Η πανδημία του COVID-19, που εμφανίστηκε στην υφήλιο με χαρακτηριστικά «Μαύρου Κύκνου» του Taleb, αποτέλεσε ένα «ατίθασο» πρόβλημα, έναν εξωγενή παράγοντα που έφερε όλες τις κυβερνήσεις παγκοσμίως αντιμέτωπες με μια νέα πραγματικότητα. Αβεβαιότητα, αδυναμία προβλεψιμότητας και απουσία ελέγχου άλλαξαν τα δεδομένα. Στην Ελλάδα η κυβέρνηση, από το πρώτο στάδιο της πανδημίας, επέλεξε μεταξύ υγείας και οικονομίας να προστατεύσει την ανθρώπινη ζωή και έγινε διεθνώς παράδειγμα για την ορθή διαχείριση της υγειονομικής κρίσης.
Ανάμεσα στα μαθήματα που μας παρέδωσε η πανδημία είναι η κατανόηση πως οι σημερινές κοινωνικές πραγματικότητες που χαρακτηρίζονται από τις επιστημονικές έννοιες της «πολυπλοκότητας», της «υβριδικότητας» και του «χάους» παράγονται καθημερινά με ταχύτατους ρυθμούς και δημιουργούν συνεχώς νέες τοπικότητες και επομένως νέες εναλλακτικές δυνατότητες κοινωνικής αλλαγής που από τη φύση τους είναι μη γραμμικές και ανοίγουν τη συζήτηση για τα όρια της προβλεψιμότητας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το θέμα της κλιματικής αλλαγής που αποτέλεσε ένα από τα κεντρικά ζητήματα συζήτησης στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των στελεχών της Κομισιόν που εργάζονται για την κατάρτιση της Ανοιχτής Στρατηγικής Αυτονομίας της ΕΕ μέχρι το 2040, η άνοδος της θερμοκρασίας στην Αρκτική και η αυξανόμενη πίεση στον Ωκεανό δεν θα έχουν αντίκτυπο μόνο στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές και στις εμπορικές ροές, αλλά μπορούν να προκαλέσουν και ραγδαίες αλλαγές στη φυσική, κοινωνική, γεωοικονομική και γεωπολιτική πραγματικότητα της Ευρώπης, επηρεάζοντας και το θέμα της ασφάλειας της περιοχής γενικότερα.
Τα σημερινά κοινωνικά, χρηματοοικονομικά και λοιπά παγκόσμια δίκτυα είναι λοιπόν ισχυρά συνδεδεμένα μεταξύ τους και έχουν δημιουργήσει αλληλεξαρτώμενα συστήματα που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε και να ελέγξουμε καλά. Η πολυπλοκότητα και οι δυνάμεις αλληλεπίδρασης αυξάνονται καθημερινά στον κόσμο των δικτύων μας και για να αντιμετωπιστούν τα διεξαρτούμενα ρίσκα θα πρέπει να αναπτυχθεί η επάρκεια σε κινδύνους και να προετοιμαστούν και να εφαρμοστούν σχέδια έκτακτης ανάγκης για όλα τα σενάρια αποτυχίας. Παράλληλα θα πρέπει να ενισχυθεί και η δυνατότητα ανταπόκρισής μας στις προκλήσεις του μέλλοντος.
Στη λογική αυτή έχει μπει δυναμικά – από τις πρώτες χώρες – η Ελλάδα. Ηδη η Ομάδα Μακροπρόθεσμου Στρατηγικού Σχεδιασμού και Ερευνας για το Μέλλον (Strategic Foresight), σε συνεργασία με το αντίστοιχο τμήμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δουλεύει εντατικά πάνω στις κρίσιμες Μεγατάσεις (Megatrends) που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα και μεταμορφώνουν τις οικονομίες, τις κοινωνίες και τον τρόπο ζωής μας. Ως Μεγατάσεις ορίζονται εκείνες οι μακροπρόθεσμες κινητήριες δυνάμεις αλλαγής που είναι εύκολο να εντοπιστούν σήμερα και συνήθως έχουν παγκόσμιο αντίκτυπο. Οι Μεγατάσεις μάς βοηθούν να εντοπίσουμε πιθανά ή / και επιθυμητά μέλλοντα με έναν συστηματικό τρόπο προσέγγισης.
Σύμφωνα με την αναφορά «Megatrends 2040» που έχει ετοιμάσει η ελληνική Ομάδα Strategic Foresight για τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, υπάρχουν σήμερα επτά βασικές Μεγατάσεις. Η πρώτη είναι αυτή της κλιματικής αλλαγής, που αναφέρθηκε πιο πάνω και η οποία απαιτεί οικολογική αναμόρφωση. Η χώρα μας θα επηρεαστεί έντονα (τουρισμός, υποδομές, πόλεις) από την άνοδο των παγκόσμιων επιπέδων της θάλασσας, που αυξάνονται με μέσο ρυθμό 3,4 χιλιοστών τον χρόνο, ενώ ο όγκος του πάγου της Αρκτικής έφτασε στο χαμηλό ρεκόρ το 2018.
Σε παγκόσμιο επίπεδο οι κύριες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα αφορούν τις εξής θεματικές περιοχές: ασφάλεια τροφίμων, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και ισχυρότερες καταιγίδες που θα επηρεάζουν τις παράκτιες περιοχές, τρόπο ζωής και υγεία, μετανάστευση, αυξανόμενες οικονομικές ζημιές με επίδραση στους δημόσιους και ιδιωτικούς προϋπολογισμούς και δημιουργία χρεών, υποβάθμιση του εδάφους, ακτιβισμό και συμμετοχικότητα.
Η δεύτερη Μεγατάση παγκοσμίως είναι η έλλειψη πόρων (πρώτες ύλες, ενέργεια, υδάτινοι πόροι) και ακολουθούν οι δημογραφικές ανισορροπίες (γήρανση των πληθυσμών και αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού), η αστικοποίηση, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και υπερ-συνδεσιμότητα, η αύξηση της μεσαίας τάξης και κατανάλωσης παγκοσμίως και η μετατόπιση επιρροής προς την Ανατολή και τον Νότο. Η ανάλυση των Μεγατάσεων υποδεικνύει πως η μεταβλητότητα, η αβεβαιότητα και η επινοητικότητα είναι οι τρεις έννοιες-κλειδιά που πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν στον σχεδιασμό των μελλοντικών πολιτικών από τις κυβερνήσεις. Η Ελλάδα προσαρμόζεται, προετοιμάζεται και βγαίνει μπροστά.
Ο κ. Γιώργος Ευθυμίου είναι μέλος της Ομάδας Strategic Foresight της Προεδρίας της Κυβέρνησης και αναπληρωτής διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Πρωθυπουργού.
