Οι υποθέσεις της δολοφονίας στα Γλυκά Νερά, του βιασμού στα Πετράλωνα και των καταγγελιών για βιασμό 26χρονης στον Αγιο Παντελεήμονα κυριαρχούν τις τελευταίες μέρες στην επικαιρότητα, φέρνοντας στο προσκήνιο το μείζον θέμα της βίας κατά των γυναικών. Το ίδιο είχε συμβεί και πριν από 2 χρόνια με τον βιασμό και τη δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο και της Σούζαν Ιτον στην Κρήτη. Με μια πρόχειρη έρευνα, το 2020 εντοπίσαμε 8 περιπτώσεις φόνων γυναικών – στις περισσότερες περιπτώσεις δράστης ήταν ο σύντροφος ή σύζυγος ή ο πρώην…
Σχέσεις ισχύος
Κάθε περίπτωση φυσικά είναι μοναδική, όπως μοναδικοί είναι και οι άνθρωποι-πρωταγωνιστές της. Παραμένουν, όμως, όλες εκφάνσεις του ίδιου φαινομένου: της βίας κατά των γυναικών. Ισως, μάλιστα, να είναι πιο σωστός ο χαρακτηρισμός «έμφυλη βία».
Σύμφωνα με το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα: η έμφυλη βία «διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας καθώς πηγάζει από την ιστορικά διαπιστωμένη ανισότητα στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος/εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος τους».
Κι αν οι ακραίες περιπτώσεις, όπως τα στυγερά εγκλήματα, μονοπωλούν τα φώτα της δημοσιότητας, η βία μπορεί να έχει πολλές εκφράσεις: λεκτική, ψυχολογική, εξαναγκασμός, ενδοοικογενειακή, βιασμός, ξυλοδαρμός, κακοποίηση, trafficking. Είναι, λοιπόν, πάρα πολλές αυτές οι υποθέσεις που καταγράφονται σε υπηρεσίες από όπου το θύμα ζητά βοήθεια, κι ακόμα περισσότερες αυτές που δεν μαθαίνουμε ποτέ, που συμβαίνουν πίσω από τις κλειστές πόρτες.
Καθώς δεν υπάρχει ένας μηχανισμός καταγραφής των περιστατικών έμφυλης βίας από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (δικαστικές, αστυνομικές, ιατροδικαστικές αρχές, δίκτυο δομών ΓΓΙΦ, ΜΚΟ κ.λπ.), μόνο περιστασιακά στατιστικά στοιχεία μπορεί κανείς να συγκεντρώσει.
Η γραμμή SOS
Η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, η υπηρεσία εθνικής εμβέλειας που λειτουργεί 24 ώρες, 365 μέρες και δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες-θύµατα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άµεσα µε έναν φορέα αντιμετώπισης της έµφυλης βίας, δέχθηκε το 2020 9.288 κλήσεις – οι 6.474 αφορούσαν περιστατικά βίας. Από αυτά, 3.772 ήταν ενδοοικογενειακή βία, οι 91 κλήσεις για σεξουαλική παρενόχληση και οι 44 κλήσεις για περιπτώσεις βιασμού.
Τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, που διαχειρίστηκαν οι αστυνομικές Υπηρεσίες στο πλαίσιο των προανακριτικών τους αρμοδιοτήτων το 2019 ήταν 5.221, ενώ το 2020 έφτασαν τα 5.413 (αύξηση 4%).
Οπως μας ενημέρωσαν από το Κέντρο Διοτίμα που έχει υπηρεσίες σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λέσβο, Σάμο, το 2020 εξυπηρετήθηκαν 1.951 επιζώσες (Ελληνίδες, μετανάστριες και πρόσφυγες) κάθε μορφής έμφυλης βίας (ενδοοικογενειακής, σεξουαλικής κ.ά.).
Υποστήριξη
Η βοήθεια που ζητούσαν ήταν ή ψυχολογική ή και νομική υποστήριξη.
Ενα από τα παλαιότερα «καταφύγια» για κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά, το «Σπίτι Ανοιχτής Φιλοξενίας» της Ενωσης Κυριών Δράμας – λειτουργεί από το 2012 – έχει φιλοξενήσει μέχρι σήμερα 151 περιστατικά. Το 95% αυτών είναι γυναίκες που έχουν δεχθεί βία. Από αυτές, το 90% έχει δεχθεί σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και λεκτική βία, ενώ μόλις το 10% έχει δεχθεί εκβιασμούς, ψυχολογική και λεκτική βία, χωρίς να έχει δεχθεί σωματική ή σεξουαλική βία.
Βιασμός εντός γάμου δεν υπήρχε μέχρι το 2006
Υπάρχουν αλλαγές, εξέλιξη του φαινομένου στη διάρκεια των ετών; Αναζητήσαμε την απάντηση από τη διδάκτορα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και ερευνήτρια του Κέντρου Διοτίμα κυρία Ντιάνα Μάνεση. «Δεν μπορώ να απαντήσω αν υπάρχει εξέλιξη με όρους ποσοτικούς, καθώς δεν υπάρχει συγκεντρωτική καταγραφή. Τα περιστατικά έμφυλης βίας και υπήρχαν και υπάρχουν – ίσως με μεγαλύτερη ένταση στο παρελθόν. Αυτό που έχει αλλάξει είναι η ορατότητα».
Αναφέρεται στα ορόσημα που επέφεραν αλλαγές στο πώς νοηματοδοτούνται οι έμφυλες σχέσεις. Βασική είναι η υπογραφή από τη χώρα μας της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται για το πρώτο νομικά δεσμευτικό διεθνές κείμενο που θέτει κριτήρια για την πρόληψη της έμφυλης βίας. Αλλα ορόσημα είναι ο νόμος περί εκτρώσεων το 1986, η αλλαγή του οικογενειακού δικαίου το 1983 και, φυσικά, ο νόμος 3500/2006 για την ενδοοικογενειακή βία. Η κυρία Μάνεση υπενθυμίζει ότι ο βιασμός εντός του γάμου δεν υπήρχε ως έννοια μέχρι το 2006.
Οσο για τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί στην κοινωνία τα τελευταία χρόνια λέει ότι «έχουν παίξει μεγάλο ρόλο οι νέες τεχνολογίες και τα σόσιαλ μίντια στην ενημέρωση του κόσμου και ειδικότερα της νέας γενιάς – τουλάχιστον όσον αφορά τον αστικό ιστό. Κοινωνική αλλαγή με όρους βελτίωσης δεν θα το έλεγα ότι υπάρχει. Θα έλεγα ότι υπάρχει αλλαγή με όρους μεγαλύτερης ορατότητας. Γιατί η Ελλάδα δεν είχε αυτό που λέμε «πολιτικό φεμινισμό», δηλαδή να έχουν περάσει στον πολιτισμικό ιστό της χώρας οι ιδέες περί έμφυλης ισότητας, όπως ενδεχομένως έχει γίνει σε άλλες χώρες».
Αυξήθηκαν τα περιστατικά μέσα στην καραντίνα
Κατακόρυφη ήταν η αύξηση των περιστατικών βίας τον Απρίλιο του 2020 (μόλις είχε αρχίσει η πρώτη καραντίνα για τον κορωνοϊό δηλαδή) – καθώς ξεπέρασαν τα 1.000, ενώ τους 3 πρώτους μήνες ήταν γύρω στις 300/μήνα. Το πρώτο πεντάμηνο του 2021 οι ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι της γραμμής SOS 15900 έχουν δεχθεί 3.497 κλήσεις, εκ των οποίων 2.376 αφορούν περιστατικά βίας. Τα 1.361 είναι καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας, τα 69 σεξουαλικής παρενόχλησης και 36 βιασμού.
