Και ξαφνικά ένας πόλεμος φέρνει τα πάνω-κάτω, αφήνοντας συντρίμια – και στη ζωή του Στέφαν Φέργκερ, ο οποίος ήταν τότε μόλις δεκατεσσάρων ετών. Αντί να πάει στο οικοτροφείο, φυγαδεύτηκε με την οικογένειά του από τη βόρεια Σερβία – τότε Γιουγκοσλαβία – κυνηγημένος από τον Κόκκινο Στρατό. Πρόκειται για τον «μεγαλύτερο σε ηλικία άντρα» ανάμεσα στους φυγάδες, κάτι που τον έφερε προ μεγάλων ευθυνών: Έγινε ο «οδηγός» της ομάδας των κατατρεγμένων μέχρι τον τελικό προορισμό, την Άνω Αυστρία.
Η ιστορία του Στέφαν Φένγκερ είναι μία από εκείνες που αφηγείται το ίδρυμα «Φυγή, Εκτοπισμός, Συμφιλίωση»: ένας χώρος μνήμης για τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της γερμανικής ιστορίας και των επιπτώσεών της. Μερικά τετράγωνα μόνο απόσταση από το μνημείο του Ολοκαυτώματος, εγκαιιάστηκε χθες, 21 Ιουνίου 2021, από την γερμανιδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ το νέο ίδρυμα στη γερμανική πρωτεύουσα.
«Να κατανοήσουμε τι σημαίνει απώλεια»
Η διευθύντρια του ιδρύματος, Γκούντουλα ΜπάβενταμΗ Γκούντουλα Μπάβενταμ, με νηφάλια επιστημονική ματιά, διευθύνει το ίδρυμα από το 2016 και το χαρακτηρίζει ως «τόπο μάθησης και μνήμης», που επικεντρώνεται θεματικά «στους διωγμούς Γερμανών, αλλά και άλλων λαών». Με μία πρόταση: «Να κατανοήσουμε τι σημαίνει απώλεια», επισημαίνει η Μπάβενταμ.
Στον πρώτο όροφο της μόνιμης έκθεσης οι επισκέπτες βρίσκονται κατευθείαν στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αναγκαστικής μετανάστευσης – αυτό εκτείνεται μέχρι τους εκτοπισμούς ανθρώπων από τη Συρία και την Μυανμάρ. Η μοίρα των 14 εκατομμυρίων εκτοπισμένων Γερμανών παρουσιάζεται αναλυτικά στον δεύτερο όροφο της έκθεσης, καθώς και σημεία-σταθμοί της περιόδου του Εθνικοσοσιαλισμού και του Ολοκαυτώματος, αλλά και οι συνέπειές τους. Το τρίτο τμήμα της μόνιμης έκθεσης επικεντρώνεται στην άφιξη και τον διαμοιρασμό των εκτοπισμένων στις ζώνες της χωρισμένης Γερμανίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε μία έκθεση 5.000 τετραγωνικών οι επισκέπτες μπορούν να δουν βίντεο με μαρτυρίες και διαδραστικούς πίνακες με πληροφορίες για τους διωγμούς και τους εκτοπισμούς στον απόηχο του πολέμου.
Οι πρόσφυγες του πολέμου
Μια κούκλα φτιαγμένη από κουβέρτες εκστρατείαςΜετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που προκάλεσε η ναζιστική Γερμανία με απειράριθμα θύματα σε πολλές χώρες άρχισε η φυγή και ο εκτοπισμός των Γερμανών που ζούσαν στις ανατολικές περιοχές: θύματα περίπου 14 εκατομμύρια Γερμανοί, αλλά και Πολωνοί και Ούγγροι.
Οι πρόσφυγες έπρεπε να κινηθούν δυτικά, με προορισμό κυρίως τις ζώνες κατοχής των τεσσάρων νικητών στη Γερμανία. Στη σοβιετική ζώνη, για παράδειγμα, περίπου το ένα τέταρτο όλων των κατοίκων ήταν πρόσφυγες πολέμου. Και στην αρχή δεν ήταν ευπρόσδεκτοι – σε μια εποχή που οι καταστροφές, τις οποίες άφησε πίσω του ο πόλεμος, ήταν πολλές και κυρίως ελλείψεις βασικών αγαθών και πείνα.
Πολλοί από τους πρόσφυγες που κατέληξαν στη Δυτική Γερμανία δημιούργησαν αργότερα ομάδες ή και οργανώσεις, κατά κανόνα συντηρητικές: Κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών μετά την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Γερμανίας, εκτοπισμένοι και πρόσφυγες αποτελούσαν πάνω από το 20 τοις εκατό των ψηφοφόρων. Στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία, στο προσφυγικό χρησιμοποιήθηκε ο όρος «επανεγκατάσταση», ενώ οι εκτοπισμένοι έλαβαν αρχικά μία οικονομική βοήθεια ένταξης στη νέα τους πατρίδα. Από το 1950 περίπου όμως το ζήτημα του εκτοπισμού και των διωγμών στην Ανατολική Γερμανία άρχισε να εξελίσσεται σε ταμπού.
Ένα ίδρυμα με ιστορία ίδρυσης… 22 ετών!
Το ίδρυμα «Φυγή, Εκτοπισμός, Συμφιλίωση» εγκαινιάζεται σήμερα, παρουσία της καγκελαρίου, στο ΒερολίνοΤο ότι η έκθεση είναι πια έτοιμη να υποδεχτεί το κοινό, ανοίγοντας τις πύλες της είναι πράγματι ένα μικρό θαύμα: 22 χρόνια πέρασαν από την πρώτη ιδέα μέχρι να φτάσει στην τελική της μορφή. Πρόκειται για μία καθυστέρηση που έχει να κάνει με το ότι το ζήτημα των «εκτοπισθέντων» πυροδότησε επανειλημμένα πολιτικές αντιπαραθέσεις. Επιπλέον προέκυψε μία ατέρμονη συζήτηση σχετικά με την τοποθεσία, την κατεύθυνση και την οργάνωση του έργου, κάτι το οποίο οδήγησε ακόμη και σε διπλωματική δυσαρέσκεια με τις γειτονικές χώρες, Τσεχία και Πολωνία. Οι γειτονικές χώρες φοβούνταν ότι οι Γερμανοί θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως θύματα του πολέμου σχετικοποιώντας έτσι την ενοχή τους για τα ναζιστικά εγκλήματα.
Η ίδρυση του ιστορικού κέντρου «Φυγή, Εκτοπισμός, Συμφιλίωση» επικυρώθηκε τελικά από τη γερμανική βουλή το 2008 και στις 23 Ιουνίου θα ανοίξουν επίσημα οι πόρτες του για το κοινό – δωρεάν.
Φόλκερ Βίτινγκ
Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου
