Στο παγκόσμιο best seller «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» ο Τιμ Μάρσαλ ήταν σαφής: Δεν μπορείς να ξεφύγεις από τη γεωγραφία, όμως μπορείς να κάμψεις τα όριά της. Το νέο βιβλίο του βρετανού διπλωματικού συντάκτη, με τίτλο «Η ισχύς της Γεωγραφίας», έχει παρόμοια κεντρική ιδέα – ότι η γεωγραφία είναι δυναμική – αλλά διαφορετική εστίαση, καθώς αναφέρεται σε 10 χώρες/περιοχές με σημαίνοντα ρόλο στις περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις. Αυστραλία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σαχέλ (οι χώρες νότια της ερήμου Σαχάρα), Αιθιοπία, Ισπανία, Τουρκία, Ελλάδα και… Διάστημα είναι οι νέοι «πρωταγωνιστές».
Μετατοπίσεις ισχύος
«Βρισκόμαστε σε έναν βαθιά πολυπολικό κόσμο. Δεν υπάρχει ένας παγκόσμιος αστυνόμος να πάρει τον νόμο στα χέρια του» σημειώνει στο «Βήμα» ο Μάρσαλ, εξηγώντας γιατί ασχολείται με την κάθε περιοχή. «Θα πάμε σε έναν νέου τύπου Ψυχρό Πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Ηδη διάφορες χώρες κάνουν κινήσεις και διαμορφώνουν τις επιλογές τους εν όψει αυτής της κατάστασης» προσθέτει.
Ομως γιατί εστιάζει στις συγκεκριμένες χώρες; «Η Αυστραλία έκανε τις επιλογές της πριν τη διαμόρφωση της νέας διπολικής αντιπαράθεσης ΗΠΑ – Κίνας. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία έχουν ενδιαφέρον, γιατί όσο οι ΗΠΑ σιγά-σιγά αποσύρονται από τη Μέση Ανατολή για να επικεντρωθούν στην Κίνα, οι Ιρανοί θα είναι ελεύθεροι να κινηθούν και οι Σαουδάραβες δεν θα είναι υπό την προστασία των Αμερικανών. Αυτό εξηγεί γιατί τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και άλλες χώρες της περιοχής έγιναν φίλοι με το Ισραήλ. Tελικά, και η Σαουδική Αραβία θα πρέπει να αποφασίσει αν θα κάνει το ίδιο, γιατί χωρίς την Αμερική χρειάζεται φίλους».
Το Σαχέλ έλκει την προσοχή του για δύο λόγους. «Εκεί πολεμούν 6.000 στρατιώτες. Η περιοχή βιώνει τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης και εξαιτίας αυτής υπάρχουν μετακινήσεις πληθυσμών». «Εάν οποιαδήποτε χώρα του Σαχέλ καταρρεύσει», δηλώνει, «τότε θα μετακινηθούν πληθυσμοί στη Βόρεια Αφρική και από εκεί στην Ευρώπη, η οποία ήδη άρχισε να αλλάζει την (σ.σ.: μεταναστευτική) πολιτική της». Οσον αφορά την Αιθιοπία, κάνει λόγο για «ένα φανταστικό παράδειγμα τυχερής γεωγραφικά χώρας» καθώς ελέγχει τη ροή του ποταμού Νείλου και έτσι μπορεί να βελτιώσει τη ζωή του λαού της.
Διάστημα και Μακίντερ
Το Διάστημα συμπεριλαμβάνεται στην ανάλυση, καθώς ο κ. Μάρσαλ εκτιμά ότι οι άνθρωποι δεν το σκέφτονται με γεωπολιτικούς και γεωγραφικούς όρους. «Είναι πολύ σημαντικό να ανακαλύψουμε τα οφέλη του Διαστήματος. Οι νόμοι για το Διάστημα είναι χρόνια πίσω από την τεχνολογία. Χρειαζόμαστε νέες συμφωνίες που να ταιριάζουν στον 21ο αιώνα» υπογραμμίζει.
Αναπόφευκτα προκύπτει το ερώτημα εάν βάσει των παραπάνω (κλιματική κρίση, Διάστημα, μετατόπιση ισχύος) η παραδοσιακή γεωπολιτική όπως την εξέφρασε ο βρετανός γεωγράφος Χάρολντ Μακίντερ έχει «πεθάνει». «Η σκέψη του Μακίντερ και των άλλων »πατέρων» της γεωπολιτικής, ότι η γεωγραφία είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες για ό,τι συμβαίνει, δεν πέθανε. Η γεωγραφία είναι από τους καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τις εξελίξεις μαζί με ανθρώπους, πολιτικούς, ιδέες, ιδεολογίες. Δεν συμφωνώ απολύτως με την θεωρία του heartland (σ.σ.: θεωρία Μακίντερ). Αυτό που έχουμε τώρα είναι πολλές εκδοχές της γεωπολιτικής. Ο πρώτος που σκεφτόταν γεωπολιτικά είναι ο Θουκυδίδης. Οχι ο Μακίντερ» επισημαίνει.
Ο συγγραφέας επανέρχεται στη σημασία του Διαστήματος και αναφέρεται στην αστροπολιτική και στον αμερικανό καθηγητή Εβερετ Ντόλμαν, ο οποίος ασχολήθηκε με το ζήτημα. «Ο Ντόλμαν είπε ότι «αυτός που ελέγχει τις χαμηλές τροχιές χαμηλά στη Γη ελέγχει το Διάστημα. Αυτός που ελέγχει το Διάστημα κυριαρχεί στη Γη, και αυτός που κυριαρχεί στη Γη διαμορφώνει το πεπρωμένο της ανθρωπότητας». Αυτό μοιάζει με αυτό που είπε ο Μακίντερ, αλλά από τεχνολογικής απόψεως και κοιτώντας προς το κάτω ελέγχεις τα πάντα» υπογραμμίζει. «Εάν ελέγχεις τη ζώνη των δορυφόρων», συνεχίζει, «ελέγχεις τους δορυφόρους. Εάν ελέγχεις τους δορυφόρους, ελέγχεις την κυκλοφοριακή ροή, τα ηλεκτρικά αποθέματα. Μπορείς να ελέγξεις τα πάντα. Εάν ελέγξεις τη ζώνη του ανεφοδιασμού μπορείς να ελέγξεις ποιος θα πάει στο Διάστημα και ποιος θα πάει στη Σελήνη».
Τουρκία και ΝΑΤΟ
Στο βιβλίο υπάρχει αναφορά στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Τον ρωτάμε αν πιστεύει ότι η Τουρκία επιθυμεί να κυριαρχήσει στην περιοχή που κυριαρχούσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. «Δεν νομίζω ότι η Τουρκία έχει φιλοδοξίες για τη Δυτική Ευρώπη και την Ευρώπη γενικότερα, πέρα από το Αιγαίο. Αυτό είναι η μεγάλη επιθυμία της. Καταλαβαίνω γιατί σκέφτεται έτσι. Ομως είναι ξεκάθαρο βάσει Διεθνούς Δικαίου ότι η μεγάλη πλειοψηφία του Αιγαίου είναι ελληνικά ύδατα» τονίζει. Για τον ίδιο, η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι μια προσπάθεια της Τουρκίας «να ξαναγράψει ό,τι θεωρεί ιστορικά λάθος, το οποίο συνέβη τα τελευταία 100 χρόνια. Θεωρεί ότι είναι ο φυσικός της χώρος. Η Τουρκία πιστεύει ότι είναι μεγάλη δύναμη και συμπεριφέρεται σαν μεγάλη δύναμη μακριά από τα σύνορά της».
Ταυτόχρονα, ο κ. Μάρσαλ εκτιμά ότι είναι προς όφελος της Αγκυρας να παραμείνει στο ΝΑΤΟ, ωστόσο δεν θεωρεί απίθανο να αποχωρήσει: «Η Τουρκία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ εξαιτίας της γεωγραφίας της. Είναι δίπλα στη Μαύρη Θάλασσα και απέναντι είναι η Ρωσία, η τότε Σοβιετική Ενωση. Αυτή η γεωγραφική αναγκαιότητα δεν θα υπάρξει την επόμενη δεκαετία, καθώς η Κίνα είναι μακριά. Αυτός είναι ένας παράγοντας που μπορεί να δει την Τουρκία να φεύγει από το ΝΑΤΟ».
Η ΕΕ πρέπει να βοηθήσει την Ελλάδα
Για τον συγγραφέα, η Ελλάδα είναι σημαντική λόγω της γεωγραφικής της θέσης στη μεταναστευτική κρίση. «Η ΕΕ πρέπει να σας βοηθήσει. Είστε σημαντικοί εξαιτίας της σχέσης ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό αλλά και γιατί είστε ναυτική δύναμη» λέει. Υποστηρίζει, δε, ότι η Ελλάδα θα είναι πιο ισχυρή εάν κάνει τον εαυτό της πιο χρήσιμο στις μεγάλες δυνάμεις. «Εάν θέλετε να είστε δυνατοί και να ακουστείτε πρέπει να είστε χρήσιμοι στους φίλους σας. Οι άνθρωποι δεν κάνουν συμμαχίες επειδή τους αρέσετε, αλλά για πολλούς άλλους λόγους» προσθέτει, ενώ εξαίρει τη σημασία της οικονομικής ισχύος, την οποία χαρακτηρίζει ως τη μεγαλύτερη ελληνική πρόκληση.
Τέλος, σχολιάζει το ενδεχόμενο ελληνοτουρκικής εμπλοκής. «Λένε ότι δεν υπάρχει πιθανότητα θερμού επεισοδίου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο. Αν γίνει, οι μεγάλες δυνάμεις θα έρθουν και θα σας χωρίσουν σύντομα. Ελπίζω αυτό να είναι αλήθεια. Οι άνθρωποι υποτιμούν πόση ένταση και πόσο συναίσθημα υπάρχει μεταξύ σας. Είναι ανησυχητικό όταν σας βλέπουμε να έρχεστε τόσο κοντά» καταλήγει.
