Η Επανάσταση των Ελλήνων το 1821, με την ηρωική αντιμετώπιση της κατακτητικής μανίας των Οθωμανών, αποτελεί σταθμό στην ιστορία της Ευρώπης και ο ήρωας στρατηγός Μακρυγιάννης αποτελεί την ανεπανάληπτη προσωπικότητα αυτού του αγώνα.
Η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος εξέδωσε το 2010 ένα ιδιαίτερα καλαίσθητο βιβλίο με τίτλο «Ιστορικά προσωπεία – Η συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου». Στην έκδοση παρουσιάζεται η συλλογή των γύψινων εκμαγείων που αποτυπώνουν τις μορφές επιφανών προσώπων της νεοελληνικής ιστορίας, ανάμεσά τους και το εκμαγείο του Μακρυγιάννη. Στο Μουσείο φυλάσσεται μεγάλος αριθμός κειμηλίων του αγωνιστή Μακρυγιάννη, μεταξύ αυτών 11 πίνακες από τους 24 που ζωγραφίστηκαν με καθοδήγησή του και απεικονίζουν μάχες και ναυμαχίες του Αγώνα του ’21.
Στο βιβλίο αυτό αναφέρονται τα λόγια του Γιώργου Σεφέρη στο έργο του «Δοκιμές» σχετικά με το νεκρικό εκμαγείο του Μακρυγιάννη, το οποίο ο ποιητής παρομοιάζει με «μαραγκιασμένο μήλο ή πετράδι της ακρογιαλιάς, βαθιά γλειμμένο από το ακαταπόνητο κύμα, λίγο μεγαλύτερο από μια γροθιά. Αυτό το ταλαίπωρο πράγμα ήταν ό,τι είχε απομείνει, την ώρα του θανάτου, από την ωραία και την ευγενικιά μορφή του μεγαλόψυχου άνδρα». Αυτά γράφει για το εκμαγείο με τον δικό του μοναδικό τρόπο ο νομπελίστας ποιητής μας.
Ο Μακρυγιάννης γεννήθηκε στο Αβορίτι της Δωρίδας στα μέσα της δεκαετίας του 1790. Το πραγματικό του όνομα ήταν Τριαντάφυλλος, κατά τη διάρκεια όμως του Αγώνα τον αποκαλούσαν Μακρυγιάννη για το ψηλό του ανάστημα, όνομα που το κράτησε και με αυτό παρέμεινε στην Ιστορία. «Η πατρίς της γεννήσεώς μου είναι από το Λιδορίκι, χωριό του Λιδορικίου ονομαζόμενο Αβορίτι. Τρεις ώρες είναι από το Λιδορίκιπέντε καλύβια» γράφει στα «Απομνημονεύματά» του. Και συνεχίζει: «Οι γοναίγοι μου, πολύ φτωχοί και η φτώχεια αυτήνη ήρθε από την αρπαγή των ντόπιων Τούρκων και των Αρβανιτών του Αλήπασα. Οταν ήμουνε ακόμα στην κοιλιά της μητρός μου, μιαν ημέρα πήγε για ξύλο στο λόγγο, την έπιασαν οι πόνοι και γέννησε εμένα. Ξελεχώνεψε μόνη της και συγυρίστη, φορτώθη λίγα ξύλα, έβαλε και χόρτα απάνου εις τα ξύλα και από πάνου εμένα και πήγε εις το χωριόν».
Γράμματα ο Μακρυγιάννης δεν έμαθε και για να γράψει τα απομνημονεύματά του, 30χρονος πια, ρωτούσε φίλους για να μάθει μόνος του γραφή. «Ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος, γιατί έχομε τον Παπαδιαμάντη», είπε ο Γιώργος Σεφέρης. «Στον τόπο μας, όπου είμαστε τόσο σκληρά κάποτε αυτοδίδακτοι, ο Μακρυγιάννης στάθηκε ο πιο ταπεινός αλλά και ο πιο σταθερός διδάσκαλός μου. Το περιεχόμενο της γραφής του Μακρυγιάννη», παρατηρεί ο Σεφέρης, «είναι ο ατέλειωτος και ο πραγματικός αγώνας ενός ανθρώπου, που με όλα τα ένστικτα της φυλής του ριζωμένα βαθιά μέσα στα σπλάχνα του, αναζητά την ελευθερία, το δίκιο, την ανθρωπιά.
Ο δεύτερος λόγος που πιστεύω πως ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος μας είναι γιατί τον νομίζω σαν ένα μεγάλο διδάσκαλο της γλώσσας μας. Αν εξαιρέσω την ερειπωμένη «Γυναίκα της Ζάκυθος» του Σολωμού», καταλήγει ο Σεφέρης, «δεν ξέρω άλλο κείμενο στα νέα μας γράμματα που να διδάσκει τόσα πολλά όσο το κείμενο του Μακρυγιάννη».
Είναι γεγονός ότι η γραφή του στρατηγού της Επανάστασης θεωρήθηκε ιδανική αποτύπωση της λαϊκής λαλιάς και της ψυχής του Νεοέλληνα. Θεωρήθηκε υπόδειγμα λαϊκής γλώσσας, που μπορεί έγκυρα και αυθεντικά να εκφράσει τη λαϊκή ψυχή, που διατηρείται αναλλοίωτη εις τους αιώνες των αιώνων.
«Διαθέτοντας ο μεγάλος στρατηγός αξιοθαύμαστη δυνατότητα προσαρμογής στα καινούργια πράγματα που έφερε η Επανάσταση, συμμετείχε με πάθος στην καταστροφή του παλιού κόσμου, του μόνου κόσμου που μπορούσε να χωρέσει τις προσδοκίες του» παρατηρεί ο Νίκος Θεοτοκάς στο βιβλίο του για τον Μακρυγιάννη. «Αρκεί να θυμηθούμε στα «Απομνημονεύματα» τα λόγια που ο ίδιος απευθύνει προς τον κυβερνήτη Καποδίστρια, για να διαπιστώσουμε ότι ο στρατηγός μάς δείχνει ανάγλυφα την ιστορία των ανθρώπων που, δίνοντας την ψυχή και το αίμα τους, βάλθηκαν να γκρεμίσουν τον παραδοσιακό κόσμο. Και ανέτρεψαν, έτσι, τον μόνο κόσμο που μπορούσε να τους χωρέσει: «Αυτήνη την λευτερίαν, Κυβερνήτη μου, δεν την ηύραμεν εις το σοκάκι και δεν θα μπούμεν εύκολα πίσου εις του αυγού το τζόφλιο. Οτι δεν είμαστε πουλάκι να χωρέσουμεν πίσου, εγίναμε πουλί και δεν χωρούμεν»».
Τα «Απομνημονεύματα» του στρατηγού Μακρυγιάννη είναι τόσο σημαντικά για τη νεοελληνική μας λογοτεχνία, ώστε κατάφεραν να επισκιάσουν την ίδια την ιδιότητα του Μακρυγιάννη ως λαμπρού αγωνιστή του ’21, όταν μάλιστα στα απομνημονεύματα αυτά πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος ο στρατηγός. Τα κείμενα του Μακρυγιάννη θα πρέπει να βρίσκονται στη βιβλιοθήκη κάθε Ελληνα για να θυμίζουν στις επερχόμενες γενιές, σε κάθε νέο έλληνα πολίτη, τι οφείλει στην πατρίδα του και, το πιο σημαντικό, να διδάσκουν τους κυβερνήτες αυτού του τόπου πώς να διορθώνουν τα λάθη τους, που δυστυχώς επαναλαμβάνονται! Να θυμίζουν σε όλους μας τι οφείλουμε στην Ελλάδα και πόσο θα έπρεπε να αλλάξουμε τη νοοτροπία μας ως Νεοέλληνες. Γιατί μόνο αν αξιολογήσουμε τις καταβολές μας, θα αισθανθούμε δυνατοί και ικανοί να αντιμετωπίσουμε οποιονδήποτε εταίρο και οποιονδήποτε εχθρό.
*Η κυρία Στέλλα Πριόβολου είναι ομότιμη καθηγήτρια, πρόεδρος του Σώματος Ομότιμων Καθηγητών ΕΚΠΑ.
