Επειτα από μακρά σταδιοδρομία σε υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και σε κρατικούς φορείς, με έμφαση στην περιβαλλοντική πολιτική, δεν αποτέλεσε έκπληξη το ότι ο Γιώργος Κρεμλής, διευθυντής ε.τ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιλέχθηκε από τον έλληνα πρωθυπουργό ως σύμβουλός του για θέματα ενέργειας, κλίματος, περιβάλλοντος και κυκλικής οικονομίας. Αυτός ακριβώς ο τελευταίος όρος που ακούγεται όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια μάς ενδιέφερε περισσότερο στη συζήτηση που κάναμε μαζί του και έλυσε όλες τις σχετικές απορίες μας.
Κύριε Κρεµλή, θα µπορούσαµε να σας αποκαλέσουµε και «φωνή» της κυκλικής οικονοµίας στην Ελλάδα, καθώς είστε από τους πρώτους που µίλησαν για τη νέα αυτή εµβληµατική προτεραιότητα της ΕΕ την οποία και προωθείτε ως «πρεσβευτής της» σε καθηµερινή βάση, µέσα από άρθρα σας, αναρτήσεις σας στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνέδρια και πανεπιστηµιακή διδασκαλία. Τι είναι µε δυο λόγια η κυκλική οικονοµία και πόσο σηµαντική είναι για τη χώρα µας;
«Η κυκλική οικονομία είναι το νέο οικονομικό μοντέλο που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ενωση, τόσο μέσα στα κράτη-μέλη της όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι το εργαλείο για την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ και για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης, ώστε η ΕΕ να γίνει κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050, να εκμηδενιστούν δηλαδή στο πλαίσιο του «Net Zero Emissions» οι εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι το νέο μοντέλο που σέβεται και αξιοποιεί ορθολογικά τους πόρους του πλανήτη, ώστε να μειώσει το περιβαλλοντικό, κλιματικό και ενεργειακό αποτύπωμα όλων των δραστηριοτήτων παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα. Βρίσκεται έτσι στον αντίποδα του ισχύοντος ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, μοντέλου της «γραμμικής οικονομίας» που αναλώνει αλόγιστα τους πόρους του πλανήτη – ακόμη και αυτούς που αρχίζουν να σπανίζουν – και παράγει προϊόντα μικρής διάρκειας ζωής που στο τέλος του κύκλου τους καταλήγουν σε απόβλητα, ενώ αδιαφορεί για το αποτύπωμα της παραγωγικής διαδικασίας αλλά και του κύκλου ζωής του προϊόντος/υπηρεσίας που προσφέρεται. Η κυκλική οικονομία ενσωματώνεται στους τρεις πυλώνες προτεραιότητας της ΕΕ – πράσινη μεγέθυνση, γαλάζια οικονομία και ψηφιακή οικονομία – για να τους καταστήσει «κυκλικούς», όπως ενσωματώνεται και σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ αλλά και τις εθνικές πολιτικές, χάρη στην «αρχή της περιβαλλοντικής ενσωμάτωσης». Τα οφέλη της για την ευρωπαϊκή και εθνική οικονομία είναι τεράστια: μείωση των εκπομπών των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ενεργειακή αποδοτικότητα, διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας και ενίσχυση της «οικοκαινοτομίας»».
Πώς όµως – και µε ποιο χρονοδιάγραµµα – θα γίνει το πέρασµα αυτό από τη γραµµική στην κυκλική οικονοµία; Αρκούν οι εξαγγελίες και τα προγράµµατα;
«Οπως η ψηφιακή αλλά και η ενεργειακή μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, έτσι και η κυκλική μετάβαση θα χρειαστεί κάποιον χρόνο, αφού προϋποθέτει – πέρα από την προοδευτική εφαρμογή των δεσμευτικών στόχων της, λόγου χάρη σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων αυξημένοι στόχοι ανακύκλωσης και περιορισμός υγειονομικής ταφής προοδευτικά μέχρι το 2035 – και τη δημιουργία νέων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, αλλά και μια νέα «κουλτούρα κυκλικής οικονομίας», τόσο σε επίπεδο αυτοδιοίκησης, επιχειρηματικότητας αλλά και κοινωνίας των πολιτών. Η ολοκληρωμένη πολιτική προϊόντων προϋποθέτει νέα προϊόντα «κυκλικής γενιάς» που παράγονται σε μεγάλο βαθμό από ανακυκλώσιμα υλικά, έχουν μεγαλύτερο κύκλο ζωής, είναι επισκευάσιμα και στο τέλος του κύκλου ζωής τους ανακυκλώνονται εύκολα, μετατρέπονται δηλαδή σε πρώτες ύλες ή δευτερογενή προϊόντα. Είναι εξάλλου προϊόντα που παράγονται με πλήρη ανάλυση του κύκλου ζωής τους, ώστε να έχουν το χαμηλότερο δυνατό ενεργειακό, κλιματικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα».
Δηµιουργείται δηλαδή µια νέας µορφής επιχειρηµατικότητα;
«Θα έλεγα ότι είναι η meta-μετεξέλιξη της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που μετεξελίχθηκε σε ESG, περιβαλλοντική και κοινωνική διακυβέρνηση, και τώρα σε κυκλική επιχειρηματικότητα, ή καλύτερα CESG, δηλαδή εταιρική «κυκλική περιβαλλοντική και κοινωνική διακυβέρνηση». Η κυκλική οικονομία «μπολιάζει» έτσι την επιχειρηματικότητα σε όλα τα στάδιά της και στην ολιστική προσέγγισή της και όλο το φάσμα παραγωγής προϊόντων μιας επιχείρησης. Μια δηλαδή «κυκλική επιχείρηση» θα πρέπει να αγοράζει τις πρώτες ύλες της από άλλες κυκλικές επιχειρήσεις και αν χρησιμοποιεί υπεργολάβους θα πρέπει και αυτοί να λειτουργούν με κυκλικά πρότυπα».
Θα µπορούµε στο µέλλον να µιλάµε και για «κυκλική αυτοδιοίκηση»;
«Πράγματι, αυτό που λέμε «έξυπνη πόλη» θα πρέπει να μετεξελιχθεί σε «κυκλική πόλη» και κάθε δήμος θα πρέπει να καταρτίσει ως καλή πρακτική σχέδιο κυκλικής οικονομίας. Είναι επίσης σημαντικό οι δήμοι στις προκηρύξεις διαγωνισμών τους να χρησιμοποιούν πράσινα κριτήρια, πράσινες δηλαδή δημόσιες συμβάσεις».
Γίνονται όλα αυτά στην Ελλάδα;
«Η χώρα μας έχει εθνική στρατηγική κυκλικής οικονομίας, η οποία επικαιροποιείται και συγκεκριμενοποιείται με Οδικό Χάρτη που λαμβάνει υπόψη του και το δεύτερο σχέδιο δράσης κυκλικής οικονομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις νεότερες νομοθετικές εξελίξεις σε επίπεδο ΕΕ. Θα εγκριθεί σύντομα με Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου και θα δημοσιευθεί σε ΦΕΚ. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να εξειδικευθεί και σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά και ως καλή πρακτική και σε επίπεδο δήμων και ιδανικά σε επίπεδο νησιών. Αλλωστε, τόσο οι πέντε δήμοι της απολιγνιτοποίησης, όσο και τα νησιά του Αιγαίου που θα απανθρακοποιηθούν, θα πρέπει στα εδαφικά τους σχέδια – πέρα από τα ειδικά χωροταξικά ΑΠΕ – να ενσωματώνουν και την κυκλική οικονομία. Ολη αυτή η μετάβασή τους θα υποστηριχθεί από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ».
Πώς όµως θα υποστηριχθεί χρηµατοδοτικά η κυκλική αυτή µετάβαση;
«Το φιλόδοξο εθνικό μας σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) αναδεικνύει τη σημασία της κυκλικής οικονομίας και όλα τα χρηματοδοτικά μέσα υποστήριξής της. Η φιλόδοξη στρατηγική μας για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας την ενισχύει ακόμη περισσότερο και προβλέπει σημαντικές χρηματοδοτήσεις σε επενδύσεις κυκλικής οικονομίας. Το ίδιο και το νέο ΕΣΠΑ και τα δύο εθνικά προγράμματα που «τρέχουν», το Τρίτσης και το Πράσινο Ταμείο. Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να προσθέσω τη σημασία του Κανονισμού Taxonomy της ΕΕ, που ταξινομεί τις πράσινες επενδύσεις, αυτές δηλαδή που είναι μόνο επιλέξιμες για πράσινες χρηματοδοτήσεις».
Κύριε Κρεµλή, ο Πρωθυπουργός σάς ανέθεσε την προεδρία της οµάδας εργασίας (συντονιστικού οργάνου) για την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, των αρχαιολογικών µνηµείων και των µνηµείων της φύσης από την κλιµατική αλλαγή στο πλαίσιο του ΟΗΕ, µια πρωτοπόρο πρωτοβουλία σε παγκόσµιο επίπεδο. Πώς µπορεί να βοηθήσει αυτή η πρωτοβουλία τις µελλοντικές εξελίξεις; Μπορεί η Ελλάδα να διαδραµατίσει πρωταγωνιστικό ρόλο;
«Πρόκειται για μια εξαιρετικά πρωτοποριακή ελληνική πρωτοβουλία που αναδεικνύει τη σχέση κλίματος, περιβάλλοντος και πολιτισμού, με αφετηρία τη χώρα μας, που είναι και η κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η κλιματική αλλαγή έχει, μεταξύ άλλων, ένα έντονο αποτύπωμα στην πολιτιστική κληρονομιά και στα μνημεία της φύσης, το οποίο πρέπει να αξιολογηθεί με την καταγραφή παγκόσμια όλων των μνημείων και όχι μόνο αυτών της UNESCO, που συμμετέχει στην πρωτοβουλία μαζί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας. Πρέπει να αναδειχθούν βέλτιστες πρακτικές αξιολόγησης του αποτυπώματος, μείωσής του και δημιουργίας προϋποθέσεων/κριτηρίων ανθεκτικότητας των μνημείων στην κλιματική αλλαγή, το λεγόμενο «monuments’ resilience». Στα μνημεία της φύσης πρέπει να συμπεριληφθούν και τα μικρά κράτη-νησιά των ωκεανών που απειλούνται με εξαφάνιση από την κλιματική αλλαγή. Στην επικείμενη COP26 για το κλίμα στη Γλασκώβη της Σκωτίας, που θα λάβει χώρα μεταξύ 1-12 Νοεμβρίου, έχουμε προτείνει κοινή σύσκεψη υπουργών Περιβάλλοντος και Πολιτισμού για την ανάδειξη του ζητήματος και οδικό χάρτη δράσεων σε επίπεδο ΟΗΕ. Η πρωτοβουλία αυτή είναι πολύ υψηλά στην ατζέντα του Πρωθυπουργού, ο οποίος φιλοδοξεί η χώρα μας να παίξει γενικότερα πρωταγωνιστικό ρόλο στα θέματα της κλιματικής αλλαγής, και θα την προβάλει παγκοσμίως, με πολλαπλά παράπλευρα οφέλη».
