Το πολιτικό σκηνικό στην Τουρκία χαρακτηρίζεται εδώ και καιρό από βαθιά πόλωση, δημοκρατικό έλλειμμα και σημαντική οπισθοδρόμηση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν και οι διεθνείς πολιτικοί αναλυτές επικεντρώνουν στο τρίπτυχο Ερντογάν – κυβερνών ΑΚΡ – εθνικιστικό MHP, η τουρκική αντιπολίτευση παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς εμφανίζει έντονες ενδείξεις βαθιάς αλλαγής. Αναγκασμένα να λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον «ανταγωνιστικού αυταρχισμού», τα τρία μεγαλύτερα κόμματά της – το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το Καλό Κόμμα (iYi) και το Κόμμα της Δημοκρατίας και της Προόδου (DEVA) – διέρχονται μία πολυδιάστατη διαδικασία μεταβολής και προσαρμογής στις αναδυόμενες ανάγκες και προσδοκίες ενός ολοένα και μεγαλύτερου τμήματος της τουρκικής κοινωνίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, φιλοδοξούν να αναδειχθούν ως μία μείζων εναλλακτική πολιτική και κυβερνητική πρόταση. Ενα τέτοιο ενδεχόμενο καθίσταται ορατό μέσα από συγκεκριμένα «ρήγματα» μετασχηματισμού, τα οποία εντοπίζονται στην αντίληψή τους περί α) εθνικισμού/κουρδικού προβλήματος β) κοσμικότητας (secularism), γ) ατομικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και δ) τουρκικής νεολαίας με έμφαση στη Γενιά Ζ.
CHP
Ο επικεφαλής του κόμματος, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, από το 2010 που ανέλαβε την ηγεσία έχει φέρει μία πνοή ανανέωσης στις δομές και, ως έναν βαθμό, στη νοοτροπία του. Αν και δεν έχει σημειώσει μία αυτοτελή εκλογική επιτυχία, είναι οι επιλογές του ίδιου και της ομάδας του εκείνες που οδήγησαν στον σχηματισμό της «Συμμαχίας του Εθνους» (μαζί με το iYi, το Κόμμα Ευδαιμονίας και το Δημοκρατικό), καθώς και στην άλωση των δήμων της Κωνσταντινούπολης και της Αγκυρας το 2019. Την τελευταία περίοδο αναπτύσσεται στο εσωτερικό του κόμματος μία σημαντική τάση προς έναν λιγότερο εμφαντικό εθνικισμό, κάτι που αντανακλάται χαρακτηριστικά στο κουρδικό ζήτημα, με την υιοθέτηση μιας πιο συμπεριληπτικής στάσης. Αν και οι Κούρδοι είναι ακόμη διστακτικοί και δύσπιστοι απέναντί του, η κουρδική νεολαία φαίνεται σιγά-σιγά να μεταβάλλει άποψη και να μην το θεωρεί τόσο σκληροπυρηνικό. Το CHP δυσκολεύεται προσώρας να προσαρμοστεί στο μίνιμουμ των κουρδικών απαιτήσεων, αντιμετωπίζει ωστόσο για πρώτη φορά τους Κούρδους και το HDP ως στρατηγικούς συμμάχους.
Η ομάδα με τη μεγαλύτερη επιρροή εντός του κόμματος είναι οι σοσιαλδημοκράτες, ενώ οι εθνικιστές είναι σημαντικά εξασθενημένοι. Η δυναμική αυτή χρειάζεται ακόμη χρόνο για να ωριμάσει. Η πολιτική ταυτότητα του CHP βρίσκεται υπό διαρκή πίεση να αλλάξει, έτσι ώστε να αντικατοπτρίζει πιστότερα τον σύνθετο χαρακτήρα της τουρκικής κοινωνίας. Τα «ρήγματα» μετασχηματισμού για το CHP είναι η κοσμικότητα, ο εθνικισμός και το κουρδικό. Ωστόσο, ο γόρδιος δεσμός που καλείται να υπερβεί το κόμμα είναι στην πραγματικότητα η ίδια η πολιτική του προϊστορία, κατά πόσο θα αποκοπεί από τις «σκιές» του παρελθόντος και θα παρουσιάσει μία πειστική σύγχρονη εικόνα.
iYi
Η δημοσκοπική εικόνα του κόμματος της Μεράλ Ακσενερ – αλλά και της ίδιας – βελτιώνεται συνεχώς, όπως καταδεικνύουν οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις. Το ενδιαφέρον είναι ότι στο κόμμα την αποκαλούν «μεγαλύτερη αδελφή» (abla) και όχι «λύκαινα», όπως επικρατεί στα καθ’ ημάς. Αντιστοίχως ενδιαφέρουσα είναι και η επιλογή του iYi υπέρ της έννοιας του εθνικισμού που εκφράζει ο Ερνεστ Ρενάν (η βούληση των ανθρώπων να συνυπάρχουν) και όχι μόνο υπέρ της παραδοσιακής τουρκικής του Ζιγιά Γκιοκάλπ. Για το iYi ο εθνικισμός συγκροτεί το μείζον «ρήγμα» μετασχηματισμού. Η εξήγηση που δίδεται για τη διαφορά μεταξύ του MHP και του iYi στην πρόσληψή του είναι ότι το πρώτο ασπάζεται μία απόλυτη και «αντικειμενική» ερμηνεία του εθνικισμού, ενώ το δεύτερο προτιμά μια περισσότερο αφηρημένη και υποκειμενική. Ως προς το κουρδικό αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την εν γένει εφεκτική του στάση, το iYi υιοθέτησε μια πολύ προσεκτική συμπεριφορά έναντι της άρσης της ασυλίας κούρδων βουλευτών. Ωστόσο, είναι ακριβώς το κουρδικό ζήτημα που συνιστά τον γόρδιο δεσμό που το κόμμα καλείται να λύσει.
DEVA
Το DEVA είναι ένα κεντροδεξιό κόμμα που δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του 2020 με επικεφαλής τον πρώην υπουργό Οικονομίας της Τουρκίας Αλί Μπαμπατζάν. Αν και θεωρείται πως έχει αποσχισθεί από το AKP, μόνο 19 από τα 88 ιδρυτικά του μέλη είχαν κάποια σχέση με το τελευταίο. Ενας από τους βασικούς του πυλώνες περιγράφεται ως «ορθολογικός πατριωτισμός, υπέρ της ΕΕ και της επίλυσης του κουρδικού ζητήματος». Παρά την πολιτική ακροβασία του κόμματος μεταξύ «παλιού» και «νέου», το DEVA φιλοδοξεί να αναδειχθεί ως ένα μετα-κεμαλικό και μετα-ισλαμιστικό κόμμα.
Τα τρία προαναφερθέντα κόμματα φαίνεται να διανύουν μία διαδικασία μετασχηματισμού του πάλαι ποτέ άκαμπτου πολιτικού και ιδεολογικού τους περιεχομένου, προσαρμόζοντάς το έτσι ώστε να γίνει προοδευτικά πιο εύκαμπτο και συμπεριληπτικό. Η πορεία τους αυτή μοιάζει με εκείνη της «Αργούς»: Ανανεώνει διαρκώς τον εξοπλισμό της καθώς ταξιδεύει χωρίς να αλλάξει το όνομά της. Στο τέλος κάτω από το ίδιο όνομα υπάρχει ένα εντελώς διαφορετικό πλοίο.
Οι κ. Γιώργος Αγγελετόπουλος και ο κ. Ευάγγελος Αρεταίος είναι επιστημονικοί συνεργάτες του ΕΛΙΑΜΕΠ, στην ιστοσελίδα του οποίου υπάρχει το πλήρες κείμενο του άρθρου τους στα αγγλικά («The Times They Are A-Changin’»? Three Turkish Opposition Parties).
