Είναι βέβαιο ότι οι μαθητές αφήνουν πίσω τους μία ιδιαιτέρως δύσκολη σχολική χρονιά που προηγήθηκε, έχοντας στερηθεί, για μεγάλο χρονικό διάστημα, τη φυσική παρουσία δασκάλων και συμμαθητών τους, έχοντας υποχρεωθεί να παρακολουθούν διαδικτυακά μαθήματα, μέσα από μία πρωτόγνωρη διαδικασία τόσο για τους ίδιους όσο και για τους δασκάλους τους, ζώντας, όπως ολόκληρη η κοινωνία, με τον φόβο και την αβεβαιότητα. Παράλληλα, στερήθηκαν μια σειρά από σχολικές δραστηριότητες, που μπορεί φαινομενικά να μη θεωρούνται σημαντικές, κατέχουν, ωστόσο, μία ιδιαίτερη λειτουργία στην εκπαιδευτική και παιδαγωγική λειτουργία του σχολείου. Αναφέρομαι στους σχολικούς περιπάτους, στις εκπαιδευτικές εκδρομές, στις σχολικές γιορτές, σε μουσικές και εικαστικές δραστηριότητες. Ολα τα παραπάνω, εκτός από τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα που τα προσδιορίζει, εκτός από την προσμονή των ίδιων των παιδιών για αυτά, καλλιεργούν δημιουργικά και άλλες δραστηριότητες, που έχουν να κάνουν με τις μελλοντικές προσωπικές και κοινωνικές στάσεις και επιλογές των ίδιων των παιδιών.
Οι νέες θεματικές
Ευχάριστη και δημιουργική διάσταση, στο πλαίσιο των καλοκαιρινών διακοπών των μικρών και μεγάλων μαθητών, προσφέρει το παιδικό βιβλίο και γενικότερα η λογοτεχνία για παιδιά. Το γεγονός αυτό σχετίζεται, ασφαλώς, με τη μεγάλη θεματολογική ανανέωση και τη στροφή που έχει πραγματοποιήσει η παιδική λογοτεχνία σε νέους θεματικούς ορίζοντες, κυρίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ετσι, το θέμα ειρήνη-πόλεμος έχει περάσει στα παιδικά βιβλία και προβάλλεται το αντιπολεμικό και φιλειρηνικό μήνυμα δυναμικά και διεκδικητικά. Η επιστήμη και η σύγχρονη τεχνολογία διέγειραν τη φαντασία πολλών συγγραφέων, με αποτέλεσμα να ενισχυθεί η κατηγορία των βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Το οικολογικό πρόβλημα και η προστασία του περιβάλλοντος εμφανίζονται ως ισχυρές τάσεις για τη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης. Τα ναρκωτικά, η μάστιγα της κοινωνίας, το AIDS έγιναν θέματα της παιδικής λογοτεχνίας. Η βία στην οικογένεια, η βία στα γήπεδα, αλλά κυρίως η ενδοσχολική βία, θέματα που καθημερινά τροφοδοτούν τον Τύπο και την τηλεόραση την απασχολούν έντονα. Βιβλία με πρωταγωνιστές παιδιά με ειδικές ανάγκες εμπλουτίζουν τις σελίδες της. Ενας μεγάλος αριθμός βιβλίων αναφέρεται στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, όπως είναι οι σχέσεις των γονέων με τα παιδιά, οι σχέσεις ηλικιωμένων ατόμων με άτομα νεαρής ηλικίας, ο ρόλος των δύο φύλων, η πρώτη εφηβεία, το διαζύγιο, η υιοθεσία, ο θάνατος. Το αίτημα για σεξουαλική ενημέρωση πέρασε επίσης ως νέα θεματική στην Παιδική Λογοτεχνία. Γίνεται αναφορά στην ενδοσχολική ζωή, στις σχέσεις δασκάλων και μαθητών. Εντυπωσιακή είναι η παραγωγή βιβλίων με θέματα τα πολιτικά γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας (Κατοχή, Αντίσταση, δικτατορία, το δράμα της Κύπρου). Εισάγεται στο παιδικό βιβλίο η πολιτική σκέψη που δεν είναι προνόμιο των μεγάλων και η πολιτικοποίηση του παιδιού γίνεται μέσα από διεργασίες που σχετίζονται με την ευρύτερη σχέση του παιδιού με το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Μια άλλη οπτική
Εκτός από τη ριζική ανανέωση της θεματογραφίας, υπάρχει, για κάποια ζητήματα, μία διαφορετική προσέγγιση, σύμφωνη με τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Για παράδειγμα, το πρόβλημα της μετανάστευσης, το οποίο, παλαιότερα, εστίαζε στη φυγή των Ελλήνων προς τις χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Αυστραλίας, τα τελευταία χρόνια επικεντρώνεται στην παλιννόστηση ή την έλευση αλλοεθνών, στους πρόσφυγες, και στον τρόπο που αυτοί αντιμετωπίζονται από την κοινωνία μας. Υιοθετείται, δηλαδή, μία οπτική ανάγνωσης των παιδικών κειμένων στη βάση συνάντησης των δύο εννοιών ελληνικότητας και πολυπολιτισμικότητας. Οι δύο αυτές έννοιες στέκονται συμπληρωματικά και όχι σε αντιπαράθεση η μία προς την άλλη. Τα λαογραφικά στοιχεία εξακολουθούν να αποτελούν συχνά την πρώτη ύλη των κειμένων για παιδιά, αλλά υπάρχει ποικιλία και πολλαπλότητα στον τρόπο απεικόνισης του παρελθόντος, με μια πιο ευαίσθητη και πιο προσεκτική γνώση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης. Είναι, επίσης, βέβαιο ότι ο εορτασμός των διακοσίων χρόνων από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης οδήγησε στη συγγραφή πολλών και σημαντικών βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας, με σκοπό, χωρίς εθνικές και υπερπατριωτικές εξάρσεις, την ανάδειξη αυτού του μεγάλου ιστορικού γεγονότος.
Η παιδική λογοτεχνία διοχετεύει την ανανεωμένη και επίκαιρη θεματολογία της σε όλα τα πνευματικά της δημιουργήματα, όπως παραμύθια, ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα, ταξιδιωτική λογοτεχνία, βιβλία γνώσεων, προσφέροντας αισθητική απόλαυση και χαρά σε μικρούς και μεγάλους αναγνώστες.
Ο κ. Γεώργιος Δ. Καψάλης είναι πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
