Με τη βοήθεια των πανίσχυρων, τελευταίας τεχνολογίας τηλεφακών και των εξοπλισμένων με κάμερες drones, μπορούμε να μπούμε ακόμα και μέσα στον φλεγόμενο κρατήρα τους. Για να μη χάσουμε ούτε στιγμή από την υπερπαραγωγή που συντελείται εκεί, στον προθάλαμο των σπλάχνων της Γης. Κάποτε οι άνθρωποι έτρεχαν να φύγουν μακριά από τα (θεοποιημένα) εν ενεργεία ηφαίστεια για να γλιτώσουν τις ζωές τους, και όσοι δεν το έκαναν πλήρωσαν ακριβό τίμημα – βλέπε Πομπηία και Ερκολάνο.
Τώρα, με την αίσθηση ασφάλειας που τους δίνει η (πιο εξελιγμένη σε σχέση με τα παλιά χρόνια) επιστήμη της ηφαιστειολογίας αλλά και διαχρονικά παρασυρμένοι από την άγρια ομορφιά του θεάματος και από τον ενθουσιασμό και την περιέργεια που πάντα θα σπρώχνουν κάποιους από εμάς μέσα στους κινδύνους, σε μια έκρηξη ηφαιστείου μπορεί ακόμα και να βρουν την αφορμή για μια απολαυστική εκδρομή. Το είδαμε κατά την πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου Φάγκρανταλσφιαλ, μερικά χιλιόμετρα έξω από το Ρέικιαβικ, την πρωτεύουσα της Ισλανδίας: χιλιάδες κόσμου έσπευσαν να δουν από κοντά το «σόου», να κάνουν πικνίκ, ακόμα και να παίξουν βόλεϊ και να βγάλουν selfies δίπλα στα ποτάμια της λάβας.
Εντυπωσιακό πλάνο από την πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου Φάγκρανταλσφιαλ, μερικά χιλιόμετρα έξω από το Ρέικιαβικ, την πρωτεύουσα της Ισλανδίας
Η επιπόλαια, όπως δικαίως τη χαρακτήρισαν ορισμένοι, αντιμετώπιση της κατάστασης οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην εξοικείωση με τέτοιους είδους φαινόμενα των κατοίκων μιας χώρας όπου σεισμικές δονήσεις και εκρήξεις ηφαιστείων είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο. Και όπου οι επιστήμες της σεισμολογίας και της ηφαιστειολογίας γνωρίζουν ιδιαίτερη ανάπτυξη, γεγονός που κάνει τον επίδοξο ερασιτέχνη εξερευνητή να νιώθει πιο ασφαλής και πιο δυνατός ακόμα και όταν φτάνει στο χείλος του πυρακτωμένου κρατήρα. Ομως, ένα ηφαίστειο που ξυπνά είναι πάντα επικίνδυνο.
Αυτό το έμαθαν με τον χειρότερο τρόπο οι κάτοικοι του Αγίου Βικεντίου και Γρεναδίνων, στην Καραϊβική, όταν το 1902 μια φοβερή έκρηξη του Λα Σουφριέρ άφησε πίσω της περισσότερους από 1.600 νεκρούς. Γι’ αυτό και στις εκρήξεις που έγιναν ακολούθως, το 1979 αλλά και πριν από λίγες ημέρες, εκκένωσαν χωρίς δεύτερη σκέψη τις κατοικημένες περιοχές που μπορεί να κινδύνευαν και γλίτωσαν τα χειρότερα. Αυτό, τη στιγμή που η τέφρα από την έκρηξη κάλυπτε τα πάντα και έφτανε μέχρι τα νησιά Μπαρμπέιντος, 160 χιλιόμετρα ανατολικά.
Έκρηξη του ηφαιστείου Λα Σουφριέρ
Μια χρονιά χωρίς καλοκαίρι
Οσο όμως και αν 1.600 και πλέον νεκροί είναι ένα νούμερο που προκαλεί θλίψη και τρόμο, η ανθρωπότητα έχει αντιμετωπίσει πολύ μεγαλύτερες καταστροφές από τα ηφαίστεια που βρίσκονται σπαρμένα σε όλον τον πλανήτη. Το περίφημο Ταμπόρα της Ινδονησίας τον Απρίλιο του 1815 σκότωσε με την έκρηξή του περισσότερους από 10.000 ανθρώπους. Η καταστροφή δεν σταμάτησε εκεί καθώς, στις ημέρες και στους μήνες που ακολούθησαν, εκατοντάδες χιλιάδες πέθαναν στην ευρύτερη περιοχή από τις αρρώστιες και από την πείνα που προκλήθηκαν από την καταστροφή των καλλιεργειών τους και από τον δηλητηριασμένο αέρα που ανέπνεαν.
Οι καλλιέργειες επηρεάστηκαν δραματικά από την έκρηξη και στη Βόρεια Αμερική αλλά και στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το τρομερό φαινόμενο προκάλεσε την πτώση της θερμοκρασίας σε όλη την υφήλιο, μάλιστα το έτος που ακολούθησε, το 1816, έμεινε στην Ιστορία ως «η χρονιά χωρίς καλοκαίρι».
Το Κρακατόα και άλλοι δολοφόνοι
Μερικά χρόνια μετά, τον Αύγουστο το 1883, η έκρηξη του Κρακατόα, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στην Ιάβα και στη Σουμάτρα, ακούστηκε μέχρι τον Μαυρίκιο που απέχει περίπου 4.800 χιλιόμετρα! Καταστράφηκαν 165 οικισμοί και σκοτώθηκαν περισσότεροι από 36.000 άνθρωποι, προκλήθηκε τσουνάμι και στην πορεία δημιουργήθηκαν στη θάλασσα νέα νησιά από την παγωμένη λάβα.
Μετά τις εκρήξεις του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1613 π.Χ. (η οποία προκάλεσε την παρακμή του Μινωικού Πολιτισμού) και του Βεζουβίου το 79 μ.Χ. που κατέστρεψε την Πομπηία και το Ερκολάνο, η έκρηξη του Κρακατόα θεωρείται μία από τις πιο καταστροφικές αν όχι η πιο καταστροφική στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ανάμεσα στις πιο δραματικές εκρήξεις περιλαμβάνονται και εκείνες του Πελέ στη Μαρτινίκα που το 1902 κατέστρεψε την πόλη Σεντ Πιερ και σκότωσε 30.000 ανθρώπους και του Νεβάδο ντελ Ρουίς της Κολομβίας που το 1985 σκότωσε 23.000 ανθρώπους. Στην τραγωδία της Κολομβίας οι περισσότεροι θάνατοι προήλθαν από το λαχάρ, δηλαδή τη λασπορροή με τα συντρίμμια που προκάλεσε η έκρηξη.
Το ζεύγος Κραφτ και άλλα θύματα
Στις 18 Μαΐου 1980 η έκρηξη του Ορους της Αγίας Ελένης, στις Βορειοδυτικές ΗΠΑ, προκάλεσε τη μεγαλύτερη κατολίσθηση ηφαιστειακών συντριμμιών στη διεθνή Ιστορία. Η βόρεια πλαγιά του βουνού κατέρρευσε ολοσχερώς, ο καυτός αέρας που απελευθερώθηκε κατέστρεψε τα δάση σε ακτίνα πολλών τετραγωνικών χιλιομέτρων, έλιωσε τις σιδηροδρομικές γραμμές, σκότωσε ανθρώπους και άγρια ζώα. Η στάχτη που εκτοξεύθηκε στον ουρανό δημιούργησε σύννεφο που έφτασε τα 27 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να συνέλθει η περιοχή και για να ξαναβρεί η ζωή τους κανονικούς ρυθμούς της. Δύο σημαντικοί ερευνητές ηφαιστείων, ο Μορίς και η Κάτια Κραφτ, βρήκαν τραγικό τέλος στις 3 Ιουνίου 1991 από την έκρηξη του ιαπωνικού ηφαιστείου Ουνζέν. Εκείνη ήταν 49 και εκείνος 45 ετών. Αρχειακό υλικό με το άτυχο ζευγάρι βλέπουμε, μεταξύ άλλων, και στο ντοκιμαντέρ του Βέρνερ Χέρτζογκ «Οι πύλες της Κολάσεως» («Into the Ιnferno»), παραγωγής 2016. Στην ίδια έκρηξη σκοτώθηκε και ο 33χρονος αμερικανός ηφαιστειολόγος Χάρι Γκλίκεν. Τον Αύγουστο του 2010 το Σιναμπούνγκ της Ινδονησίας εξερράγη έπειτα από εκατοντάδες χρόνια αδράνειας, χωρίς όμως να προκαλέσει μεγάλες ζημιές.
Οι εκρήξεις που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια (με την πιο πρόσφατη τον περασμένο χρόνο) ανάγκασαν χιλιάδες ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Το 2010, και πάλι στην Ινδονησία, η έκρηξη του ηφαιστείου Μεράπι άφησε πίσω της περισσότερους από 300 νεκρούς. Την ίδια χρονιά, η έκρηξη του Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ στην Ισλανδία οδήγησε στο κλείσιμο του εναέριου χώρου της Βόρειας και της Δυτικής Ευρώπης για αρκετές ημέρες και προκάλεσε ζημιές ύψους 1,3 δισεκατομμυρίων ευρώ. Τον Σεπτέμβριο του 2014 το Οντάκε, για να επιστρέψουμε στην ηφαιστειογενή και σεισμογενή Ιαπωνία, εξερράγη την ώρα που το επισκέπτονταν εκατοντάδες τουρίστες. Ο αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τους 60. Δραστηριότητα παρατηρείται τους τελευταίους μήνες στην Αίτνα της Σικελίας, με το ηφαιστειακό νέφος να φτάνει, με τη βοήθεια των ανέμων, ως την Αθήνα, αλλά και με τους επιστήμονες να εμφανίζονται καθησυχαστικοί.
Οι «πρωταθλητές»
Με τον γεμάτο λάβα κρατήρα του να έχει πλάτος περίπου δύο χιλιόμετρα, το ηφαίστειο Νιραγκόνγκο, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το οποίο εξερράγη πρόσφατα διώχνοντας πολλούς κατοίκους της περιοχής από τα σπίτια τους, θεωρείται ένα από τα πιο εντυπωσιακά του πλανήτη. Το Σαμπανκάγια του Περού έχει χαρίσει στους επιστήμονες και στους φίλους των ηφαιστείων μεγάλες συγκινήσεις με τις θεαματικές εκρήξεις του τα τελευταία χρόνια. Το μεγαλοπρεπές Πινατούμπο, στο νησί Λουζόν των Φιλιππινών, προκάλεσε μεγάλη καταστροφή στις 15 Ιουνίου 1991, όταν η έκρηξή του συνέπεσε με το πέρασμα του τυφώνα Γιούνγια. Το Γαλέρας της Κολομβίας και το Μάουνα Κέα της Χαβάης (με ιστορία περίπου δύο εκατομμύριων ετών και θεοποιημένο παλαιότερα από τους ιθαγενείς του νησιού) είναι δύο ακόμα εντυπωσιακά ηφαίστεια, ενώ το Μάουνα Λόα, και πάλι στη Χαβάη, έχει χαρακτηριστεί ως το μεγαλύτερο ηφαίστειο της υφηλίου – αν και σύμφωνα με μια άλλη θεωρία ο τίτλος ανήκει στο Ταμού Μασίφ που βρίσκεται στον βυθό του Βορειοδυτικού Ειρηνικού Ωκεανού, 1.600 χιλιόμετρα ανατολικά της Ιαπωνίας. Τέλος, ανάμεσα στα πιο γνωστά ηφαίστεια της Ευρώπης, εκτός από τον Βεζούβιο και την Αίτνα, περιλαμβάνεται και το (επίσης Ιταλικό) Στρόμπολι.
Τα δικά μας ηφαίστεια
Αδιαμφισβήτητα το πιο διάσημο και πιο πολυφωτογραφημένο ηφαίστειο της Ελλάδας είναι αυτό της Σαντορίνης, στο οποίο οφείλει την τόσο ιδιαίτερη γοητεία του το νησί. Μερικά χιλιόμετρα βορειοανατολικά βρίσκεται και το υποθαλάσσιο Κολούμπο. Δημοφιλές ηφαίστειο του Αιγαίου και μέγιστο τουριστικό αξιοθέατο είναι βεβαίως και εκείνο της Νισύρου. Ηφαίστεια (της Φυριπλάκας και του Τράχηλα) και ηφαιστειακούς θόλους (δόμους) διαθέτει και η Μήλος. Το ηφαίστειο του Γυαλιού Δωδεκανήσου παραμένει ανενεργό. Ο Ψάρωνας είναι ένα επίσης σβησμένο ηφαίστειο και βρίσκεται στη νότια άκρη της Χίου. Το και πάλι ανενεργό Μόσυχλον βρίσκεται στη Λήμνο και σύμφωνα με τη μυθολογία στην κορυφή του έπεσε ο Hφαιστος όταν ο Δίας τον εκσφενδόνισε από τον ουρανό. Γνωστό από την αρχαιότητα, το ηφαίστειο των Μεθάνων είναι πλέον μη ενεργό, η ανάβαση όμως στην κορυφή του αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εμπειρία και η θέα από εκεί είναι θαυμάσια. Τέλος, και η Αττική έχει το ηφαίστειό της: Πρόκειται για το Σουσάκι, στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων, το οποίο έχει μεν να εκραγεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια, εξακολουθεί όμως να εκλύει θερμά αέρια που έχουν τη διόλου ευχάριστη οσμή του θείου. Φτάνεις ως εκεί πεζοπορώντας και μπορεί να μην έχει το μεγαλείο ενός Κρακατόα, είναι όμως ένα απρόσμενο και ξεχωριστό αξιοθέατο της περιοχής.
