Αποστολή, Λέσβος
Μυτιλήνη, μεσημέρι Παρασκευής 18 Ιουνίου. Όπως συμβαίνει στο σετ κάθε ταινίας, έτσι και σε αυτό της ταινίας «Σμύρνη μου αγαπημένη» που αυτή την περίοδο γυρίζεται στην βίλα Αλεπουδέλη, το διασημότερο αρχοντικό της πόλης, η ένταση ήταν εμφανής.
Η προετοιμασία για τα γυρίσματα εκείνης της ημέρας που θα άρχιζαν το βράδυ και θα ολοκληρώνονταν τις πρωϊνές ώρες της επομένης, γινόταν ταυτόχρονα με τις εξίσου απαιτητικές δραστηριότητες μιας ημέρας αφιερωμένης στα MME και στην ειδική δημοσιογραφική αποστολή που είχε επισκεφτεί τον χώρο για να μιλήσει με τους συντελεστές της ταινίας.
Ο καυτός ήλιος, η υγρασία και το γεγονός ότι όλες οι δημοσιογραφικές δραστηριότητες γίνονταν στους χώρους γύρω από το σπίτι (η είσοδος στο εσωτερικό της οικίας απαγορευόταν ρητώς) δεν έκαναν τα πράγματα ευκολότερα, όμως αυτό που διέκρινε κανείς στην ατμόσφαιρα ήταν η ομορφιά της δημιουργίας, η ανάγκη για εργασία σε μια κινηματογραφική ταινία με ουσία και ιστορική σημασία. Ιδιαίτερα μετά από την πολύμηνη παύση εργασιών σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες λόγω των περιορισμών του lockdown λόγω Covid 19.
Η εντυπωσιακή είσοδος του αρχοντικού Αλεπουδέλη την ημέρα της επίσκεψής μας
Αν όχι όλος ο κόσμος της ταινίας, σίγουρα ο περισσότερος ήταν εκεί, έτοιμος να καταθέσει γνώμες και εμπειρίες για την ως τώρα διαδικασία δημιουργίας της.
Από το θέατρο στο σινεμά
Βάση της ταινίας «Σμύρνη μου αγαπημένη» που σκηνοθετεί ο Γρηγόρης Καραντινάκης μετά από πολλά χρόνια απουσίας από την κινηματογραφική δημιουργία, είναι το ομότιτλο θεατρικό έργο της Μιμής Ντενίση που με πρωταγωνίστρια την ίδια ξεκίνησε την πορεία του το φθινόπωρο του 2014 και σημείωσε αμέσως τεράστια επιτυχία. Θρίαμβος στα ταμεία το 2015, θρίαμβος και το 2016. Και μετά από δύο χρόνια κενό, ο θρίαμβος συνεχίστηκε.
Τώρα, έφτασε η στιγμή της ταινίας.
Για τις ανάγκες της κινηματογραφικής αναδιαμόρφωσης της ιστορίας, η Μιμή Ντενίση συνεργάστηκε με τον φίλο της, γνωστό σεναριογράφο Μάρτιν Σέρμαν δίνοντας στο έργο έναν αέρα επικαιρότητας. Σύμφωνα με την Tanweer, εταιρία παραγωγής της «Σμύρνης μου αγαπημένης», η επίσημη ιστορία της ταινίας έχει ως εξής:
«Το 2015, η Φιλιώ Μπαλτατζή, μία ηλικιωμένη Ελληνοαμερικανίδα, σπεύδει στη Μυτιλήνη με την εγγονή της, για να συμπαρασταθεί στους Σύριους πρόσφυγες. Κανείς δεν ξέρει την καταγωγή της, κανείς δεν ξέρει ότι η Σμυρνιά γιαγιά της βρέθηκε κάποτε στο ίδιο νησί κατατρεγμένη και προσφυγοπούλα. Το τεφτεράκι με τις συνταγές της συνονόματης γιαγιάς ξετυλίγει την πολυτάραχη ιστορία της κοσμοπολίτικης οικογένειας Μπαλτατζή, όπως διαμορφώνεται από τις τραγικές διεθνείς εξελίξεις που καθόρισαν τη μοίρα ολόκληρων λαών. Διαφορετικές γενιές γυναικών της ίδιας οικογένειας ενώνονται στον χώρο και τον χρόνο, μέσα από τα νήματα της ιστορίας. Παρόν και παρελθόν γίνονται ένα.»
Η φωτογραφία του Σίμου Σαρκετζή στην ταινία «Σμύρνη μου αγαπημένη» αναμένεται να είναι άκρως ατμοσφαιρική
Η μεταφορά του θεατρικού στον κινηματογράφο ήταν ένα προσωπικό όραμα της Μιμής Ντενίση και το υπηρέτησε με πάθος. Στόχος είναι ένα κινηματογραφικό εγχείρημα με πανανθρώπινα μηνύματα και την φιλοδοξία να αναπαραστήσει πειστικά την ατμόσφαιρα της εποχής μέσα από όλους τους τομείς, από την φωτογραφία του Σίμου Σαρκετζή, ως το μοντάζ (Λάμπης Χαραλαμπίδης) τα σκηνικά (Ηλίας Λεδάκης, Γιάννης Παπαδόπουλος, Μιχάλης Σαμιώτης) και τα κοστούμια (Φωτεινή Δήμου). Και φυσικά τους ηθοποιούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν ήδη την εμπειρία του θεατρικού έργου.
Ανάμεσα σε αυτούς που εμφανίζονται στην ταινία είναι οι Μ. Ντενίση, Λεωνίδας Κακούρης, Μπουράκ Χακί, Κρατερός Κατσούλης, Ταμίλλα Κουλίεβα, Κατερίνα Γερονικολού, Χρήστος Στέργιογλου, Γιάννης Εγγλέζος, Ντίνα Μιχαηλίδου, Νέδη Αντωνιάδη, Αναστασία Παντούση και ο Γιάννης Βογιατζής. Μεγάλο γεγονός για την ταινία είναι επίσης η συμμετοχή των Βρετανών Βανέσα Ρεντγκρέιβ και Ρούπερτ Γκρέιβς, τα γυρίσματα των οποίων θα γίνουν αργότερα.
Την Παρασκευή το βράδυ η σκηνή που επρόκειτο να γυριστεί ήταν η βραδιά της Πρωτοχρονιάς του 1922. Είχε ήδη προηγηθεί μια σκηνή κατά την διάρκεια της οποίας βλέπουμε την οικογένεια Μπαλτατζή να γιορτάζει την γιορτή του Αγίου Δημητρίου.
Όλοι οι χώροι έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να ταιριάζουν απόλυτα με το ύφος της εποχής, ενώ γυρίσματα έχουν γίνει και στην Χίο. Αργότερα, στο Παλαιό Φάληρο, θα γίνει η αναπαράσταση της Μικρασιατικής καταστροφής Για να αποδοθεί σωστά η σπαρακτική καταστροφή της Σμύρνης, η παραγωγή, όπου χρειάζεται θα επιστρατεύσει σύγχρονα ψηφιακά εφέ, τόσο SFX (τα Special Effects που γίνονται κατά την διάρκεια του γυρίσματος – φωτιές, πυροβολισμοί, εκρήξεις κ.ο.κ.) όσο και VFX (Virtual Effects που συμπληρώνονται μέσω κομπιούτερ ενώ τα γυρίσματα της ταινίας έχουν ολοκληρωθεί).
Σύμφωνα με τον παραγωγό της ταινίας, Διονύση Σαμιώτη, καλώς εχόντων των πραγμάτων, μια πρώτη σκέψη για την διανομή της ταινίας στις αίθουσες είναι η 23η Δεκεμβρίου.
Ως τότε, όλοι θα δουλέψουν για να πετύχουν το στοίχημα της ταινίας, που για τον σκηνοθέτη Γρηγόρη Καραντινάκη (που εμφανίστηκε την τελευταία στιγμή και δεν έλαβε μέρος στον χορό των συνεντεύξεων), είναι «να πιάσει το κούρδισμα στις ψυχές των ανθρώπων σε σχέση με το τι παίχτηκε και τι χάθηκε και την ίδια ώρα να έχει μια ακρίβεια ιστορική.»
Η Μιμή Ντενίση και ο Λεωνίδας Κακούρης σε στιγμιότυπο της ταινίας
Μιμή Ντενίση, ηθοποιός, συνσεναριογράφος, executive producer
Για τον «σύνδεσμο» του ζητήματος της Συρίας με εκείνο της Σμύρνης
«Αποφασίσαμε με τον Μάρτιν (Σέρμαν – συνσεναριογράφο) – και αυτή ήταν η δική μου αρχική σκέψη – ότι ο στόχος ήταν μεν να γίνει γνωστή η ιστορία της Μικράς Ασίας και του Πόντου, αλλά συγχρόνως να πούμε ότι κάθε χώρα έχει μια δική της Σμύρνη. Και η Συρία μια άλλη Σμύρνη είναι. Οι συγκυρίες είναι που διαφέρουν αν και οι λόγοι που οδηγούν στην τραγωδία είναι σχεδόν πάντα οικονομικοί. Αρα λοιπόν η ιστορία του κινηματογραφικού έργου αρχίζει το 2015 σε έναν τόπο όπου οι περισσότεροι άνθρωποι είναι απόγονοι προσφύγων.
»Υπάρχει πάντα η απορία από πολλούς ξένους – η ίδια που μου εξέφρασε και η κυρία Ρέντγκρεϊβ: “πως οι Ελληνες που είναι πιο φτωχοί, είναι τελικά και πιο φιλόξενοι προς τους πρόσφυγες την ωρα που στην Αγγλία έχουμε πάρει 10.000 πρόσφυγες και θεωρούμε ότι έχουμε κάνει κάτι σημαντικό;” Η απάντησή μου ήταν επειδή οι περισσότεροι Έλληνες είναι οι ίδιοι απόγονοι προσφύγων. Κι αυτοί που βλέπεις στη Μυτιλήνη, κι αυτοί που βλέπεις στην Καισαριανή κι αυτοί που βλέπεις παντού στην Ελλάδα. Οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί άπατρις και χωρίς τίποτα, ανάλογα με τα πολιτικά γεγονότα. Αυτός είναι ο στόχος που έχουμε βάλει με την ταινία. Το θεμα της, πέρα από την ίδια την Σμύρνη, είναι κοντινό σε πράγματα που συμβαίνουν και θα εξακολουθούν να συμβαίνουν όσο κρύβουμε κάτω από το χαλί τα γεγονότα.»
——————————
Μάρτιν Σέρμαν, συνσεναριογράφος
Για την συνεργασία του με την Μιμή Ντενίση στην διασκευή του θεατρικού έργου σε σενάριο
«Δεν είναι εύκολο να περιγράψω την μέθοδο συνεργασίας μας στο σενάριο διότι γνωριζόμαστε τόσο καλά. Το βασικό στοιχείο ήταν ότι περάσαμε ατελείωτες ώρες μιλώντας μεταξύ μας για το πώς θα μπορούσε η ίδια ιστορία του θεατρικού να παρουσιαστεί στην ταινία. Όχι ακριβώς να “ανοίξει” αλλά να αποκτήσει τον αέρα και τον χώρο που μια ταινία χρειάζεται, κάτι διαφορετικό συγκριτικά με ένα θεατρικό έργο.»
»Καθότι δεν είμαι Ελληνας, η δική μου προοπτική είναι να απαντήσω στο ερώτημα “πόσα στοιχεία χρειάζομαι για να καταλάβω τι συμβαίνει;” Ποια είναι τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα γύρω από αυτό το θέμα; Αν είσαι Ελληνας κάποια από αυτά τα γεγονότα σου είναι πολύ οικεία, γνωρίζεις όλες τις παραπομπές. Αν δεν είσαι όμως, δεν ξέρεις και πρέπει να καταλάβεις. Χωρίς όμως να χρειαστεί να προσθέσεις πολλές πληροφορίες διότι είναι ήδη γνωστές και κάποιες ίσως να μην είναι απαραίτητες στην ταινία. Το να βρούμε αυτή την ισορροπία ήταν ένα πολύ σημαντικό βήμα. Και νομίζω ότι τα καταφέραμε.»
Η είσοδος στην βίλα Αλεπουδέλη όπου γίνονται τα περισσότερα γυρίσματα της Μυτιλήνης
——————————
Κρατερός Κατσούλης, ηθοποιός
Για την σημασία της ιστορικής έρευνας στη δουλειά του ηθοποιού
«Νομίζω ότι από την στιγμή που κάποιος ενηλικιώνεται – και μιλώ σε παγκόσμιο επίπεδο – έχει μια προσωπική ευθύνη για το αν θέλει να ενημερώνεται ή όχι. Για το αν θέλει ή όχι να ψάξει να βρει τι έχει συμβεί στον πολιτισμό του, στην κουλτούρα του, στην Ιστορία της χώρας του. Δεν θα διαφωνήσω ότι υπάρχει πάντα μια διάθεση να μην λέγονται όλα και να μην βγαίνουν όλα στο φως της δημοσιότητας. Αν όμως θέλει κανείς να μάθει, μπορεί να το κάνει. Απαιτεί κόπο, απαιτεί χρόνο αλλά μπορεί να γίνει. Εμείς το κάναμε με πολύμηνες πρόβες την πρώτη χρονιά του θεατρικού. Τον πρώτο καιρό ήταν σαν μάθημα Ιστορίας και τις πρώτες δύο εβδομάδες κλαίγαμε κάθε μέρα. Από αυτά που δεν ξέραμε γιατί δεν υπάρχουν στα βιβλία Ιστορίας.
»Να όμως που χάρη στην έρευνα της Μιμής, ήρθαν στο φώς και καινούργια πράγματα για εκείνη την εποχή. Κι αυτό το θεωρώ σπουδαίο. Γιατί έγινε ένα βήμα παραπάνω. Και με αυτή την ταινία, με αυτή την καταγραφή και με αυτόν τον τρόπο που συμβαίνει, νομίζω ότι θα υπάρξει πια ένα σημείο αναφοράς. Επειδή αφορά το θυμικό μας. Την Ιστορία μας.»
——————————
Ντίνα Μιχαηλίδη, ηθοποιός
Για το πόσο την άγγιξε σε προσωπική βάση το θέμα της ταινίας και του έργου
«Τα ¾ της καταγωγής μου είναι από την Μικρά Ασία και τις περισσότερες ιστορίες για το ζήτημα του ξεριζωμού τις έμαθα κυρίως από την πλευρά του πατέρα μου διότι και οι δύο γονείς του – η γιαγιά και ο παππούς μου – ήταν από την Μικρά Ασία. Οι πραγματικές περιγραφές είναι κάτι το ανεπανάληπτο – δεν μπορεί να μεταφερθεί εύκολα πουθενά. Επίσης, για κάποια πράγματα αυτοί οι άνθρωποι δεν μίλησαν ποτέ. Τα κράτησαν για τους ίδιους και μόνο. Μια φορά η μητέρα μου – που ήταν 14 χρονών όταν έγινε ο διωγμός- έκανε ένα δώρο στον πατέρα της και τότε τον είδαμε να καταρρέει, να κλαίει σαν παιδί. Και ήταν αριστοκρατικός άνθρωπος, εγγλέζικης καταγωγής.
»’Ηξερα πολλά πράγματα για την Μικρασιατική Καταστροφή όμως αυτό που δεν γνώριζα, εκτός από τα βασικά – τις λάθος επιλογές του Βενιζέλου, τα προβλήματα με τον Βασιλιά – ήταν το πολιτικό παρασκήνιο. Ήξερα ότι υπήρξε ένας στρατός που στην κυριολεξία χάθηκε στην έρημο μιας εχθρικής χώρας. Όμως δεν είχα μπει στην διαδικασία να κάνω την ιστορική αναδρομή – ίσως επειδή δεν ήθελα. Τώρα όμως το κάνω. Τώρα θέλω να το κάνω.»
Η Μιμή Ντενίση περικυκλωμένη από δημοσιογράφους την ημέρα της αποστολής
——————————
Κατερίνα Γερονικολού, ηθοποιός
Για το δώρο που δέχθηκε από την Μιμή Ντενίση.
«Πριν το 2013 όταν ανήμερα της γιορτής μου, 25 Νοεμβρίου, με πήρε τηλέφωνο η κυρία Ντενίση λέγοντάς μου ότι θέλει να μου κάνει ένα δώρο εννοώντας τον ρόλο της Ζαχαρούλας στο θεατρικό «Σμύρνη μου αγαπημένη», το ζήτημα της μικρασιατικής καταστροφής δεν με είχε απασχολήσει. Παρότι ήμουν καλή μαθήτρια και διάβαζα Ιστορία, η αλήθεια είναι ότι αυτό το κομμάτι της Ιστορίας δεν το διδασκόμεθα. Θυμάμαι συγκεκριμένα την σελίδα του βιβλίου της Ιστορίας όπου υπήρχε μια τόσο δα παράγραφος, ίσα με πέντε γραμμές, που μιλούσε για την καταστροφή της Σμύρνης. Εκτοτε, σπουδάζοντας νομικά και πηγαίνοντας στην δραματική σχολή και πάλι δεν ήρθα σε επαφή με αυτό το κομμάτι της Ιστορίας. Και ξαφνικά, αυτός ο άνθρωπος μέσω του ρόλου που μου πρότεινε, μου άνοιξε ένα παράθυρο σε ένα γεγονός ιστορικό, τόσο πολύπλοκο, τόσο διαφορετικό από όλα τα υπόλοιπα που είχα ακούσει ως τότε.
»Πέρα από τις αναλογίες με το σήμερα, μόνο και μόνο ότι το ανθρώπινο γένος έδειξε για άλλη μια φορά το άσχημο πρόσωπό του – σε προκαλεί να ασκήσεις κριτική πάνω του. Και δεν μιλώ μόνο για την ίδια την σφαγή αλλά για το γεγονός ότι τα συμμαχικά πλοία βρίσκονταν στο λιμάνι της Σμύρνης και έβλεπαν την ανθρώπινη τραγωδία. Και είχαν την ηθική αναλγησία να το πω; την επιβεβλημένη ουδετερότητα να το πω; να γυρίσουν το βλέμμα αλλού. Εβαζαν πιο δυνατά την μουσική για να μην ενοχλούνται από τις κραυγές.»
——————————
Ταμίλλα Κουλίεβα, ηθοποιός
Για την σημασία της Τέχνης πάνω στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης
«Για τις ανάγκες του ρόλου μου, μιας αρμενισας που έχει επιβιώσει από το ολοκαύτωμα των Αρμενίων και προσπαθεί επί ματαίω να προειδοποιήσει για το κακό που έρχεται στη Σμύρνη, συνάντησα πολλούς Αρμένηδες της διασποράς. Και κατάλαβα ότι για αυτούς είναι πάρα πολύ σημαντικό που αυτή η ταινία υλοποιείται διότι το θέμα της θα ακουστεί παντού. Δεν μπορώ να περιγράψω την χαρά που έκαναν όταν τους ζήτησα να μιλήσουν – έχουν ανάγκη να μιλήσουν και να πουν τις ιστορίες τους και θεωρώ ότι στις μέρες μας, όλες οι ιστορίες πρέπει να ακούγονται.»
»Ο κόσμος ξεχνάει πολύ εύκολα. Πάντα ξεχνούσε. Συνέχεια ο κόσμος ξεριζώνεται, η Ιστορία επαναλαμβάνεται και τελειωμό δεν έχει. Δεν βλέπω καμία συλλογική συνείδηση να υπάρχει αλλά ούτε μνήμη. Εν προκειμένω το θέμα δεν αφορά μόνο τους Αρμενίους ή του Σμυρνιώτες αλλά τους πάντες. Και νομίζω ότι η Τέχνη μπορεί όντως να βοηθήσει. Οι καλλιτέχνες μπορούμε να γίνουμε “αλαρμιστές”, να σημάνουμε συναγερμό.»
Γιάννης Εγγλέζος, ηθοποιός
Για την απουσία σχηματικότητας (οι καλοί Ελληνες, οι κακοί Τούρκοι) στην ταινία
«Νομίζω ότι δεν αντιμετωπίζουμε το ζήτημα της Μικράς Ασίας με πολλή ειλικρίνεια. Η Μικρασιατική Καταστροφή έχει μείνει στο μυαλό του περισσότερου κόσμου ως «οι κακοί Τούρκοι» και «οι καλοί Ελληνες». Αυτό κατάλαβα από τις πρώτες μου συζητήσεις με διάφορα άτομα επί του θέματος. Εχοντας διαβάσει βέβαια αρκετά για το θέμα, έχω καταλάβει ότι τότε υπήρχε μια ροπή ώστε να γίνει μια εκκαθάριση διαφόρων φυλών από την οθωμανική αυτοκρατορία. Ομως αυτό που συγκεκριμένα συνέβη στην Σμύρνη τότε, δεν συνέβη από Τούρκους που ζούσαν με Ελληνες. Συνέβη από Τσέτες, από ανθρώπους που βρίσκονταν πιο βαθιά στην Ανατολή και δεν είχαν σχέση με τους Ελληνες.
»Καταλαβαίνω ότι υπάρχει πάντα μια ανάγκη η Ιστορία να διδάσκεται στα σχολεία από μια θετική πλευρά αλλά σε μια τέτοια κατάσταση τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα. Ηταν ένα πολιτικό ζήτημα που πήγε άσχημα. Πρέπει να καταλάβεις πολύ καλά την πολιτική της εποχής. Μαθαίνοντας για την Μικρασιατική Καταστροφή συνειδητοποιείς την Ιστορία της Ελλάδας από την δημιουργία του Νέου Ελληνικού Εθνους και μετά. Αντιλαμβάνεται κανείς την εξάρτηση της Ελλάδας από τις μεγάλες δυνάμεις, το πόσο δέσμιοι είμαστε με αυτές τις χώρες.»
