλθει, η συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα για ενισχυτική δόση του εμβολίου. Μάλιστα, αυτή τη στιγμή δοκιμάζονται νέες εκδόσεις των εμβολίων που βασίζονται στα νέα παραλλαγμένα στελέχη και οι οποίες θα αποτελέσουν την καλύτερη επιλογή για ενισχυτική δόση».
Σε αυτό το δυσεπίλυτο πανδημικό παζλ συνεχώς προστίθενται νέα κομμάτια – και ένα από τα σημαντικότερα αφορά το τι μέλλει γενέσθαι μετά το καλοκαίρι. Προς το παρόν βλέπουμε στη χώρα μας τους «σκληρούς» δείκτες κρουσμάτων, διασωληνώσεων και θανάτων να πέφτουν και τα μέτρα σταδιακώς να χαλαρώνουν αλλά την ίδια στιγμή, μια ματιά έξω από τα σύνορά μας δείχνει ότι ο ιός δεν παραδίδει τόσο εύκολα τα όπλα και επανέρχεται δριμύτερος μέσω των παραλλαγμένων στελεχών του με το Δέλτα να δεσπόζει – τρανταχτά παραδείγματα το Ισραήλ όπου έχει επιτευχθεί τεράστια εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού με το 60% να έχει λάβει και τις δύο δόσεις εμβολίου αλλά τις τελευταίες ημέρες αντιμετωπίζει νέα αύξηση κρουσμάτων, αλλά και η Βρετανία που αποφάσισε να καθυστερήσει ως τις 19 Ιουλίου την άρση περιοριστικών μέτρων εξαιτίας του στελέχους Δέλτα. Θα γίνει σύντομα το στέλεχος αυτό ο επόμενος «εφιάλτης» μας, θα κυριαρχήσει παντού; Ο δρ Κασσιώτης απάντησε ότι «το παραλλαγμένο στέλεχος Δέλτα είναι ήδη το κυρίαρχο σε πολλά μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εξελικτική πορεία των ιών είναι μια ατέρμονη διαδικασία και έτσι είναι αναπόφευκτο, όσο η πανδημία συνεχίζεται, να αναδύονται περισσότερες παραλλαγές του ιού, οι οποίες θα μπορούν να μεταδίδονται ακόμη πιο εύκολα και να εμφανίζουν ακόμη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στα αντισώματα. Για αυτόν τον λόγο επαναλαμβάνω ότι ο εμβολιασμός απ’ άκρου εις άκρον της Γης είναι υψίστης σημασίας».
Για ηπιότερα επόμενα πανδημικά κύματα
Το μέλλον δείχνει λοιπόν συνεχώς νέα παραλλαγμένα στελέχη – άρα και συνεχή νέα πανδημικά κύματα; Και αλήθεια πόσο ισχυρά αναμένεται να είναι τα επόμενα που θα έλθουν κατά πάνω μας; «Ηδη κάποιες χώρες αντιμετωπίζουν την αρχή ενός νέου κύματος της πανδημίας και καινούργια κύματα θα εμφανιστούν και σε άλλες. Αυτό οφείλεται στην αυξημένη μεταδοτικότητα των νέων VOCs. Είναι σχεδόν αναπόφευκτο το να έχουμε επόμενα πανδημικά κύματα, ωστόσο αυτά πιθανότατα θα είναι μικρότερης έντασης από όσα βιώσαμε ως σήμερα, ιδίως στις περιοχές με μεγάλη εμβολιαστική κάλυψη».
Και τελικώς πότε τα κύματα θα κοπάσουν; Θα έρθει κάποτε… μπουνάτσα σε ό,τι αφορά τον πανδημικό νέο κορωνοϊό; Κατά τον ερευνητή «η πλήρης εκρίζωση του ιού δεν είναι πιθανό να συμβεί στο κοντινό μέλλον. Ωστόσο αν τα εμβόλια σπάσουν την αλυσίδα μεταξύ μόλυνσης – την οποία πιθανώς δεν θα μπορούν να προλαμβάνουν – και νόσησης, τότε θα πρέπει να αποδεχθούμε στα χρόνια που έρχονται τον SARS-CoV-2 ως ένα ακόμη παθογόνο του αναπνευστικού συστήματος που δεν θα απαιτεί τη λήψη επιπρόσθετων μέτρων από αυτά που λαμβάνονται για τα γνωστά παθογόνα του αναπνευστικού όπως ο ιός της γρίπης».
Κλείνοντας, με δεδομένο ότι ζούμε πλέον στον αστερισμό των κορωνο-εμβολιασμών και των… παρελκομένων τους, όπως η συζήτηση περί υποχρεωτικού εμβολιασμού αλλά και προνομίων ειδικώς για τα εμβολιασμένα άτομα, ζητήσαμε από τον κ. Κασσιώτη να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις του επί των άκρως επίκαιρων αυτών θεμάτων. «
Πρόκειται πράγματι για πολύ σημαντικά θέματα, τα οποία όμως δεν βασίζονται μόνο στην επιστημονική ανάγκη. Υπάρχει μια πολύ λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο κοινό καλό και στα ατομικά δικαιώματα. Η συζήτηση αυτή έχει τόσο πολιτικό όσο και φιλοσοφικό χαρακτήρα και διέπει όχι μόνο το εμβόλιο για τον νέο κορωνοϊό αλλά και όλα τα άλλα εμβόλια, όπως για παράδειγμα αυτό της ιλαράς. Θα απαντήσω λέγοντας ότι έχουμε ήδη βιώσει την καταστροφική επίδραση από την επανεμφάνιση της ιλαράς σε μέρη όπου υπήρχαν αρνητές των παιδικών εμβολιασμών».
Οπως προκύπτει από τα λεγόμενα του έλληνα ειδήμονα, με δεδομένο ότι ο SARS-CoV-2 μάλλον δεν θα μας… αποχαιρετήσει σύντομα (αν μας αποχαιρετήσει ποτέ) πρέπει να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας – για την ακρίβεια, στην προκειμένη περίπτωση από το… μπράτσο μας όπου χορηγείται το εμβόλιο – για να μη ζήσουμε άλλο την καταστροφική επίδρασή του.
Οι θεωρίες περί απόδρασης του ιού από εργαστήριο
Το τελευταίο διάστημα έχει αναζωπυρωθεί η συζήτηση σχετικά με την προέλευση του νέου κορωνοϊού – παρακολουθούμε συνεχείς εγκλήσεις και αντεγκλήσεις για το θέμα και τοποθετήσεις, ακόμη και από πολύ αρμόδια χείλη, όπως αυτά του δρος Αντονι Φάουτσι, συμβούλου της αμερικανικής κυβέρνησης για την πανδημία, σχετικά με το ότι ο ιός πιθανώς να ξέφυγε από εργαστήριο στη Γουχάν της Κίνας. Ποια είναι η άποψη του δρος Κασσιώτη; «Υπάρχουν πολλές θεωρίες – από το ότι ο ιός ξέφυγε ακούσια από το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν όπου μελετούνταν ιοί των νυχτερίδων οι οποίοι θα μπορούσαν να προσβάλουν ανθρώπους ως το ότι σχεδιάστηκε επί τούτου ως βιολογικό όπλο. Ορισμένες από αυτές τις θεωρίες ίσως έχουν περισσότερη βάση από άλλες. Πάντως η μέχρι τώρα εμπειρία μας από την εξέλιξη των παραλλαγμένων στελεχών του ιού, τα οποία συνεχώς προσαρμόζονται στους ανθρώπους-ξενιστές τους ώστε να μεταδίδονται ευκολότερα και να επιβιώνουν, μαρτυρεί ότι αν κάποιος πράγματι σχεδίασε αυτόν τον ιό για να μολύνει τους ανθρώπους, μάλλον θα έπρεπε να είχε κάνει καλύτερη δουλειά…».
