Αυτό είναι το πρώτο και διασημότερο – για πολλούς και το σημαντικότερο – μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, που τιμήθηκε το 1983 με το Βραβείο Νομπέλ. Βέβαια, ένας συγγραφέας της δικής του αξίας δεν μπορεί να κριθεί από ένα μόνο βιβλίο του. Ωστόσο, το ότι σχεδόν επτά δεκαετίες από την πρώτη του έκδοση (1954) επανεκδίδεται συνεχώς έχοντας ξεπεράσει σε πωλήσεις τα 10.000.000 αντίτυπα και έχει μεταφερθεί τρεις φορές στον κινηματογράφο δεν είναι ασφαλώς τυχαίο. Ο Αρχοντας των μυγών ανήκει στα κλασικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, όπως είχε προβλέψει τότε που πρωτοεκδόθηκε ο Ε.Μ. Φόρστερ. Ισως δεν είναι περιττό να αναφέρω ότι πριν εκδοθεί το βιβλίο από τους Faber and Faber το είχαν απορρίψει πολλοί εκδότες. Αποφασιστικό ρόλο στην τελική του μορφή έπαιξε ένας σπουδαίος επιμελητής: ο Τσαρλς Μόντιθ, που συνεργάστηκε με τον συγγραφέα και τον προέτρεψε να προβεί σε πλείστες αλλαγές, τις οποίες ο Γκόλντινγκ τις υιοθέτησε. Ρόλος καταλυτικός, όπως ο αντίστοιχος του Γκόρντον Λις για τα βιβλία του Κάρβερ ή του Μάξγουελ Πέρκινς για τα αντίστοιχα του Χεμινγκγουέι και του Τόμας Γουλφ.
Αυτή είναι η τέταρτη, αν δεν κάνω λάθος, έκδοση του μυθιστορήματος στα ελληνικά, σε νέα, υποδειγματική μετάφραση της Εφης Τσιρώνη. Αποδεικνύει και στα καθ’ ημάς τη διαχρονική του αξία και καταπώς φαίνεται θα το αγαπήσει και η νεότερη γενιά των αναγνωστών.
William Golding
Ο άρχοντας των μυγών
Μετάφραση Εφη Τσιρώνη.
Εκδόσεις Διόπτρα, 2021, σελ. 376,
τιμή 15,50 ευρώ
Πολιτισμός και βαρβαρότητα
Το γεγονός ότι ο Αρχοντας των μυγών εκδόθηκε το 1954, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, έχει τη σημασία του. Αλλά αυτό δεν είναι το πρωτεύον. Είναι μια εκπληκτική αλληγορία για τη φύση του Κακού και για τη μάχη του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας. Μάχη που σε πλείστες εκδοχές της συνεχίζεται και σήμερα. Σε κάποιο έρημο νησί που δεν κατονομάζεται, συντρίβεται ένα αεροπλάνο. Οι επιζώντες επιβάτες είναι παιδιά ηλικίας έξι ως δώδεκα ετών, που θα προσπαθήσουν να επιβιώσουν ώσπου να τους βρει κάποιο περαστικό πλοίο. Θα φροντίσουν πρώτα να επιλέξουν έναν αρχηγό. Αυτός είναι ο δωδεκάχρονος Ραλφ, ο δημοφιλέστερος ανάμεσά τους, που διαθέτει ηγετικές ικανότητες. Δεξί χέρι έχει τον Πίγκι, έναν διοπτροφόρο χοντρούλη που πάσχει από άσθμα. Είναι, εκ μεταφοράς, ο «διανοούμενος», ο ορθολογιστής, ο ευφυής, το καθαρό μυαλό. Τα γυαλιά του μάλιστα τα χρησιμοποιούν σαν κάτοπτρα που βάζουν φωτιά ώστε από τον καπνό να τους εντοπίσει κάποιο περαστικό πλοίο. Δίπλα του είναι επίσης το δίδυμο των Σαμ και Ερικ που φροντίζουν τη φωτιά. Μαζί του κι ο Σάιμον, μια ηθική προσωπικότητα και το αντιπροσωπευτικότερο παιδί της φύσης, ένας εξαιρετικός χαρακτήρας.
Αλλά από την άλλη πλευρά έχουμε το Κακό που το ενσαρκώνει ο Τζακ, ο δεύτερος των κύριων χαρακτήρων. Αυτός μεταστρέφει ένα μέρος της ομάδας των παιδιών εναντίον του Ραλφ και των υποστηρικτών του. Εκφράζει την απόλυτη εξουσία μέσω της δύναμης και της αλόγιστης βίας. Κύριος υποστηρικτής του είναι ο Ρότζερ, μια σαδιστική προσωπικότητα που εκτελεί τις εντολές του και βασανίζει τα μικρότερα παιδιά.
Το τέρας του φόβου
Μια φήμη κυκλοφορεί ανάμεσα στα παιδιά. Οτι ένα τέρας υπάρχει στο νησί και επιβουλεύεται την ύπαρξή τους. Ο φόβος τα καταλαμβάνει κι ένα μέρος τους ακολουθούν τον Τζακ. Βάφουν τα πρόσωπά τους, γίνονται κυνηγοί ζώων και στη συνέχεια αρχίζουν να επιδίδονται σε πράξεις αλόγιστης βίας. Στρέφονται εναντίον όσων παιδιών δεν συμφωνούν, φτάνοντας ως το έγκλημα. Νομίζουν ότι ο Σάιμον είναι το τέρας – και τον σκοτώνουν. Σκοτώνουν κατόπιν και τον Πίγκι. Ο φονικός τους παροξυσμός είναι ανεξέλεγκτος. Από κυνηγοί ζώων μεταβάλλονται σε κυνηγούς ανθρώπων και ψάχνουν να βρουν και να σκοτώσουν και τον Ραλφ. Βρίσκουν το μέρος όπου νομίζουν ότι κρύβεται και του βάζουν φωτιά. Ολο το νησί μεταβάλλεται σε παρανάλωμα του πυρός, αλλά ο Ραλφ και οι υποστηρικτές του σώζονται. Στο τέλος, κάποιο περαστικό πλοίο θα δει τους καπνούς κι ένας αξιωματικός θα επιβιβαστεί και θα ελευθερώσει τα παιδιά, που σημαδεμένα από τον φόβο, τη βία και το αίμα δεν είναι πλέον παιδιά – κι ούτε πρόκειται να ξαναγίνουν. Αυτή η άγρια ενηλικίωση θα τα ακολουθεί εφεξής, γιατί βούλιαξαν μέσα στο «σκοτάδι της ανθρώπινης καρδιάς» όπου κι έφτασαν στο «τέλος της αθωότητας».
Το συμβολικό περιεχόμενο του Κακού
Ο Γκόλντινγκ δεν συνθέτει μια ιστορία παιδικής βίας αλλά μας δίνει με μοναδική ενάργεια το συμβολικό περιεχόμενο του Κακού που ενεδρεύει στην ανθρώπινη ψυχή και εκδηλώνεται όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν. Αυτό είναι στην πραγματικότητα το τέρας, που το τρέφει ο αρχέγονος φόβος. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί σχετικά με τα υπαρξιακά, όπως και τα μεταφυσικά, ερωτήματα που προκύπτουν από εδώ. Ή ακόμα να καταλήξει στο εύλογο συμπέρασμα πως η μάχη εναντίον του Κακού είναι συνεχής και αγγίζει όλες τις ηλικίες. Η αθωότητα φυσικά δεν έχει πάψει να υπάρχει, αλλά δεν είναι λίγες οι στιγμές ή ακόμα και οι περίοδοι κατά τις οποίες βρίσκεται σε κίνδυνο. Ανακαλεί κανείς, λόγου χάρη, και κάποια μεταγενέστερα του βιβλίου φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, το ότι οι οπλισμένοι έφηβοι που μετέχουν στις εμφύλιες συρράξεις και στις συμμορίες της Μαύρης Ηπείρου είναι από τους πλέον αδίστακτους δολοφόνους. Ή τα φαινόμενα του bullying που παρατηρούνται με ανησυχητική συχνότητα στις σημερινές δυτικές κοινωνίες.
Το Κακό κυριαρχεί, όμως ακόμα κι όταν χάνει τη μάχη εναντίον του Καλού όχι μόνο δεν εξαφανίζεται αλλά και οι ουλές που αφήνει στις ψυχές και στις συνειδήσεις δεν επουλώνονται όσο εύκολα νομίζουν πολλοί. Με την έννοια αυτή το μυθιστόρημα του Γκόλντινγκ δεν είναι ούτε απαισιόδοξο ούτε αισιόδοξο. Μας ειδοποιεί όμως για κάτι εξαιρετικά σημαντικό: η ανθρώπινη συνθήκη δεν είναι κάτι δεδομένο – το ίδιο και η κοινωνία. Τα παιδιά στο βιβλίο του είναι το κάτοπτρο που καθρεφτίζει τον κόσμο των ενηλίκων και πίσω από αυτό αναδύεται το μείζον ερώτημα: Δημοκρατία, επιείκεια, σωφροσύνη και αρετή, ή αίμα, σκοτάδι και βαρβαρότητα;
Πολλοί στην Αγγλία και αλλού συνιστούν στους έφηβους αναγνώστες να διαβάσουν αυτό το καταπληκτικό βιβλίο, που σε τελική ανάλυση αφορά όλες τις ηλικίες. Καλό είναι να το διαβάσουν και οι δικοί μας έφηβοι – όπως και οι μεγαλύτεροι.
